Өлең, жыр, ақындар

Майқы би

Майқы би Төбейұлы 1105-1225 жылдар шамасында ғұмыр кешкен қазақ халқының төбе биі болған. «Түгел сөздің түбі бір, түп атасы майқы би» дейтін қанатты сөз арқылы атадан балаға таралып келе жатқан Майқы би бабамыз түйінді даналы сөздің де, би біткеннің де көш басшысы болса керек. Тарихи деректерге қарағанда, ол бір ғана емес бүкіл түркі тұқымдас халықтардың бас биі болғанға ұқсайды. Сондықтан да оны түрік тұқымдас елдер әсіресе татар башқұрт қарақалпақ өзбек халықтары бас биіміз деп санаған.

Ежелгі шежіре бойынша екі Майқы би болған тәрізді. Белгілі жазушы Балғабек қыдырбек ұлы бұл жөнінде былыай жазады «Артына өлтірмейтін сөз қалдырған-сол 12 ғасырда өмір сүрген Майқы ма? Көне көздерден ата баба, жеті пұстыдан қалған шежірелерге келсек қазақта екі Майқы болғаны байқалады. Оны екіншісі осы мақаланың авторының өзімен санағанда 41 атасы, яғни Шыңғыс заманындағы билік құрған Майқы. Егер біздің қолымыздағы атадан балаға мұра болып, дүниедегі ең ардақты құжаттай құрметтеліп рыжатталып келе жатқан әулет шежіресін тілге тиек етер болсақ 12 ғасырда жасаған Майқы өзін ұлы жүз санайтын біраз қазақтың атасы. Жалманбет ақ үйсін, жарықшақ қара үйсін, түркештің сары үйсін әкесі, Бәйдібектің атасы.




Нақыл сөздері

Парақор биге ісің түспесін,
Сараң үйге кісің түспесін.

Ілмектер: парақор, пара, сараң, сараңдық, үй, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Майқы би

Естіге айтқан тура сөз,
Шыңға тіккен тумен тең.
Езге айтқан тура сөз,
Құмға сіңген сумен тең.

Ілмектер: сөз, нақыл, афоризм, қанатты сөздер Майқы би

Қыран қартайса, жағалтайға жаутаңдар.

Ілмектер: қыран, жағалтай, қартаю, Өмір Майқы би

Тұлпардан тұлпар туады,
Сұңқардан сұңқар туады,
Асылдан асыл туады,
Жалқаудан масыл туады,
Масылдан малықпас туады,
Тілазардан қалжақпас туады,
Таздан жарғақпас туады,
Сараңнан бермес туады,
Соқырдан көрмес туады,
Мылжыңнан езбе туады,
Қыдырмадан кезбе туады.

Ілмектер: жалқау, тілазар, мылжың Майқы би

Көзі қысық, тісі қисық жаудан гөрі, көзі шегір, өзі жемір жаудан ұрпағым көп қорлық көретін болады

Ілмектер: жау, ұрпақ Майқы би

Хан қарашасыз болмас,
Дау арашасыз болмас.

Ілмектер: хан, дау, араша Майқы би

Хан – халықтың қазығы,
Қараша – ханның азығы.

Ілмектер: хан, халық, азық Майқы би

Хан өздігінен өлім жазасын қолданбасын.
Өлім жазасын шешетін халықтың өзі болсын.

Ілмектер: хан, өлім Майқы би

Ордаңды жұмған жұдырықтай берік ұстасаң,
Халық ешқайда қашпайды.

Ілмектер: халық Майқы би

Хан борышы – жорықта ту көтеру.
Сарбаз борышы – туға еріп жан беру.

Ілмектер: борыш, хан, сарбаз, ту Майқы би

Халқыңды билеместен бұрын, өз ордаңды билеп ал.

Ілмектер: халық, орда, билік Майқы би

Дауыл болмай жауын болмас,
Даулы болған қауым болмас.
Егіз ешкі сауын болмас,
Екі жалқау ауыл болмас.

Ілмектер: дауыл, жауын, жалқау Майқы би

Хан - халықтың қазығы.

Ілмектер: хан, халық Майқы би

Аспан ашық болса,
Күн шуақты болады.
Хан әділ болса,
Халық ынтымақты болады.

Ілмектер: күн, әділ, әділдік, ынтымақ Майқы би

Ақиық қыран қартайса,
Жас жағалтайдан тепкі жейді.

Ілмектер: қарттық, қартаю, жас, жастық шақ Майқы би

Жаман еркек жар қадірін білмес,
Жайсыз әйел ер қадірін білмес.
Жалқау адам тер қадірін білмес,
Жетесіз жігіт ел қадірін білмес.

Ілмектер: жаман, ер, әйел, адам, ел, қадір Майқы би

Жетесіз жігіт - ел қадірін білмес, некесіз әйел - ер қадірін білмес.

Ілмектер: жігіт, қадір, әйел, ер, неке Майқы би

Жаман әйел ер қадірін білмес.

Ілмектер: жаман, әйел, ер, қадір Майқы би

Таста тамыр жоқ, ханда бауыр жоқ.

Ілмектер: тас, тамыр, бауыр, хан Майқы би

Уәзіріне сырын алдырған хан - қақпанға түскен аң.

Ілмектер: уәзір, хан, қақпан, сыр, аң Майқы би

Қарап көріңіз