У дыбысына неліктен U таңбасы таңдалып алынды – академик пікір білдірді

У дыбысына неліктен U таңбасы таңдалып алынды? Латын қарпіндегі қазақ әліпбиінің соңғы нұсқасындағы осы өзгеріс туралы филология ғылымның докторы, академик Зейнеп Базарбаева пікір білдірді.

«Тарихқа жүгінсек, мамандардың айтуынша, W таңбасы бастапқыда бірде UU, бірде VV түрінде беріліп, нәтижесінде VV лигатурасын қолдану басымдыққа ие болған екен (XVI-XVIII ғғ.). Ал XІV ғасырдан бастап Ww ағылшын әліпбиінде жеке әріп ретінде орныққан. Француз тілінде W таңбасы әліпбиде болса да жазуда пайдаланылмайды. Ал итальян, румын, литва, латыш, серб, хорват, босни тілдерінде Ww таңбасы әліпбиде жоқ, тек кірме сөздерде пайдаланылады. Латын графикасын қолданып отырған түрік, әзербайжан, өзбек әліпбилеріне де Ww таңбасы алынбаған», - дейді тіл маманы.

Зейнеп Базарбаеваның айтуынша қазақ тілінде, әлемдік тәжірибе бойынша, Ww таңбасы әліпби құрамына алынбай, тек бренд, марка түпнұсқасы сақталып жазылатын сөздер үшін пернетақтада ғана тұрғанда дұрыс болады. Себебі бұл таңба алынса, төл сөздер мен кірме сөздерге жазуда екі ереже керек болады. Демек, төл сөздердегі дауыссыз у дыбысын Ww таңбасымен, ал кірме сөздердегі дауысты у дыбысын бөлек Uu таңбасымен беру қажеттілігі туындайды.

«Қазіргі таңда кірме сөздерді төл сөздерден айыру оңай емес. Ал араб-парсы сөздерді алсақ, олар қазақ тіліне кірігіп кетті. Бұл тілдерде у дыбысы дауыссыз емес, дауысты. Сонда олар қай ережемен жазылады? Кірме сөздер үшін бөлек таңба (u), төл сөздер үшін бөлек таңба (w) алудың сауат ашуда және жазып үйретуде ауыр болатыны әдіскерлер, бастауыш мектеп мұғалімдері тарапынан көп айтылып жатыр», - дейді ол.

Тіл маманы сонымен, қазақтың у дыбысын u-мен берсек жаңылмайтынымызды айтады. Себебі бұл таңбаны дауыссыздар мен дауыстыларға да, төл сөздер мен кірме сөдерге де пайдалануға болады. Мысалы, дауыссыз дыбыстарға: tau, tauyq, keruen, sauattylyq, qauyn, uaqyt (тау, тауық, керуен, сауаттылық, қауын, уақыт). Дауысты дыбыстарға: tu, kelu, jabu, oqu, juu, quu, unıversıtet, uchastok, prokuratura, uran, tuǵan, suǵaru (ту, келу, жабу, оқу, жуу, қуу, университет, участок, уран, туған, суғару). Сонда Туу туралы куәлік дегенді латынша былай жазамыз: Tuu turaly kuӓlık, ал Ww таңбасымен былай жазар едік: Тuwuw tuwraly kuwӓlık.

«Кирилнегізді У, Ұ, Ү әріптердің образы бір-біріне ұқсас болғандықтан, латын графикасына көшкенде бұл сәйкестілік сақталса дұрыс болады деп ойлаймыз. Сондықтан бұл әріптерді U (У), Ū (Ұ), Ü (Ү) осылай бергені өте қолайлы. Басқа тілдердің тәжірибесін ескерсек жазуда бір әріпте U (У) түрлі диакритикалық таңбалар бірге қолданыла береді. Демек, U (У), Ū (Ұ), Ü (Ү) әріптер кирилнегізді қазақ әліпбиіндегі графикасына сәйкес болғандықтан тез дағдыландырады. Сонымен, латын жазуына көшкенде сабақтастылықты, оңайлықты және жеңілдікті сақтау керек деп ойлаймыз. Жаңа латыннегізді жазуды түсіндіргенде ғылыми-лингвистикалық негіздемелермен қатар әдістемелік және экстралингвистикалық, әлеуметтік факторларды да ескеру қажет», - дейді ол.

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: