Мағжан Жұмабаев атындағы орта мектеп

Тарих пәні мұғалімі: Даирбекова Адеме Болатпековна

Орта ғасырлардағы Қазақстан тарихы  7-сынып

Сабақтың тақырыбы:

Қазақстанның ХІҮ -ХҮ ғасырлардағы сәулет өнері. Қайталау сабағы

Сілтеме:

    Қазақстан тарихы анықтамасы 5-11 сынып, 2005 жыл;
    Қожа Ахмет Иасауи. Байниетова Сәуле 2007 жыл;
    Қазақстан архитектурасы А. 1959 жыл;
    Қазақ халқының қолөнері А.1995 жыл;

Жалпы мақсаттар:

    Сәулет өнері.
    Қ.А.Йасауидің кешенді кесенесі.
    Алаша хан кесенесі. Көккесене.
    Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі. Отырар.
    Қолданбалы өнер туралы туралы білімдерін бекіту.

Негізгі мақсаттар:

    Оқушыны өз бетімен ізденуге бағыттау;
    білім беруде АКТ-ны пайдалану;
    топтық жұмысқа жұмылдыру;
    өзін-өзін бағалауға немесе өзара бағалауға ынталандыру

Оқыту нәтижелері:

    Қазақстанның ХІҮ -ХҮ ғасырлардағы сәулет өнері туралы түсінік қалыптстырады.
    Қ.А.Йасауидің кешенді кесенесі жөнінде түсінік қалыптастырады.
    Алаша хан кесенесі. Көккесене біледі;.
    Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі. Отырар қаласы туралы білідерін жетілдіреді;.
    Қолданбалы өнер туралы мәліметтер алады; 

Психологиялық ахуал:

«Жақсы сөз, жанды жадыратады»
    Мен жайдары, ақкөңіл және белсендімін;
    Мен айналама тек жақсылық тілеймін;
    Мен бақыттымын;
    Менің қолымнан барлығы келеді;

Топқа бөлу:

   Бір-бірімізді үйрете отырып, сапалы білімге қадам бастайық.  

Кіріспе сөз

Нағыз білім атаулыға, өздігінен білім алу арқылы ғана қол жеткізеді.

                                                                                                               Н.А. Рубакин

Бағалау:

Оқушыларға критерийлері анықталған кесте беріледі, сол кестеге оқушылардың сабаққа қатысуын бағалау.

Тапсырмалар:

1-тапсырма:

«Сиқырлы жапырақ»

Оқушылардың алдына ағаш суреті беріліп, оған сұрақ жазылған жапырақтарға жауап жазып ағашқа жапыстыру керек.

І топ:

1.Материалдық игіліктер қандай шикізат көзіне негізделеді? Мал басынан алынатын 
2. XIV-XV ғасырларда жаздыгүні бастарына ыстық өткізбейтін ақ киізден жасалған: Айыр қалпақтар киген  
3. Ғарыш пен жердің, күн мен айдың, жұлдыздардың қайдан шыққандығы туралы жазылған аңыз: «Күннің баяны» 
4. Шөлдеп келе жатқанда қыпшақтар сиыр сүтінен жасалған қышқыл сусын бергенін, оны айран деп атайтындарын жазған:  В.Рубрук 

ІІ топ:
1. XIV-XV ғасырларда халықаралық қарым-қатынастарда сөздік ретінде пайдаланған еңбектің аты: 
«Кодекс куманикус» 

2. Материалдық мәдениет дегеніміз не? 
3. Рухани мәдениет деп қандай мәдениетті айтамыз? 
Қыпшақтар мен қияттардың қызылбастар мен қалмақтарға қарсы соғысын суреттейтін жыр. «Қобыланды жыры». 
4. Отырардың екінші моншасы қаланың оңтүстік рабад аумағында, қалаға кіре-беріс қақпадан _____ метр жерде орналасқан. (200)

ІIІ топ:
 1. Бұл қала орта ғасырлардағы қазақ жеріндегі ең дамыған қалалардың бірі. Ол жерде Арыстан бабтың кесенесі орналасқан. Монғол шапқыншылығы кезінде әлемге әйгілі Ұлы кітапхана қиратылған қала қалай аталады? Отырар
2. XIV-XV ғасырларда қыпшақ тілінде жазылған туынды. «Оғызнама». 
3. XIV-XV ғасырларда жазылған өзбек ақыны Хорезмидің туындысы. «Мухаббатнама». 
4. Қыпшақтар арасынан шыққан Кутбтың шығармасы. «Хұсрау мен Шырын».

2- тапсырма

«Гүлдер шоғыры» .

  Оқушыларға сұрақтары бар гүлдерді ұсыну, сұрақтарына жауап бере отырып,  гүлді мұғалімге «гүл шоғырын» жинау арқылы орындау.

Белгісі болса – жолдан жаңылмас,

Білімі болса – сөзден жаңылмас.

                       М.Қашқари    

Жұппен жұмыс

1.X-XII ғасырларда ірі және кіші қалалардың Сырдария, Шу, Талас өзендерін жағалай орналасуы қай саланың дамығанын көрсетті

2.Сәулет өнері Қазақстанда X-XII ғасырлада _____ _____ өркендеген. 
3. XIV-XV ғасырлардағы сәулет өнерінің үлгілеріне _____, _____, _____, _____кесенелері жатады. 
4. Бөлмелердің ішіндегі негізгісі-______. 
5.Алаша хан кесенесінің құрылыс жүйесіндегі өрнек үлгілері_____ ______ өнерінде кездеспейді. 
6.Анаграммаларды шешу ізденушілік тапсырмасы. 
Кістүртан Түркістан 
Рімә Рімет Әмір Темір 

7. Кесененің биіктігі – 37,5м

8. XIV-XV ғасырларда жазылған еңбектер.

Жауаптары:

1. Егіншіліктің өркедегенін 
2. Қарахан мемлекетінің кезінде. 
3. Арыстан баб,Қожа Ахмет Иассауи, Көккесене, Алаша хан. 
4. Кітапхана. 
5. Орта Азия сәулет өнерінде

7. Ахмет Йассауи Кесенесі

3- тапсырма:«Көш» ойыны
Тақтаға 9 түйенің суреті ілінеді.
Түйенің өркешінде сұрақтар берілген. Ойын барысында әр топтың басшысы 2-3 сұрақтан алып, тобымен ақылдаса отырып жауап береді.
Сұрақтары:
1. Сәулет өнері деген қандай өнер?
2. Арыстан баб кесенесі қанша рет қайта салынды, неге?
3. Қожа Ахмет Яссауи кесенесінің құрылысы жайлы не білесің? Кесенені кім салдырды, қандай мақсат көздеді? Аңызын білсең айт.
4. Рабиға Сұлтан Бегім кесенесі туралы не білесің?
5. Археологиялық зерттеу жұмыстарының барысында қандай сәулет өнерінің ескерткіштері белгілі болды?
6. Моншалар қай қаладан табылған?
7. Алаша хан кесенесі қай жерде орналасқан? Кесененің қандай ерекшелігі бар?
8. Қолданбалы өнер дегеніміз қандай өнер?
9. Шебер ғимарат сәнді болу үшін қандай нәрселерге көңіл бөлді?
10.Картамен жұмыс (картадан сәулет ескерткіштерін көрсету керек)
11. Картамен жұмыс  Айша бибі кесені қай қалада оналасқан, картадан көрсет? (Тараз қаласында)
12. Картамен жұмыс  Шығыс моншасы қай жерде орналасқан? (Отырар қаласы)
13. Картамен жұмыс  Бабаджа-қатын кесенесі қай жерде орналасқан?(Тараз қаласында
14. Картамен жұмыс  Ахмет Йасауи кесені қай қалада оналасқан, картадан көрсет? (Түркістан қаласында)

4- тапсырма:

«Кір жаю» ойыны.

Оқушыларға сұрақтары бар киімдерді береміз. Оқушы сұраққа жауапберу арқылы киімдерді кір жайғышқа жаяды.

1.997+400=1397 жыл(Әмір Темір Қожа Ахмет Иассауи кесенесін салуға бұйрық берді) 
2.900+409=1399 жыл(Залдың ортасындағы үлкен тайқазан жасалған) 
3.1185+300=1485 жыл.. Әмір Темірдің ұлы Ұлықбектің қызы Бегім қаза болды
4. Отырардағы ерекше көңіл аударатын архитектуралық құрылыс? Монша
5. Құрылысқа түгелдей қашап өрнек салынған, өсімдік пішіндегі және геометриялық оюлармен өрнектелген терракоталық тақташалармен қапталған. 1893 жылы кесенені бірінші болып, ресейлік шығыстанушы В.В.Бартольд зерттеген. Әңгіме қай кесене туралы айтылып отыр? Айша бибі кесенесі
6. XIV – XV ғасырлардағы сәулет өнеріндегі ерекше туынды. Ғимарат 1396 – 1404 жылдары шебер Қожа Хасан Ширази басшылығы бойынша Әмір Темірдің бұйрығымен салынған. Орталық залдың төңірегінде әр түрлі мақсатқа арналған 35 бөлме бар. Бұл қай кесене? Қожа Ахмет Йасауи кесенесі

7. Кесене сөзінің синонимі? Күмбез

8. Картамен жұмыс  Арасан моншасы қай қалада орналасқан? (Алматы қаласында)

9.Византия шеберлерінің жасаған күміс құмыралар табылған қала:

А) Отырар

10.Х-ХП ғасырларда Қазақстандағы қыш құмырашыларының жетістігі

шыны (әйнек)

11.XI ғасырларда сәулет өнерінде – терракота: Күйдірілген балшық

12.Орта Азия мен Қазақстанға ислам діні кеңінен тарай бастады:

А) Арабтардың  келуімен

13.Белгілі орта ғасырлық ақын және исламды таратушы Яссауидың ұстазы

А)  Арыстан баб

14. Анаграммаларды шешу ізденушілік тапсырмасы. 

ХАТЕИМАСУСЯИ
БСАБРЫТАНА

5-тапсырма

«ИЯ,ЖОҚ»  тапсырмасы.
Оқушылар берілген сұрақтарға «ия немесе жоқ» деп жауап беру арқылы білімдерін бекітеді.

1. Өзінің алғашқы құрлыс жүйесін сақтаған ескерткіштер-Бабаджа-қатын мен Айша бибі кесенелері (Ия)

2. Ғаныш-деген екінші кірпіш (жок)

3. Арысан баб діні аңыздар бойынша Әл-Фарабидің ұстазы болған(жоқ)

4. Ел ішінде «Арыстан бабқа түне, Қожа Ахметтен тіле»деген сөз бар ма?(ия)

5. Х-ХII ғасырларда сәулетті ірі құрылыстар салына бастады ма?(ия)

6. Құйрықтөбеден табылған мешіттік көлемі 13,4х12,4м(жоқ)

7. Сәндік қолданалы өнерде оюды және жылтыратылған кірпіштер кеңінен пайдаланған уақыт Хғасыр (жоқ)

Бағалау критерийлері:

Үйге берілген жұмыс:

Сәулет өнері мен құрылыстың дамуы туралы реферат жазу.

Кері байланыс

Оқуға арналған тапсырмалар:

§40-41 оқу. Ора ғасырлағдағы Қазақста тарихы 7-сынып,
    Қазақстан тарихы анықтамасы 5-11 сынып, 2005 жыл;
    Қожа Ахмет Иасауи. Байниетова Сәуле 2007 жыл;
    Қазақстан архитектурасы А. 1959 жыл;
    Қазақ халқының қолөнері А.1995 жыл;