Өлең, жыр, ақындар

Би-шешендер

Олар қазақ жерінде әділдіктің салтанат құруы үшін һәм қиянат-зұлымдықтың арам шөптей қаптап кетуіне қарсы ұшан-теңіз қажыр-қайрат жұмсаған. Кемеңгерлікке, кісілікке құрылған билік
Сандаған ғасырлар мен замандарды шолар болсақ, сонау Шыңғыс хан тұсында жасаған Майқы би Төбейұлынан (1105-1225 жылдар шамасы) бастап, ойымызға Аяз би Жаманұлы (XI-XII ғ.ғ.), Мөңке би (1207-1259), Едіге би (1354-1419), Бәйдібек би (1356-1419 жылдар шамасы), Әз Жәнібек (1406-1473), Жиренше шешен, Шоған би (1584-1642), Әнет би (1626-1723), Қадірғали би (1530-1605 жж.), Досай, Ескелді, Балпық, Есей, Бекболат, Тайжан, Тоқсан, Жанкісі, Ақтайлақ, Бөлтірік, Сары, Сырлыбек, Қарауыл Қанай би, Мәтжан, Қазанғап, Шоң, Шорман, Байдалы, Қараменде, Зілқара, Алшынбай, Жанқұтты, Байкөкше, Бала би, Ноғайбай, Бөгенбай батырдың ұрпақтары Саққұлақ пен Бапан сияқты «талғанда тіреу, сасқанда сүйеу» болған шешен-билер есімдері оралады. Олар қазақ жерінде әділдіктің салтанат құруы үшін һәм қиянат-зұлымдықтың арам шөптей қаптап кетуіне қарсы ұшан-теңіз қажыр-қайрат жұмсаған. Кемеңгерлікке, кісілікке құрылған билік.


Нақыл сөздері

Амандықта қадір жоқ - алдырған күні білерсің,
Денсаулықта қадір жоқ - ауырған күні білерсің.
Қолда бар жақсының қадірі жоқ - айырылған күні білерсің.

Ілмектер: денсаулық, қадір, нақыл, афоризм Би-шешендер

Тон бітпеске тон бітсе - қағуменен тоздырар.
Жаман әйелге қоң бітсе - ер жігітті аздырар.

Ілмектер: әйел, нақыл, афоризм Би-шешендер

Алған жарың жақсы болса - ат үстінен дүбір ет,
Алған жарың жаман болса - шиге кіріп сыбыр ет.

Ілмектер: әйел, нақыл, афоризм Би-шешендер

Жаман болса жолдасы - әйелдің түскен торы да,
Шыға алмайтын мұңылықтың қазылған терең оры да.

Ілмектер: әйел, жанұя, нақыл, афоризм Би-шешендер

Берілі таудан аспаған, бедеуге қамшы баспаған, алысқа сапар шекпеген - ат қадірін білмейді; жақсы тамақ ішпеген, жайлы орынға түспеген - жат қадірін білмейді; қыста соғым соймаған, қозы етіне тоймаған - ас қадірін білмейді.

Ілмектер: ас, тағам, жат, сапар, қадір, нақыл, афоризм, соғым, тамақ Би-шешендер

Әділ деп соны айтыңыз - тураны қыйсық бұрмаса.

Ілмектер: әділ, әділдік, нақыл, афоризм Би-шешендер

Әділ би әділдігін айтар - сары табақтан сарқыт қайтар.

Ілмектер: әділдік, нақыл, афоризм Би-шешендер

Бұл жалған дүниеде кімнің төрт құбыласы тең болады? Түзу мылтық, қыран, жүйрік аты бар, мінез-құлқы мінсіз әйелі бар ердің төрт құбыласы тең болады.

Ілмектер: мінез, әйел, құбыла, мылтық, қыран, ат, нақыл, афоризм Би-шешендер

Әділ биі болмаса - бірлігі кеткен ел ғаріп,
Қадірін елі білмесе - қайратты туған ер ғаріп.

Ілмектер: әділдік, ел, қадір, ер, нақыл, афоризм Би-шешендер

Асыл болса алған жар - ханым емей немене,
Жайлы болса мінезі - жаның емей немене.

Ілмектер: жар, әйел, мінез Би-шешендер

Әділ бидің кегі жоқ,
Білімдінің кемі жоқ.

Ілмектер: әділдік, білім, нақыл Би-шешендер

Елің жүрсін есіңде - мал мен баққа есірме,
Мал мен баққа есірсең - кез боларсың кесірге.

Ілмектер: мал, кесір, бақ, нақыл Би-шешендер

Қарап көріңіз