Әли соқыр

Қаралы үйге біреу кіріп, біреу шығып жатыр. Үйдің ішінде жиһаз да, артық дүние де жоқ. Төрде текемет салулы, оның үстінде құрақ көрпе жатыр. Есік жаққа көнетоз қарала алаша төселіпті, оның да әр жерінің ара тігісі кеткендіктен астындағы еден сары жалақтанып і өрсінеді. Қоржын үйдің екінші жағында өлген адамның мәйіті жатса керек-ті. Оған барып жатқан адам көрінбейді. Әдетте қазақ рәсімімен адам өлген үйде әлік шыққанша тамақ пісірілмейді, тамақты көрші әлемі, көңіл жетерлері үйлерінен пісіріп, ыстықтай жеткізеді. Содан соң өлік күткен үй-ішіне ішкізіп жегізеді. Осы ас-суын бере отырып, «өлген артынан алу жоқ», «арсыз ұйқы, арсыз күлкі, арсыз тамақ, тамақ ішпеуге болмайды» деген көңіл жұбатуларды да осы жерде, ездері әкеліп отырған дастарқанда айтушы еді. Бұл үйде ондай жақын-жуық, көңіл жетер де жоқ па, буын бұрқыратып ас әкеліп, іше ғой айналайын деп жатқандар да жоқ. Айдалада мал отарында қалған үй сияқты.

Төрде шоқша сақалды, шашын тақырлатып алдырған, қолында тәспісі, басында қара тақиясы бар адам отыр. Маңдайын жиырып, жазған сайын онысы бір ілгері, бір кейін кетеді. Маңдайын жиырғанда тақия көзіне түседі де, жазған кезде желкесіне қарай жылжиды. Егер қолында тәспісі болмаса, мұны цирк артисі не екен деуге болар еді. Расын әлде өтірігін кім біліпті, әйтеуір аузы дамылсыз жыбырлап, адамдардың жүрген-тұрғанына қарап, бет құбылысы өзгере береді. Оның оң тізесін баса омырайған, ат жақты қара сүр адам шарта жүгініп отыр. Өлік үстінде отырғандықтан мұнын отырысы міне-міне құран оқығалы отырған сияқты. Сол көзінің бәрін ақ басып, оғала болып, шадырайып тұр. Шоң мұрны, теке сақалы, оғалалы кезі, шығыңқы бет сүйегі, отырысы бір кезде қой бастап, осы күнде әбден жеріне жеткен кәрі текені еске салады. Оған «Әлеке, Әлеке» деп, әркім-әркім ақыл салған, болады. Ол бәріне ілгерінді-кейінді нұсқаулар беріп, аузымен жөндеп отыр. Анық білмеген, бұл ауылда болмаған адам, сезіне, берген әміріне қарап, осы үйдің ең жақыны, ең жанашыр,. туысы деп ойлары хақ еді.

Есіктен кірген ұяңдау, жасы отыздардың шамасындағы қара жігіт терге қарап сөйледі.

— Осы ауылдың адамдары қара сиырды союды жек көрмей тұр. Бала-шағасына сүт болып тұрған жалғыз сиырын сойып қайтесіңдер деседі, Әлеке. Солардікі дұрыс сияқты.

— Егер олардікі дұрыс болса, маған несіне, ақыл саласыңдар. Қара сиыр қара кемпірден артық десеңдер соймаңдар. Қара кемпірдің жаман-жақсылы Қамила аты бар емес'пе, артында қалған жалғыз ұлы қонақасына не сойыпты демес болар ма! Сонда не беттеріңді айтасыңдар, — деп ақты көз адам сау шегір көзімен кірген жігітке ата қарады. Сонан. соң әлде ашуланып кетті ме, әлде шарта жүгінуден тізесі ауырды ма, ел көтеріле беріп, екі аяғын малдас құрып, екі қолын екі тізесіне тікейте қойып, бүйірін таянған адамдай бола қалды. Ол іле қайта сөйледі:

— Қамиланың өзіне жетер малы қалды. Оның біреуін қонақасына соймау құдай ісіне бұрыс болады. Солай емес пе, молдеке, — деп оғалалы көзі көрмейтін болғандықтан, cay көзімен қарау үшін Әлекең бүкіл денесімен сол жағына бұрылды. Молда бірден жауап бермей үнсіз отырып барып, сәлден кейін тіл қатты:

— Сауап болады, сойса сауап болады. — Молда қайта тәспі тартқан болып, аузы қарақұрт оқығандай жыбырлап кетті. Бағанадан бері үнсіз қарап отырған Әлібек бұларға таңданып қалды. Әлібек бала кезінде, отызыншы жылдың басында ауылда бір жігітке қарақұрт тиіп, соған бір дарымшы әкеліп оқытқанын көріп еді. Сонда дарымшының даусы шықпаған, тек кешке дейін аузы жыбырлап-күбірлеп отырған. Ол қарақұртты оқып отыр ма, әлде оқыған тұр көрсетіп отыр ма, Әлібек балалықпен ол жағын айыра алмаған. Міне, мына молданың аузы да сол отызыншы жылдарғы дарымшы сияқты жыбырлап отыр, есіктен кірген жігітке ол қайта көз салмады, мүлгіп қалды. Еріні қыбыр-қыбыр, жыбыр-жыбыр етеді.

Әлібек те бір кезде осы ауылда есіп еді, содан отыз жылдай Одақтың әр жерінде әскери қызмет атқарып, елге жаңа оралған шағы еді. Ол көршілердің бірінің қонағы болатын. Көрші Болатайдың шешесі әлді деген соң, кіріп шығуды өзінің парызы санаған. Енді міне, ауыл адамдарын көрген соң, «ағайын бір өліде, бір тіріде» дегендей, кейбірін танып, кейбіреуін шырамытын, кейбірін жобалап отырған жайы бар-ды. Төрдегі одыраңдаған оғалы көздіні де шырамытты. Әлі есіне түсіре алмай отыр. Кім еді, ол. Япырмай, таныс сияқты. Мүмкін атын айтса білер еді.

Есіктен кірген қара жігіт төрдегі екеудің сөзіне де қанағаттанбады, Басқалар не айтар екен дегендей, үй толы адамға қарап еді, олар оғала көзден батпады ма, әлде әндері де бұйықтау ма, әйтеуір үн шығарыспады. Жаңағы жігіт қайта:

Молдеке, — дей беріп еді, оғала көз молдаға иек қақты. Молда тағы да сол сөзін қайталады:

— Сауап болады, сауап болады.

«Кім еді, бұл?» — деп ойланды Әлібек. Отыз жылда елге оралыпты, ауылдан кеткеніне қырық жыл болыпты. Елу жылда ел жаңа, жүз жыл қазан» деген рас-ау. Қырық жылда мұны танитын, білетін, немесе мұның білетіні шан оған қалыпты. Ал жүз жылда қазан ұрғандай бұрынғылардан түк қалмайды екен-ау. Рас-ақ! Халық білмей, өлшемей сөз айтпаған-ау! «Әлеке» деді-ау, анау жігіт. Әлеке, Әлеке. Әп, бәлем, Әли болды ғой. Ә, Әли соқыр. Япыр-ай, ол партия мүшесі, белсенді адам еді ғой. Жоқ, бөтен біреу шығар. Ол ауылдық Советтің төрағасы да болып еді ғой. Ол кезде Кеңес дейтін-ді. Ендеше ол бүйтіп елім үстінде, молдаға неге тәуелді болмақ. Ал мынау, барлығын молдаға айдап әкеліп беріп отыр ғой. Сонда бұл қандай коммунист? Жоқ, ол Әли соқыр емес болар.

Әлібек ойланып кетті. Бірақ жұрт неге оны Эли демей, Әли соқыр деген. «Әли соқыр Кеңес өкіметінің сол кезі» дейтін. Япырмай, жақтырмай, кекетіп айтқан екен-ау. Жақсылап, мақтап айтса, оң көзі демес пе еді. Айтқандай сол Әлидің соқыры қол кезі еді ғой. Әлібек кенет оғала кезге жалт қарады. Дұп-дұрыс. Мұның да соқыр көзі — сол көзі. Нақ өзі болды. Эли соқыр.

...Іңір қараңғысы болатын. Әлібекке мұғалім жаңа жылға арнаған ұран жазуды тапсырып, соны кеш бітіріп, бүрсеңдеп үйіне жүгіре басып келе жатқан. Қаражардың суығы ол кезде де ерекше еді, кейбір күндері түкірген түкірік жеpге жеткенше қатып, домаланып мұз болып түсетін. «Ту деген түкірік жерге түспейді» деген сол екен-ау. Оның үстіне жетімнің қайбір киімі борақтай болып тұр, жыртық-тесік. Ауыл Совет төрағасы Әли соқырдың үйінің жанында жапсыра салған қамыс қора болатын. Өтіп бара жатып ол қамыс қорадан әлдеқалай күңгірлеген үрейлі дыбыс естіді. Балалығы шығар, ел қамыс қораға тығылып тұрып, іштегі сөзді тыңдап қалды:

— Ер-тоқымыңмен бер, — дейді біреу.

— Былғары ер-тоқымымды қимай тұрмын, — дейді екіншісі.

— Кеңеске ер-тоқым жоқ па ?! — дейді біріншісі.

— Ой, жарайды, ал онда, қазір аттан! — деді екіншісі. Әлібек кім болды екен деп қамыс қораның сыртына жапсыра жинаған қурай отынның арасына тығылып қалды. Біреуді біреу біліп болмайтын апақ-сапақ, оның үстіне күннің суығынан жұрт үйіне кірсе, бұйығып далаға шықпайды. Жалап тұрған сары аязда далада тұруға ешкім құмар емес. Қамыс қорадан біреу шықты. Түлкі тымағы, қыстық қалың пальтосы бар, аяғында былғары етік. Тани кетті. Үйдің иесінің өзі — Эли соқыр. Ауылда түлкі тымақты саятшы Шаяхмет екеуі ғана киетін. Ал жанындағы басында құлақшыны, қысқалау тонды, сомбалдау кісі. Әлібек оны да таныды. Эли соқырдың әйелінің нағашысы Тұратай деген бұрын талай көрген. Ол келгенде жұрт біріне-бірі сыбырлай сөйлеп, Тұратай ұры дейтін. Балалар ұры дегенді көріп, оған жақындап баруға қорқып, қора-қорадан, ауал-дуалдан сығалай тұрып қарайтын. Қып-қызыл, кеудесі аяққаптай, көзі көкпеңбек түз көз кісі еді. Олар қамыс қорадан колхоздың ерттеулі жүйрік шұбар айғырын шығарды. Содан соң Тұратай мінді де, өзенге қарай кетті. Шамасы өзенмен кетпек деп ойлады Әлібек. Оны аттандырған соң Әли соқыр үйіне беттеп барды да, есігінің алдында тұрып көшенің бас-аяғына қарады. Сонан соң бір шеткерініп, үйіне кіріп кетті.

Балалық қой, оқы ұрлап бара жатыр деген есінде жоқ. Әлібек үйіне келіп ұйықтап қалды.

Таңертең бір топ адам жиналып тұр. Сөздері үрейлі. Не болды екен деп тыңдаса, шұбар айғырды ұрлап кетіпті деседі. Ойында ештеңе жоқ Әлібек:

— Оны ешкім ұрлаған жоқ, түнде Кеңес ағай Тұратайға мінгізіп жіберген, — деді. Тұрған жұрт дүрлігіп кетті. Әрқайсысы бет алдына сөйлей жөнелді.

— Бәсе, қайда құри қалды деп ойлап едім.

— Қой, Әлібек басқа бірдемені айтып жүрген шығар.

— Онға келген бала білмейді дейсің бе, не сөйлейсің!

— Әй, қой, Кеңес басымен соны істей ме?

Осындай ала қашпа сөзден кейін Әлібек колхоз кеңсесіне шақырылды. Адам көп екен, ішінде Әли соқыр да, колхоз бастығы Жұмабай да бар екен. Әлібек бәрін жасырмай айтып салды, Сонда осы Әли соқыр:

— Сен Кеңесті ұры атандырмақсың ғой, иттің баласы, — деп Әлібекті қамшымен салып-салып қалды. Асанбек деген колхоздың есепшісі орнынан тұра салып, Әли соқырдың қамшысын жұлып алып, өзін тартып-тартып жіберіп:

— Өзің ұрлық қыласың, колхоздың малын ұрыға шығарып бересің, онымен қоймай жетім баланы ұрасың. Ал әлің жетсе, мені ұршы, — деп алдына тұра қалып еді. Бірақ ертесіне Әлібек ауылдан біржола кетіп қалды да, содан келіп отырғаны осы еді, Міне, сол Әли соқыр, енді анық таныды, дәл өзі. Әли соқыр... Он екі жасында, отыз бесінші жылы кеткен Әлібек араға қырық жыл салып келіп отырғанда да, сол Әли соқырдың алдынан шығуын қарашы.

Әлібек далаға шығып еді, ауыл адамдары қара сиыр басыңмен қара кемпірден қалғаның жөн бе дегендей, қара сиырды жайратып тастапты. Еттің жартысын қонақасыға қазанға салып, жартысын ертең сүйекшілерге асуға қойып еді, үйден шапанын желбегей жамылып Әли соқыр шығып, жаңағы қара жігітке қысқа бұйырды:

— Молдекең біздің үйге қонар, қара сиырдың бір жілік етін біздің үйге жіберіңдер. Сендердің қонақтарыңды күтпекпін бе?! — деді. Сәлден кейік бір қапқа салынған етті бір бала Әли соқырдың үйіне қарай көтеріп бара жатты.

Қонақасы мол болды. Молда мен Әли соқыр қара сиырдың шекесін мұжып қарқ болды. Бекер обалы не, көрші-кадем, ағайын-туған кешке қаптап келіп, қара сиырдың етік қаужаңдасып қайтты. Қасқа бұзау меңіреп жетім қалды.

Үйде он шақты адам отыр. Ішінде Әли соқыр, молда бар. Олар еліктің төртеуін әңгімелесті. Сезді Әли соқыр бастады.

— Қамила құдайдың бір сүйген құлы еді, жалғыз ұлының алдында жақсы кетіп отыр. Жақсы елімді жақсы шығарып салу артындағы бізге парыз. Бес жерге мүше беру керек. Дулаттың төрт баласына төрт жерге, қоныстас Шапыраштыға бір барлығы бес мүше болсын. Әрқайсысы жүз сом, бір шапақ.

— Ойбай-ау, Болатайдың оған шамасы бар ма? — деп қалған қаудыраған кәрілеу кісіні Әли соқыр қағып тастады.

— Болатайдай баласы бар адамның шамасы келмеуші ме еді, сатсын, анау торы байталын, «ата малы балаға мал болмайды» деген бар. Болатай аман болса бәрі орнына келеді.

— Ойбай-ау, оны сатып ала қоятын кісі табыла ма, осындай қысталаң да кімнің ақшасы дайын тұр дейсің, — деді бағанағы қара жігіт.

— Жарайды, мен-ақ алып, қажеттеріңді ашайын. — Ол дереу қойнына қолын салып, ақшаны суырып алып:

— Торы байталың базарда бес жүз сом болмайды. Жарайды, кетсе саған-ақ кетсін, міне бес жүз сом, — деп ол ақшаны ортаға тастады.

Жұрт жым-жырт.

— Қалай, молдеке? — деп еді Әли соқыр, молда тез жауап қатты:

— Мүше берген сауап болады, күнәсі күйеді, сауап болады, — деп, тәспісін тартып, аузын жыбырлатып кетті.

— Жаназасын не істейсіңдер? — деп Әли соқыр тағы бір ой тастады.

— Мен Болатайға көмекке қой әкеліп едім, соны байлайық, — деді жездесі Сәлім. Әли соқыр Сәлім күйеуге жалғыз көзін қадай бір қарап алды да, қайта сілкіне сөйледі:

— Шынымен-ақ бәріңнің ыңғайың соған кетіп отыр. Арасында соқтандай жігіт — ұлы қалып отыр, жаназасына бір қара байлау жөн. Қалай, молдеке?

Молдекеңнің жауабы дайын:

— Сауап болады, сауап болады!

— Ойбай-ау, басқа түгі қалған жоқ қой. Ертеңге артында қалғандарға тамақ керек емес пе, бұл қалай болады?!

— Неге жоқ. Қоңыр танасы бар емес пе? Соны байлау керек, жаназаға. Құдайға да, өлікке де керегі жаназа ғой.

Болатай бірдеме дер ме екен деп жездесі Сәлім де, жаңағы кеудіреген шал да оған қарап еді, үй иесі үндемеді. Ол үндемейін деп пе еді. Болатай әкесі өлгенде жас, ештеме білмеді. Өзі ес білгелі әлім көріп отырғаны осы, шешесі. Тіпті үй ішінің бәрін талап алсаң да ол қозғалатын емес, болып жатқан көрсенің бәріне мән бермейтін сияқты.

—Ал, онда соған келістік. Солай болсын, — деді Әли соқыр.

— Сауап болады, сауап болады! — деді молда.

