Ата өсиеті

Кел, кел, балам, кел, балам,
Айтайын ақыл, мен саған.
Демесін ешкім өзіңді
Әкеден үлгі алмаған.
Жеті атаңды жатқа біл,
Атаңдай бол аумаған.

Ата, бала, немере,
Шөбере, шөпшек, немене,
Туажат, жекжат, жамағат –
Біліңдер, балам, бәрің де,
Тапсырайын аманат!

* * *
Ақыл – ғылымнан,
Ғылым – ұғудан.
Табасың жақсылық,
Ауытқып асырмай,
Біз сөзде тұрудан.

* * *
Ақылды – арымен,
Ақымақ – малымен.
Қорытынды жасама
Ақшаның санымен.

* * *
Бесікті жатқа сатпайды,
Бабалар рухы сынады деп.
Шаңырақты отқа жақпайды,
Қасиетімен ұрады деп.

* * *
Малды жыңғылмен айдамайды,
Ырысқа зиянды деп.
Кендірмен байламайды,
Ширығып қияды деп.

* * *
Есікті кермейді,
Кергіге түсерсің деп.
Қанжығаны өрмейді,
Жат жерден
Сусын ішерсің деп.

* * *
Нанды бір қолмен
Үзіп бермейді.
Екі қолмен сындырып,
Тістеп жеуді жөн дейді.

* * *
Күлді қолмен шашпайды.
Оттың орнын баспайды.
Түтінім түзу ұшсын деп,
Түндікті теріс ашпайды.

* * *
Табалдырықты баспайды,
Есікті теуіп ашпайды.
Теуіп ашу есікті
Сұмдық жолға бастайды.

* * *
Сиырды «өк!» деп айдайды,
Түйені «шөк!» деп байлайды.
Үйге жылан кірсе,
Оның басына ақ құйып,
Еппен айдайды.

* * *
Телміріп көкке қарамайды,
Жұлдызды қолмен санамайды.
Қазақтың игі салтында
Қара қосты тонамайды.

* * *
Аққу құсты атпайды,
Қыранды баулып баптайды.
Шамасы асып жетсе де,
Жүйрікпен қасқыр соқпайды.

Білгізіп жоба жөн-жайды,
Ескерткен бабаң ол жайлы.
Қасқыр соққан жүйріктің
Бәйгеде жолы болмайды.

* * *
Нан қоқымын баспайды,
Бейітке беттеп қашпайды.
Жылан шықса алдынан,
Өлтіріп, бөліп,
Көміп тастайды.

* * *
Шегініп артқа жүрмейді,
Кейінге ісім қалады деп.
Байлауды тура күрмейді,
Шешуге оңай болады деп.

* * *
Құдыққа түкірмейді,
Дәм татқан ыдысым деп.
Су көзін құрметтейді,
Сарқылмас ырысым деп.

* * *
Азаматы қазақтың
Аманатын ақтаған.
Жауға шапқан кезде де
Қызға қылыш шаппаған.

* * *
Шауып кеп атпен кірмейді
Ауласына ауылдың.
Етекті белге түрмейді,
Белгісі деп зәрудің.

* * *
Етікпен су кешпейді,
Ер басына күн туар деп.
Жұма күні көшпейді,
Бабаның сондай
Ғұрпы бар деп.

* * *
Ағайынды екі адам
Екі жерге қонбаған.
Үлкен тілін кіші алмай,
Айбар шегу болмаған.

* * *
Ата-анасын жылатып,
Ұлы тастап кетпеген.
Аға жолын көлденең
Іні кесіп өтпеген.

* * *
Қимайды түйе бұйдасын,
Қиылар деп үмітім.
Бұзбайды құстың ұясын,
Тұрмайды деп үй бүтін.

* * *
Ақиқатты күндеген
Әділетке жарымас.
Ана тілін сүймеген
Анасын да танымас.

* * *
Еңбегің болса жетерлік,
Еліктер саған жас қауым.
Өзіңді ғана көтеріп,
Бүркеме ісін басқаның.

* * *
Мен емес – біз,
Сен емес – сіз.
Осы екі сөз
Жарасады қауымға.

Мен сөзі – жалтақ,
Біз сөзі – ортақ
Ағайынға, бауырға.

Бір адам – бұлтақ,
Көп кісі – ортақ.
Сыйысады баршаға.

Көппен бір бол,
Бұл дұрыс жол,
Жүрген жақсы ортада.

* * *
Ақты әсте төкпейді,
Итаяқты теппейді.
Асыранды күшікті
Жұртқа тастап кетпейді.

* * *
Өспеген көкті жұлмайды,
Көктей орыласың деп.
Малды басқа ұрмайды,
Киесіне жолығарсың деп.

* * *
Адамды қолмен санамайды,
Сарапқа түсер күн болар деп.
Құс ұясын тонамайды,
Ұрпағыма мін болар деп.

* * *
Қанден көріп қасқырды,
Итті өзіне дос қылды.
Көрмесе де, көрсе де,
«Ит болам» деп босқа үрді.

* * *
Түлкі шықса төбеге,
Емес жақсы өнеге.
Қызыл жүні құлпыртқан
Түйретеді жебеге.

* * *
Күнді де бұлт торлайды,
Күн торланып солмайды.
Ерлеріне жол ашпас,
Елде бақыт болмайды.

* * *
Жақынға жеткен көңіл жатқа жетпес.
Таудай талап бармақтай баққа жетпес.
Арам пиғыл аштырмас адымыңды,
Таудай қара тарыдай аққа жетпес.

* * *
Адалдың аты арып, тоны тозбас.
Аярлық ақиқатты басып озбас,
Озбырлық орға жығып, отқа салар,
Өткен соң өкініштің орны толмас.

* * *
Құлан құмын іздейді;
Сұңқар шыңын іздейді;
Көбелек гүлін іздейді;
Тышқан інін іздейді;
Ара гүлін іздейді;
Бақа көлін іздейді;
Бөкен шөлін іздейді;
Ер елін іздейді;
Жат елге көзін сүзбейді.

* * *
Он жабы тең бола алмас бір тұлпарға
Он қарға татымайды бір сұңқарға,
Шолақ ақыл шолжыңмен істес болсаң,
Ашылғанды жарамас бір қымтарға.

* * *
Надандықтың үш түрлі бар белгісі:
Ертеңге қалар, бірі – бүгінгісі.
Екіншісі – сөзінің тұрағы жоқ.
Үшіншісі – бос сөзге ерген кісі.

* * *
Бойыңа сыйғызардай бұл жалғанды,
Абайла айла-шарғы, сөз қылғанды.
Ғаріп, міскін, нашарға рақымды бол,
Демей біл қолтығынан жығылғанды.

* * *
Ер келер, кемеліне толған сайын.
Пенде азар, біреуі екеу болған сайын.
Болғанда ашу – пышақ, ақыл – таяқ,
Ол таяқ та мұжылар жонған сайын.

* * *
Дүние танытады өзін-өзі,
Үйретер даналардың нақыл сөзі.
Кей пенде тілі ұзын, көмейі кең,
Қауіпті ондайлардың екі көзі.

* * *
Жарықтың қарсыласы – қараңғылық,
Тастайтын бәрін жапса, қараң қылып.
Жаңалықтың ішінде ескілік бар,
Бірі келсе, тұрады бірі құрып.

* * *
Біреудің, науқастанса, сұра халін,
Біреудің ұйғарымсыз алма малын.
Тілек ет жақсылықты адамдарға,
Жеңілдет қайғылының қайғыларын.

* * *
Көрсең де кісі айыбын, бетке баспа.
Біреулер сөз бастаса, араласпа.
Өзіңмен егер біреу сөз таласса,
Қысылып-қымтырылма, тайталаспа.

* * *
Әрқашан жақсылыққа жақсылық қыл.
Жамандыққа – жақсылық, мұны да біл.
Біреудің мұқтажына көмек етсең,
Жақсылықтың белгісі болады бұл.

* * *
Бос сөзге құлақ аспа бос күндеген.
Бабалар «қас қылғанға – дос қыл» деген.
Көрсеқызар, қызғаншақ, қызуқанды
Қаскүнемнің ісі тең қасқырменен.

* * *
Шешеннің таразысы – тыңдар халқы,
Ұнамды болса көпке сөздің нарқы.
Аталы сөзге ғана қонақ берген,
Қазақтың дәстүріне сіңген салты.

* * *
Бейғамдық берекеңді кетіреді.
Басынан іс өткен соң, өкінеді.
Мұндайды «иіс алмас» дейді қазақ.
Оянбас өле-өлгенше көкірегі.

* * *
Айтса білмес,
Айдаса жүрмес,
Соқыр ойлы жандарға
Білмейді-ау деп,
Жүрмеді-ау деп,
Өкінбе де таңданба!


* * *
Іштей күліп,
Сырттан тынар.
Сырын бүгіп,
Қиғаш тұрар.
Арам ойлы жандарға
Жанассам деп,
Жарассам деп,
Үміт күтіп сандалма.

* * *
Тауып айт істің иесін,
Таппасаң сөздің жүйесін,
Тұспалмен айтқан сөзіңнің
Отына өзің күйесің.

* * *
Алатын бұл өмірден көп ұлағат,
Ұлағатты ұқыптап, ұққан мұрат.
Қолыңда дән-дәулетің тұрған шақта
Топтасса маңайына жақын жекжат.
Шашылма, өз ойыңды бекем ұста,
Қолыңнан дәулет кетсе, әкең де жат.

* * *
Жүйрік бар талап дейтін тұлпар сынды.
Бабын таппай мінгенді қылар жынды.
Тауға ұра ма, басыңды, тасқа ұра ма,
Дейміз ғой бұған пенде қайтып мінді.

Талаптың білгірі – ойы, мағынасы
Болғанда түбі жүрек, мида басы.
Ұмтылтып әр нәрсеге, тоқтатпайтын
Көңілдің алты түрлі бар нұсқасы.

Ақыл, ой, нысап, сабыр, рақым-сақтық.
Ақылға алты түрлі ноқта тақтық.
Ішінде сол алтаудың нысап асыл,
Тізгінін баса бестің соған ұстаттық.

Нысапсыз, сабырсыздық отқа салар.
Рақым, сақтық одан қорғап қалар.
Ақылдың тиянағы – нысап қана,
Қалт жібермей, қыңырды жыға салар.

---