Өлең, жыр, ақындар

Жамбыл Жабаев

Жамбыл Жабайұлы (1846-1945) – қазақ халық поэзиясының әйгілі тұлғасы, өлең сөздің дүлдүлі, жырау, жыршы. Туған жері – Жамбыл облысындағы Жамбыл тауының етегі. Топырақ бұйырған жері – Алматы облысының Ұзынағаш елді мекені. Шыққан тегі – Ұлы жүз Шапырашты тайпасының ішіндегі Екей руы.

Жамбылдың өсіп-өнген топырағында ән-күй, ақындық –жыраулық өнер айрықша биікке көтерілген. М. Әуезовтың «қазақ халқында ерекше дамыған айтыс өнері ХІХ ғасырдан бергі жерде өзге жерлерде саябырсып, Жетісу, оңтүстік өлкелерінде шоғырлана бастайды» деуінде үлкен тарихи себеп бар. Біріншіден, Қазақстанның өзге өңірлерін ертерек шарпыған отаршылдық ел ішінің дәстүрлі қалпына өктемдігін жүргізіп, шырқын бұзып үлгергенде, Жетісу алабы әзірше қағаберісте еді. Екіншіден, бұл өңірдің ертеден тамырын тереңге жайған өнерпаздық дәстүрі шын мәнінде ХІХ ғасырдан бергі жерде айрықша биік өреге көтеріліп еді. Осы кезеңде Жетісуға сонау Арқадан ұлы Абайдың келуі, Біржан, Шашубай, балуан Шолақ сияқты дауылпаз әнші-ақындардың келуі, Таластан – Жалайыр Түбектің келуі, оңтүстіктен – Майкөт пен Майлықожаның келуі, Атыраудан – Құрманғазының келуі, сөз жоқ, ең алдымен олардың алыстан жаңғырығы жеткен ұлы өнер мектебіне деген ұмтылыстарына байланысты еді.


Өлеңдері Нақыл сөздері

Жаманның көңілі көкте, жерде басы,
Алыс қой аңғарғанға екі арасы.
Жақсының өзі кішік, ойы биік,
Бірдей ме екеуінің мәртебесі?

Ілмектер: көңіл, жақсы, жаман Жамбыл Жабаев

Жердің сөлін жер жуар,
Елдің кегін ер қуар.
Дауыл тұрса бұлт қуар,
Жердегі жауды жұрт қуар.

Ілмектер: жер, ел, ер, жау Жамбыл Жабаев

Жігерлі болса - ер болар.

Ілмектер: жігер, ер Жамбыл Жабаев

Артықша туған азамат,
Халыққа үлкен бел болар.

Ілмектер: азамат, халық Жамбыл Жабаев

Серт адамды байлайды,
Ер жігіт серттен таймайды.

Ілмектер: серт, ант, адам Жамбыл Жабаев

Елдің серті — ер серті.

Ілмектер: ел, ант, серт, ер Жамбыл Жабаев

Ақын ғаріп емес пе,
Байды өтірік мақтаса.
Заман ғаріп емес пе,
Әділеттен аттаса.

Ілмектер: бай, заман, әділет, тағлым Жамбыл Жабаев

Ерден бағы жанбаған әйел ғаріп.

Ілмектер: әйел, ер, бақ Жамбыл Жабаев

Жабы жүйрік болар ма - байлағанмен,
Жасық болат болар ма - қайрағанмен.

Ілмектер: дәрменсіздік, амалсыздық Жамбыл Жабаев

Кәрілік екі көзді қызартады,
Сүйектің етін сылып, ұзартады.
Еңкейсең етпетіңнен түсіргендей,
Батпандап тізе тұсқа тұз артады.

Ілмектер: өмір, адам, кәрілік, қарттық Жамбыл Жабаев

Ел үшін туған ерлердің,
Алды-арты дария кең болар.

Ілмектер: ел, ер Жамбыл Жабаев

Ой-хой, дүние серуен,
Адам бір көшкен керуен.

Ілмектер: адам, дүние Жамбыл Жабаев

Шешен кісі сөз бастар,
Адал кісі – ел бастар.

Ілмектер: ел, сөз, адалдық, шешен Жамбыл Жабаев

Ән — халық үні, оның шындығы, оның ойы мен сезімі

Ілмектер: ән, халық, ой, сезім Жамбыл Жабаев

Жаманға ұйқы – жолдас, тамыр – тамақ, Болмайды көңілінде басқа талап.

Ілмектер: Жаман, жолдас, жалқау Жамбыл Жабаев

Қарап көріңіз