— Жаназаға беретін нәрсе тоғызға толуы керек, басы белгілі — қоңыр тана. Аяғы арқан, бәрі тоғыз болуы керек. — Мұны айтқан тағы да Әли соқыр. Отырғандар оған көп қиналған жоқ бір қап бидай, тағы содан кішірек нәрселер аталды. Бәрін естіп отырған Әлібектің есі кетті: сұмдық қой, мынау, тірідей тонау ғой. Тіпті жаназа намазын ойлап тапқан о бастағысы болса да, әлде кейіннен ездері көбейтіп алғандары болса да қалай бәрін ойластырған: бір қара, бір қап астық ол астықты салып алу үшін қап, оны артатын арқан, бәрі өлік шыққан үйдің есебінен. Қалай алғанын салып, артып кететін қап, арқанға дейін ұмытпаған.

Жиылғандар орындарынан енді көтерілмек еді, Әли соқырдың жалғыз көзі шатынап кетті.

— Отырыңдар қобырамай, былай, — Әли соқырға көзсіз бағынып алған жұрт тіпті, «осы қалыптарыңмен бәрің алдыма түсіп жүріңдер» десе де кене беретін, қыбыр етпей қалды. Молданың қара тақиясы кезіне бір келіп қайтты. Әлібекке бұл да біреуге ұқсап кеткендей болды. «Қой, — деді ол, өзіне өзі, бәріне бірдей күмандана бермейін». Қимылдағандар қыбыр етпей қайта қатып қалды,баққаны жоқ Әли соқырдың ауызы. Ол отырғызғандарды «әйт» деп өргізіп, «шәйт» деп қайырып алуға болатынына кезін жеткізіп алған соң қайта сөйледі:

— Қамила байғұстың киімі қалай еді, өлікке қанша кісі түседі. Алты кісі түсетін болсын. Өзімен жетеу болады. Қамиланың түлкі ішігін бас етіп, шытырма көйлегін де ұмытпай салыңдар.

Үйде отырғандар бір шошып қалды. Тіпті осы ауылдың қатындарының көйлегіне дейін мұның есебінде екен-ау. Тек қайсысы қай күні еледі деп жүреді екен-ау! Тоба, тоба! Көрсетпей теріс айналып жағасын ұстағандар да болды.

Ертеңіне өлікті шығарғалы жатқанда Әли соқыр екі нәрсеге қатты дауласты. Ол тіпті адам өліп жатқанын: ұмытып кеткендей, той-томалақтағы ат бәйгесіне тамаша болсын деп қасақана дауласатын адамдарша даусы жарқын жарқын шықты:

— Қамиланың жақсы көретін абысыны еді Самал. Біреуіне Самал түседі және басында тұрады. — Ол өңештеп отырып өзінің кемпірін елікке түсірді. Тіпті ауыл адамдары басқаларды іріктеп болғанша Самал кемпірді шымылдыққа (елік жатқан) кіргізіп те жіберіп еді. Шымылдыққа кірген адамның өлік жуығына кірмей қалмайтыны да есінде болыпты.

— Е, түлкі ішікке жармасты десеңші, — деді кешегі қара жігіт бір қағаберісте.

Мүше бөліскенде де «мен басқа атаның баласымын» деп Әли соқыр қиқылдап-шиқылдап мүшенің бірін — жүз сом ақша мен бір шапанды иемденді. Болатайдың үйінің жағдайын білетін ағайын танауы астынан ғана» мына Әли соқыр Болатайды тірі тонады ғой» дегеннен. басқа ештеме айта алмады, ешқайсысы белсеніп шықпады. Әли соқырдың өлік шыққан жерді тонауы бір осы ғана болса ғой. Ешкім үндемегендіктен де ол еркінсіп барады.

Ауылдың дінге сенетіндері жаназа намазына тұрғанда ене алдындағы қара тақиялы, тақыр бас молданы Әлібек далада анадайда шетте тұрып анық көрді. Ақыры мұны да таныды. Сонау отызыншы жылдардың ішінде Түргендегі мұғалімдер училищесінде оқып жүргенде мұны талай көріп еді, әбден анық таныды. Еңбекші қазақ аудандық колхоз-совхоз театрында артист болатын, Ғабит Мүсіреповтың «Қозы Көрпеш Баян сұлу» пьесасында Жантықтың ролін ойнаған Шойнақовты жүріс-тұрысынан айна-қатесіз білді. Сол Жантық болғандығы шоқша сақалы, тек шекпенінің бір етегін беліне қыстырып алушы еді, енді шапаны сүйретіліп тұр. Ол жаназа шығаруға кірісіп, «Ассалауати жаназа» дегенін жұрт анық естіп еді, одан арғысы мұрнынан міңгірлеп кетті. Шала-пұла діннен хабары бар, ескі оқуы бар Жанатай шал жаназа сапынан шығып кетті:

— Алдамшы, өтірік міңгірлейді. О, халайық, мынау өтірік сөйлеп тұр. Кезеп қой мынау, — деп дабыстап жіберді. Жаназаға қатыспаған екі шал оны қолтықтап ала жүрді. Сөйтсе мұның молда да, әулие-әнбие де емес екенін екі шал оның дәрет алғанынан-ақ байқап, кеш болып қалған соң, амал жоқ, өлім төртеуін бұзбайық деп үндемей, бармақтарын тістеген екен. Жанатайды екі шал жалынып-жалмайып зорға басты. Артист Шойнақоз бір кезде Жантықты ойнағанмен, бұл жолы молда ролін мінсіз ойнап шыға алмады. Бұл үш шалдың бар бітіргені, біреуден үйлеріне беттеді...

Өлік осылай жөнелтілді. Ауылдағы совет, партия орындары бұл істен шет қалды. Неге екені белгісіз, олар өлім жөнелтуді молдалардың, шалдардың ісі деп қарады. Көңіл айтқан болып кейбірі кіріп шыққанмен, бұл жайдан бойын аулақ салды. Сондықтан да елікті кәсіптің бір кезіне айналдырып алған түрлі қаңғыбастар кеу-кеулеп кете берді.

Түстен кейін жұрт таран бара жатты. Торы байтал таңертеңнен-ақ Әли соқырдың есігі алдында байлаулы тұрды. Жаназа «шығарған» Шойнақовтан ақшасын беріп қоңыр тананы да Әли соқыр алып қалыпты деген сыпсың сөздер азғантай ауылды аралап кетті. Қамиланың түлкі ішігін Әли соқырдың кемпірі Самал еліктің басын ұстадым деп қолтығына қысты. Әли соқыр ендей берілген шапанды алып, жүз сомды бармағына басты. Іс осымен біткендей еді.

Бірақ кешкі тұрды Әли соқыр мен молда Болатай үйіне қайта оралды. Болатайдың үйінде Әлібек оның көңілін жұбатып отыр еді. Әли соқыр кіре сөйледі:

— Қамила марқұмның арманы жоқ, жақсы жөнелттің. Енді істелмеген бір нәрсе қалды. Мынау молда күнде қолға түсе бермейді, басқа қаладан келіп отыр. Шешеңе құран аудартуың керек. Кеше қара сиырды Қамиланың қонақасына сойдың. Жұрт риза болып жатыр. Ал анау қасқа бұзау меңіреп жетім қалды. Жетім бұзауды малданып қайтесің. Одан да оны молдаға беріп, құлақ аударта сал. Молдеке, қалай дейсіз? — Әли соққыр алаң етіп, шегір көзін молдаға қадай қалды. Молда ролін дұрыс ойдан шыға алмағанмен құдай беріп, құлап тұрғаннан ол тірі айрылсын ба, басын шұлғи берді:

— Сауап болады, құран аударту сауап болады!

— Ал онда келістік. Қасқа бұзауды ноқталап желіндер. Молдекең біздің үйде ғой.

Осының бәрін көріп, жаны күйіп отырған Әлібек:

— Молдеке, Әли соқырға тірідей құран аудартып қойсам қалай болады? — деп еді. Молда:

— Сауап болады, сауап болады, — деп үйреншікті сезін айтып қалып, сасып-салбырап, — астапыралла, астапыралла! — деп соңғы екі сөзді үсті-үстіне айтты.

— Молданың ролін де дұрыс ойнай алмадыңыз! — Молда тілі келмейтін сөзді тағы да жалпақ қазақшалап:

— Астапыралла, астапыралла! — дей берді. Әли соқыр мұны естісе де естімеген болып, жетім қалған қасқа бұзауды жетелей жөнелді. Шешесі өліп, шерлі болып отырған Болатайдың бар малын бір-ақ күнде жиып алған Әли соқырға жұрт:

— Мынаған құдай жоқ екен, — десті. Десті де қойды...

1987

---