Тірлікте көп жасағандықтан, көрген бір тамашамыз

Қыран құс - көңіл ашар - жүйрік тазы,
Жігітті мұңайтады малдың азы.
Әркім-ақ жамандыққа көңіл берді,
Тыятын болмаған соң мүфти қазы.
Сөзі бар замананың теріс қақпай,
Жараспас бір-біріне айтқан назы.
Тұйғынға күшігендер ауыз салып,
Жем болып-қарға ұзаққа қоңыр қазы.
Басшымыз ел пайдасын сөйлемейді,
Білгіштер мұндайлыққа емес разы.
Көптен-көп іздегені - бүліншілік,
Қанша айтып таусылмайды еш аразы.
Данышпан, өтпей сөзі, шаһбазлардың,
Барады босқа кетіп қысы-жазы.
Ғақылсыз, аңқылдама құлап жарға,
Көбі - әркімнің аузында, өзінде - азы.
Әлі жүр біздің қазақ қоршылдықта,
Қор болып өрге баспай өнерпазы.
Әр істі ойлау керек әуел бастан,
Не пайда өнері жоқ жігіт, жастан?
Мәз болма мұнарланып көрінгенге
Кісі жер жемісі жоқ, тау мен тастан.
Дос қой деп, ішкі сырын түгел айтып,
Опық жеп жүрген жан көп аңдамастан!
Бір өрттен қалмайтұғын қалың қаудай,
Баянсыз, бақ-дәулетке болма мастан!
"Жау қайда - жар астында",- деген сөз бар,
Аяқты, баспа қадам, байқамастан.
Көз тігіп қарағанмен, көңіл бермес,
Не пайда нұр сипатты,сүмбіл шаштан?!
Біреуге селбесейін деп ойласаң,
Өзіңді жұтып қояр шайнамастан.
Сөз жөнін құрбыларға айта қалсаң,
Күн бұрын, ашуланар, ойнамастан.
Зиянға біздің қазақ аяқ басар,
Соқтығып өз пайдасын ойламастан,
2
Жігіттер, жақсы қайда үлгі шашқан
Жүдеген мұңлылардың көңілін ашқан?!
"Анау озық, мен кейін қаламын",-деп,
Кез салып, бірін-бірі шамаласқан.
Сүрініп ат аяғы кетер болса,
Дұшпан түгіл, досың да табаласқан.
Бұл жұртта сұмырай нәрсе толып жатыр,
Өтірік, ұрлық, өсек араласқан.
Өңшең сәурік, текешік, бұқашықтар,
Бір-бірін соғып, шаншып, жараласқан,
Жақсыны өзі болған, көре алмаған,
Өрт қойып жан-жағынан қамаласқан.
Ақылшы шықты бізге үй басынан,
Өзі боп өз үйінде(ойында) жұрттан асқан.
Биге - пара, байларға өсім болды,
Бой тартып, арамдықтан, бар ма қашқан?!
"Сен кімнен қорқасың?!"- деп, жел береді,
Кісі жоқ, қой дейтұғын, жұртты басқан, "
Пәленше солай дейді, мен қайтем?!"- деп,
Жылқыша изеп басын, ақылдасқан.
Біреудің адасуын біреу қоттап (құттап),
"Пәлі,- деп, - бәрекелді!",- мақұлдасқан.
3
Білімге жабысайық көңіл қойып,
Ерлердің жұмысына жүрмін тойып.
Болмаса бір Құдайдан медет, қуат,
Залымдар көзімізді алар ойып.
Сөйлесе, жұрт пайдасын, білген ерлер,
Хакімдер атып тастар көзін жойып.
Қалайша Россияның ғаділдігі
Мүшелер терімізді малша сойып?!
Мархабат, патшамыздан, кендік болды-ау,
Көз жасын нашарлардың тәңірім иіп!
Еркіндік, кеңшіліктің хабарларын
Шашпаған начальниктер іші күйіп.
Қолында хүкіметі тұрған күнде
Жіберсін біздің жаққа не ғып қиып?!
Білгіштер ұлпаттасып арыз (ғарыз) айтып,
Шығарған манифесті басын жиып.
Қылғаны хакімдердің бізге зорлық,
Низамға тура келмес ісі сыйып.
4
Ходқа алып тексермейді қазақ сөзін,
Жіберер келемеждеп оның өзін.
Сөтке, жұма, ай, жылда - бір жауап жоқ,
Сүзілтіп жүргенменен екі көзін.
Дәнекер тамағына түспей қалса,
Әдейі қисайтады құрған тезін.
Екінші хұзырына келсе қайта,
Ақырар мойынға сап сары жезін.
Қазаққа әділ хүкім қылған болып,
Тұл қылып жібереді қатын, қызын.
Неке, талақ қамшысы қолында боп,
Жоқ қылды шариғаттың соқпақ ізін.
Алады неке ақысын ауылнайлар,
Молданың жаудыратып қойып көзін.
"Шариғат бұлайша емес!"- десе молда,
Боқтайды стражник түйреп бізін.
Сөз айтсаң бір-екі ауыз жалдамаға,
"Атам!"- деп, қорқытады, мылтығы ұзын.
5
Біздің жер мархабаттан қашық жатыр,
Хайласы хакімдердің асып жатыр.
Халқына мархабатлы сөзін айтып,
Мейірі (міһірі) патша ағзам тасып жатыр.
Бас - азат, дін мен жерге ерік беріп,
Манифест әрбір жұртқа шашып жатыр.
Қия алмай бір өзінен басқаларға,
Хакімдер залымдық қып басып жатыр.
Шаһбаздар ақ - қараны көріп тұрған,
Біздерге әбден жаны ашып жатыр.
Өгіздер тамағынан қаламыз деп,
Бас тартып бұл жұмыстан қашып жатыр.
"Бар Құдай, іс ақырын ондай гөр!"- деп,
Білімді, білімсіз де сасып жатыр.
Көп арман газеттерде жазылып жүр,
Жүзінде ақ қағаздың машық жатыр.
Сөз сөйлеп тарқатайық ішкі шерді,
Көңілден кетіруге әрбір кірді.
Мың сегіз, кеше, алпыс тоғыздан соң,
Халайық, көрмеп пе едің неше түрді?!
Нақақтан құсаменен қан жұтқызып,
Тұтқынға салған жоқ па талай ерді?!
Қорқытып бұл қазақтан ақша алмаққа,
Тексеріп жұмыс қылды көрді - жерді.
Шықпаса көңіліне алған ыңғайынан,
Қапасқа салып қояр кемеңгерді.
"Штраф, екі айналсаң, басыңа!"- деп,
Қолыңа: "повестка"- деп, қағаз берді.
Күзетші үшеу, болысың, артыңда тұр,
Аңдыған: құпиялап айтқан сырды.
Нақақтан бір-біріне жала жауып,
Дауласып, үш сыпырып аққан терді.
Жете алмай ақ - қараның анығына,
Болыс, би былш еткізіп басар мөрді.
7
Қызылгүл жасарсайшы көгерсейші солып жатқан,
Әр нәрсе шағымызда болып жатқан.
Жақсылық ойлаңыздар, біздің халық,
Тастаңыз жамандықты толып жатқан.
Үлгісі чиновниктер осы болып,
Қасқырша ауыз салып жұлып жатқан.
Құрметті ел билеген әкімдер де
Жыландай зәрін төгіп, сорып жатқан.
Бас салып мұңлы-зарлы, кем-кетікті,
Бүркіттей тырнағымен бүріп жатқан.
Әркімді арбауына түсірем деп,
Түлкіше құйрықтарын бұлаңдатқан.
"Жүзіме көрінгендер көз салсын!"-деп,
Өз бойын тоты құстай сылаңдатқан.
Жатырмыз бір қараңғы ұзын түнде,
Көрінбей жарық сәуле, бір таң атқан.
Сырғытып қоныс-жайдан поселкелер,
Қасынан өткен жанды табандатқан.
"Бір пәле қорыққандықтан бола ма?!"- деп,
Арзанға асығумен малын сатқан.
Артық қып таксиядан доход алып,
Екінші частный (чачнай) сбор мойынға артқан.
Желкелер стражник бишараны,
Таба алмай кедей ақша, жапа тартқан.
Ұлыққа кімнің аузы жете берер,
Осындай жұмыстар бар жанға батқан.
8
Бір мың тоғыз жүз жылдан бес жыл асты,
Бес түгіл алтыменен жұрт араласты.
Теңдікті бір көре алмай ұлықтардан,
Халайық, қор болдың ғой аяқ асты.
"Учаске войсковой"- деген шығып,
Айырылды жерден қазақ ол ағашты.
Ата менен бабадан қалған жерге,
Мұжық кеп тіл білмейтін бидай шашты.
Жолаушы- жобаушыны атып тастап,
Маңына жан жолатпай, бауыр басты.
Мүлгіп құнсыз, айтқан сөз пұлсыз болып,
Біле алмай не қыларын қазақ састы.
Жер - судан айырылған соң қаңғып кетіп,
Үйінде отыра алмай, кедей қашты.
Тыңдайтын мұның сөзін құлақ қайда,
Шұлғытып тұрғанменен қанша басты?!
Қазақты үшке бөлсең, біреуі жоқ,
Жоқ болмай қайтсін, зорлық ходтан асты?!
Көз жасы жылаулының болып қабыл,
Көбейді зорлықшылға өшті, қасты.
Кісіден көретұғын дәнеме жоқ,
Рәсуә боп өз абиырын өзі ашты.
9
Жазалы қылған жоқ па сөзімізден,
Табылмай айтуға ауыз өзімізден.
Көрген соң дінімізді қорлағанын,
Жас ағып жүре бердік көзімізден.
Шал болдық он бес пенен жиырмада,
Айырылып ойнап-күлер кезімізден.
Қор болдық айырылып қап ақ шариғат,
Қисықты түзететін тезімізден.
Ширекке төрттің бірі болдық ділгір,
Айырылып бұрынғы аршын кезімізден.
"Қойнында өлген сарттың наны (не) бар" - деп,
Қалмады - ау өле-өлгенше ізімізден!
Кірсек те өліп көрге, дәмесі бар,
Үш қабат, жаға, жеңсіз бөзімізден.
Жер - суға, мал мен басқа бостандықты,
Көрместен кетсек, арман, көзімізден!

---