«ЖАҢА ӘДЕБИЕТ» ЖӘНЕ «ЖАҢА МЕКТЕП» ЖУРНАЛДАРЫНЫҢ МАҢЫЗЫ

XX ғасырдың алғашқы жартысы – қазақ руханияты үшін бұрын-соңды болмаған серпілістер кезеңі. Ұлттың ойы жаңарып, білім беру мен әдебиет жаңа арнаға бет алған осы тарихи шақта жарық көрген «Жаңа әдебиет» пен «Жаңа мектеп» журналдары ұлттық мәдениеттің жаңғыруына дем берген қуатты рухани күш болды. Бұл екі басылым бір жағынан — қазақ әдебиетінің жанрлық аясын кеңейтіп, шығармашылық ойды жаңа биікке көтерсе, екінші жағынан — жас ұрпақты тәрбиелеу мен оқыту ісінің ғылыми негізін қалыптастырған кәсіби педагогикалық орта жасады. Сондықтан осы зерттеудің мақсаты — аталған журналдардың қазақ қоғамындағы тарихи-мәдени рөлін жан-жақты талдау, олардың ағартушылық миссиясының қазақстандық білім мен әдебиет жүйесінің дамуына қосқан үлесін анықтау. Тақырыптың өзектілігі бүгінгі өзгермелі ақпараттық дәуірде рухани мұраны сақтап қана қоймай, ұлттық ойлауды жаңғырту қажеттілігімен айқындалады: себебі «Жаңа әдебиет» пен «Жаңа мектеп» сынды басылымдардың идеялық қуаты қазіргі заманға да бағдар бола алады.

ХХ ғасырдың 20–30 жылдарында қазақ әдебиетінің жаңа тынысын ашқан «Жаңа әдебиет» журналы ұлттық көркем ойдың мінберіне айналып, Оның бетінде Мұхтар Әуезовтің әйгілі «Қараш-Қараш оқиғасы» алғаш рет жарияланып, Ілияс Жансүгіров, Бейімбет Майлин, Сәкен Сейфуллин сынды классиктердің өлеңдері мен прозасы, әдеби талдаулары жарық көрді. Сол кезеңдегі әдеби процестің бағытын айқындап, жанрлық өрісті кеңейткен, кәсіби әдеби сын мен жаңа эстетикалық көзқарастарды орнықтырған осы басылым уақыт өте келе «Жұлдыз» деген жаңа атпен жалғасын тауып, бүгінге дейін қазақ әдебиетінің ең беделді рухани орталығы болып келеді. «Жұлдыз» – «Жаңа әдебиеттің» идеялық және шығармашылық мұрагері ретінде ұлт әдебиетінің дамуын үздіксіз жалғастырып, қазақ сөз өнерінің биік мінберін сақтап тұрған жалғыз классикалық әдеби журнал. Осылайша «Жаңа әдебиет» – өткен мен бүгінді сабақтастырған, ұлттық руханияттың тынысын тоқтатпай келе жатқан мәдени феномен.

«Жаңа мектеп» журналы 1925 жылы Қызылордада жарық көріп, Алаш арыстары — Ахмет Байтұрсынұлы, Әлихан Бөкейхан, Міржақып Дулатұлы, Смағұл Сәдуақасұлы, Жүсіпбек Аймауытұлы, Мұхтар Әуезов секілді ірі тұлғалардың тікелей қатысуымен қазақ педагогикасының алғашқы ғылыми мектебін қалыптастырды. Бұл журнал ауыл мұғалімдерін ұлтты оятатын көшбасшы күш ретінде танып, оларға бұрын-соңды болмаған жаңа міндеттер жүктеді: сауатсыздықты жою, халықтың денсаулығын сақтау, өндіріс пен шаруашылықты жаңғырту, елдің ауыз әдебиетін жинау, жаңа оқулықтар жазу, білім мен ғылымды жүйелеу. Журналдың алғашқы сандарында қазақ мұғаліміне жүктелген тарихи рөл дәл былай айқындалды: «Қазақ даласында жаңа өмірдің тетігі — оқытушылардың қолында». Уақыт өте журнал «Политехникалық мектеп», «Ауыл мұғалімі», «Халық мұғалімі» атауларын өзгертіп, бүгінгі «Қазақстан мектебі»журналына айналып, ұлттық білім жүйесінің үздіксіз дамуына қызмет етіп келеді. 

«Жаңа әдебиет» пен «Жаңа мектеп» – бағыттары бөлек болғанымен, қазақ қоғамының рухани жаңғыруына бірдей үлес қосқан бір арнадағы ағартушылық бастамалардың көрінісі. Бұл екі басылым ұлтты жаңа мәдениетке, жаңа ойлау жүйесіне жетелеп, әдебиет пен білімді біртұтас рухани құндылық ретінде дамытуға қызмет етті. «Жаңа әдебиет»халықтың әдеби санасын оятып, көркем сөз мәдениетін қалыптастырса, «Жаңа мектеп» білім беру жүйесін кәсібилендіріп, жаңа педагогикалық парадигманы орнықтырды. Екі журнал да ұлттың өзіндік болмысын сақтай отырып, заман талабына бейімделуіне жол ашқан, қазақ қоғамындағы модернизация үдерісін жеделдеткен маңызды тарихи-мәдени құбылыстардың бірі болды.

«Жаңа әдебиет» пен «Жаңа мектеп» – уақыттың дауылы ұмыттыра алмаған, ұлт руханиятының жүрегіне жарық түсірген қос шырақ; олардың сәулесі бүгін де қазақ қоғамын жаңғыру жолына жетелейтін рухани бағдаршам болып қала береді.

Шайхманова Ақсұңқар
Серікұлы Семсер
ҚазҰУ-дың 1-курс студенттері.
Ғылыми жетекші: ф.ғ.к., доцент Р.С.Жақсылықбаева

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: