«Жастар арасындағы психологиялық денсаулық: заманауи сын-қатерлер мен шешімдер»

Жастар арасындағы психологиялық денсаулық: заманауи сын-қатерлер мен шешімдер

Қазіргі заман жастары бұрын-соңды болмаған мүмкіндіктер мен қиындықтардың тоғысында өмір сүріп жатыр. Технологияның дамуы, ақпарат ағынының күрт көбеюі, жаһандану үдерісі – мұның бәрі адамның ішкі дүниесіне, әсіресе жас буынның психологиялық жағдайына әсер етпей қоймайды. Бүгінде жастар арасында күйзеліс, мазасыздық, жалғыздық сезімі және өмірлік бағыттың жоғалуы секілді психологиялық мәселелер кең таралған. Сондықтан бұл мәселені дер кезінде танып, шешу жолдарын іздеу — аса өзекті.

---

Жастар психологиясы неге маңызды?

Жастар — қоғамның қозғаушы күші. Болашақ осы буынның қолында. Алайда олардың психологиялық саулығы әлсіресе, бұл бүкіл қоғамның әлсіздігіне айналуы мүмкін. Жасөспірім кезең — тұлғалық даму, құндылықтар мен өмірлік мақсаттардың қалыптасу уақыты. Егер осы кезеңде адам психологиялық қиындықтарға тап болса, оның өміріне, білім алуына, жұмыс істеу қабілетіне және жалпы әлеуметке бейімделуіне кедергі келуі мүмкін.

---

Психологиялық денсаулыққа әсер ететін заманауи сын-қатерлер

1. Әлеуметтік желілердің ықпалы

Жастардың күнделікті өмірінің ажырамас бөлігіне айналған әлеуметтік желілер кейде психологиялық қысым көзіне айналып отыр. Инстаграм, TikTok секілді платформаларда «мінсіз өмір» бейнесі көрсетіледі. Бұл өз-өзін басқалармен салыстыруға итермелеп, өзін төмен бағалауға әкеледі. Нәтижесінде қызғаныш, мазасыздық, өзін-өзі қабылдай алмау сынды сезімдер туындайды.

2. Ата-анамен және қоғаммен қарым-қатынас

Жасөспірімдер көп жағдайда өздерін түсінбейтінін, қысым көретінін айтып шағымданады. Ата-аналар тарапынан қойылатын шамадан тыс талаптар, «үздік бол» деген үміт — балада күйзеліске себеп болады. Сонымен қатар, қоғам тарапынан көрсетілетін қысым, мысалы, белгілі бір мамандықты таңдау немесе өмір салтын ұстану туралы талаптар да жас адамға ауыр салмақ түсіреді.

3. Білім беру жүйесіндегі күйзеліс

Көптеген елдерде, соның ішінде Қазақстанда да білім алу процесі – жастар үшін басты күйзеліс көзі. ҰБТ, емтихандар, рейтинг жүйесі, жоғары балл алуға деген бәсеке — бұлардың барлығы баланың өз құнын тек нәтижемен өлшеуге әкеліп соғады. Ал бұл өз кезегінде эмоционалдық шаршау мен күйіп кетуге (burnout) апарады.

4. Экономикалық тұрақсыздық пен болашаққа деген сенімсіздік

Жастар арасында жұмыссыздық, қаржылық қиындықтар жиі кездеседі. Жоғары білім алғанымен, өз саласы бойынша жұмыс таба алмау — сенімсіздік пен үмітсіздік сезімін тудырады. Бұл адамның өзін қоғамға қажетсіз сезінуіне себеп болуы мүмкін.

5. Психологиялық көмекке деген стигма

Көптеген жастар психологиялық көмек алудан қорқады. «Психологқа бару — әлсіздік», «мені жынды деп ойлайды» деген сияқты стереотиптер салдарынан көптеген адамдар ішкі жан дүниесінде болып жатқан проблемаларды жасырып, оны өздігінен шешуге тырысады. Бұл мәселенің ушығуына әкеліп соғуы мүмкін.

---

Мәселені шешу жолдары

1. Психологиялық сауаттылықты арттыру

Ең алдымен, жастар мен олардың ата-аналарына психологиялық сауаттылық қажет. Адамның көңіл-күйі, эмоциялары, күйзеліс жағдайлары туралы ашық сөйлесу — бұл ұят емес, қалыпты нәрсе екенін түсіндіру маңызды. Мектептерде, университеттерде психологиялық білім беретін арнайы бағдарламалар енгізу қажет.

2. Психолог мамандардың қолжетімділігін арттыру

Әрбір білім беру ұйымында кәсіби психолог жұмыс істеуі тиіс. Сонымен қатар, онлайн психологиялық кеңес беру қызметтерін дамыту – шалғай өңірлердегі жастарға да көмек көрсетуге жол ашады. Елімізде соңғы жылдары бұл бағытта оң өзгерістер байқалуда, бірақ әлі де жүйелі қолдау қажет.

3. Эмоционалды қолдау ортасын қалыптастыру

Жасөспірімдер мен жастар өздерін қауіпсіз әрі қолдау тапқан ортада сезінуі керек. Бұл үшін мектепте, отбасында және достар арасында сенім мен өзара түсіністік атмосферасы болуы шарт. Әсіресе ата-аналар баламен ашық сөйлесе білу, тыңдай алу және қолдау көрсету дағдыларын дамытуы қажет.

4. Жастардың бос уақытын тиімді ұйымдастыру

Жастарға өзін-өзі танып, дамытуға мүмкіндік беретін орта қажет. Мәдени, спорттық, еріктілік жобалар, шығармашылық клубтар — мұндай қызметтер тұлғалық дамуға ғана емес, психологиялық тұрақтылыққа да әсер етеді. Белсенділік пен мақсаттылық — күйзелістен арылудың ең тиімді жолдарының бірі.

5. Медиа мен әлеуметтік желілердегі позитивті контентті арттыру

Жас буын ең көп уақытын әлеуметтік желілерде өткізетіндіктен, бұл платформаларда психологиялық денсаулық туралы пайдалы, позитивті контентті көбейту маңызды. Танымал блогерлер, инфлюенсерлер арқылы психологиялық көмекке жүгінудің маңызын түсіндіру — заманауи шешімнің бірі.

---

Қорытынды

Психологиялық денсаулық – бұл тек жеке адамның мәселесі емес, ол бүкіл қоғамның әл-ауқатына тікелей әсер ететін фактор. Бүгінгі жастардың психологиялық саулығын сақтау – ертеңгі ел болашағына инвестиция. Бұл үшін қоғам, мемлекет, білім беру жүйесі және әрбір отбасы бірлесе жұмыс істеуі қажет.

Қиындықтар әр кезеңде болған. Алайда қазіргі замандағы күрделілік – ақпараттың көптігі мен тез өзгеретін әлемнің салдары. Сондықтан жастардың ішкі әлемін тыңдап, түсіне білу, қолдау көрсету — бәріміздің міндетіміз.

---