Отбасында ер адамға қатыгездік. Б.Лукалдың конструктивтік концепция теориясына сүйене отырып отбасында ер адамға (күйеуіне) қатыгездік себептерін талдау.

Кіріспе

Қазіргі қоғамда отбасындағы қатыгездік көбіне әйелдер мен балаларға қатысты талқыланады, алайда ер адамдар да психологиялық, эмоционалдық және кейде физикалық зорлық-зомбылықтың құрбанына айналуы мүмкін. Бұл құбылысты түсіну үшін әлеуметтік құрылым мен гендерлік рөлдерге сын көзбен қарау қажет. Осы орайда Б. Лукалдың конструктивтік концепция теориясы (constructivist concept theory) – гендерлік қатынастардың әлеуметтік тұрғыда қалыптасатынын және адамның гендерлік рөлі қоғамның мәдени, әлеуметтік нормаларына байланысты құрылатынын түсіндіруге мүмкіндік береді.

1. Б. Лукалдың конструктивтік концепция теориясының мәні

Б. Лукалдың теориясы гендер ұғымының табиғи биологиялық сипаттан гөрі әлеуметтік құрылым екенін алға тартады. Яғни, ер мен әйелдің мінез-құлқы, рөлі мен қоғамдағы орны – табиғаттан емес, қоғамдық күтулер мен мәдени нормалардан туындайды.

Бұл тұрғыдан алғанда, ер адамның “күшті”, “басшы”, “үндемейтін”, “эмоциясын білдірмейтін” тұлға ретінде қабылдануы – қоғамның ұзақ уақыт бойы қалыптастырған гендерлік конструкттарының нәтижесі.

2. Ер адамға қатыгездік себептерін конструктивтік тұрғыдан талдау

а) Гендерлік стереотиптер мен әлеуметтік қысым

Қоғам ер адамды әрқашан үстем, мықты, қорғанушы ретінде көреді. Мұндай күтулер оның осал тұстарын жасыруға және зорлық-зомбылыққа тап болса да, көмек сұрауға қорқуға итермелейді.

Нәтижесінде, әйел тарапынан психологиялық немесе эмоционалдық қысым көрсе де, ол өз мәртебесін жоғалтпау үшін үнсіз қалады. Бұл — “ер адам әрқашан төзімді болуы тиіс” деген әлеуметтік конструкттың тікелей әсері.

ә) Психологиялық үстемдік және билік теңсіздігі

Конструктивтік тұрғыдан отбасы — билік пен рөлдердің құрылымдық жүйесі. Кейбір жағдайларда әйел тарапынан билікті өз қолына алу, яғни эмоциялық манипуляция, қорлау немесе әлеуметтік оқшаулау сияқты мінез-құлықтар ер адамның өзін төмен сезінуіне әкеледі.

Б. Лукалдың көзқарасы бойынша, мұндай қатынастар билік үшін күрестен емес, қоғамда қалыптасқан рөлдік күтулердің бұзылуынан туындайды.

б) Экономикалық факторлар мен әлеуметтік мәртебе

Қазіргі қоғамда әйелдердің экономикалық дербестігі артқан сайын, кей отбасыларда дәстүрлі билік балансы өзгеруде. Ер адам жұмыссыз қалған немесе отбасын толық қамтамасыз ете алмаған жағдайда, бұл оның гендерлік рөліне қайшы ретінде қабылданып, әйел тарапынан менсінбеушілік пен агрессия туғызуы мүмкін.

в) Эмоциялық және вербалды зорлық

Конструктивтік теория тұрғысынан эмоциялық зорлық — гендер рөлдерін “жаза” ретінде қолданудың бір түрі. Әйелдің күйеуін қорлау, кемсіту, әлеуметтік беделін түсіру арқылы оны “нақты еркек емес” деп көрсетуі – қоғамдық гендер стандарттарын қару ретінде пайдалану болып табылады.

3. Қатыгездіктің әлеуметтік салдары

Ер адамға бағытталған қатыгездік — тек жеке мәселе емес, ол қоғамдық құрылымның теңсіздігін көрсетеді. Мұндай отбасыларда:

• өзара сенім мен сыйластық жойылады;
• ер адам психологиялық күйзеліске түседі;
• балалардың гендерлік рөл туралы түсінігі бұрмаланады.

Нәтижесінде, қоғамда зорлық-зомбылықтың “жасырын түрі” қалыптасады: яғни ер адам да құрбан бола алады, бірақ бұл туралы айту қоғамдық тұрғыда ұят немесе әлсіздік белгісі деп саналады.

4. Қорытынды

Б. Лукалдың конструктивтік концепция теориясы тұрғысынан алғанда, ер адамға қатыгездік — гендерлік қатынастардың әлеуметтік тұрғыдан бұрмалануының салдары. Бұл құбылысты тек жеке мінез-құлық арқылы емес, қоғамдық күтулер мен мәдени нормалар жүйесі арқылы түсіндіру қажет.

Сондықтан мұндай мәселелерді шешу үшін:

• гендерлік теңдік туралы қоғамдық сананы жаңарту;
• ер адамдарға арналған психологиялық және құқықтық қолдау қызметтерін дамыту;
• медиа мен білім беру жүйесінде ер адам бейнесін эмоциясын білдіре алатын, сезімтал тұлға ретінде көрсету маңызды.

«Әл Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті»

Орындаған: Оңғар Ринат Бауыржанұлы
Жетекші: Авсыдыкова Құралай

https://univer.kaznu.kz