Отбасында ер адамға қатыгездік. Б.Лукалдың конструктивтік концепция теориясына сүйене отырып отбасында ер адамға (күйеуіне) қатыгездік себептерін талдау

Отбасындағы қатыгездік — қоғамда жиі кездесе бермейтіндей көрінгенімен, шындығында өте өзекті әлеуметтік мәселе. Көп жағдайда агрессия мен қысым әйелге бағытталған жағдайлар жиі айтылады, бірақ ер адамдарға бағытталған қатыгездік те бар және ол көбіне ашық айтылмайды. Бонни Лукалдың конструктивтік концепция теориясы бұл құбылысты жеке адамның агрессиясы немесе эмоциялық әлсіздігі ретінде емес, отбасының ішкі құрылымындағы теңсіздік пен жүйелік бұзылулардың нәтижесі ретінде қарастырады. Отбасы — бұл тек екі адамның одағы ғана емес, динамикалық жүйе, яғни онда әрбір адамның әрекеті мен мінез-құлқы өзара әсер етеді. Егер осы жүйеде тепе-теңдік бұзылса, қарым-қатынастағы шиеленіс қатыгездікке ұласуы мүмкін. Сол себепті бұл мәселені жеке адамның кемшілігі ретінде емес, отбасылық жүйенің дағдарысы ретінде қарастыру маңызды.

Күйеуіне бағытталған қатыгездіктің себептерін қарастырғанда, ең алдымен эмоционалды қажеттіліктердің қанағаттандырылмауы назар аудартуға тұрарлық. Егер ер адам өз отбасында сыйластық, қолдау мен түсіністік сезбесе, бұл екі жақты шиеленіс туғызуы мүмкін. Мұндай жағдайда кей әйелдер эмоциясын басқарудың орнына, ашу-ыза арқылы әрекет етеді — бұл психологиялық агрессия, қорлау, елемеу немесе манипуляция түрінде көрінуі мүмкін. Екіншіден, билік пен рөлдер арасындағы теңсіздік маңызды рөл атқарады: шешім қабылдау кезінде бір адамның үстемдігі отбасының тұрақтылығын бұзады. Үшіншіден, әлеуметтік және экономикалық қысым, қаржылық қиындықтар, жұмыссыздық немесе әлеуметтік статустың төмендігі — агрессияны күшейтетін сыртқы факторлар болып табылады. Мұндай жағдайда әйелдің күйеуіне бағытталған агрессиясы көбіне ішкі қысымның сыртқы көрінісі ретінде қалыптасады.

Мәселені тереңірек түсіну үшін ғылыми зерттеулердің рөлі ерекше. ҚазҰУ https://farabi.university/ базасында жүргізілген әлеуметтік жұмыс және психология бағытындағы тәжірибелік зерттеулер отбасындағы қатыгездіктің жүйелік табиғатын айқын көрсетеді. Университет мамандарының айтуынша, көптеген отбасылық қақтығыстар бір сәттік ашудан емес, жылдар бойы шешілмей келе жатқан эмоционалды, рөлдік және әлеуметтік мәселелерден туындайды. Студенттердің практикалық сабақтарында жиналған нақты жағдайлар отбасы ішіндегі қарым-қатынастың күрделілігін көрсетіп, конструктивтік тәсілдің тиімділігін дәлелдеді. Бұл зерттеулердің нәтижесі — отбасы жүйесін дұрыс түсіну арқылы агрессияның алдын алуға болатынын көрсетеді.

Конструктивтік концепция тұрғысынан алғанда, отбасындағы қатыгездік — тек бір адамның кінәсі емес, жүйенің бұзылуының белгісі. Егер ерлі-зайыптылар арасында ашық диалог орнап, эмоциялық қажеттіліктер ескерілсе, қатыгездік көріністері айтарлықтай азаяды. Отбасындағы әр адамның рөлі нақты әрі тең бөлінген кезде, қарым-қатынас та тұрақтанады. Ал егер бұл баланс бұзылса, түсініспеушілік пен эмоционалды шиеленіс күшейіп, зорлық-зомбылықтың әртүрлі формалары пайда болады. Бұл жағдайларда тек жазалау шаралары мәселені шешпейді, себебі мәселенің түп-тамыры — жүйеде жатыр.

Қорытындыласақ, жалпы отбасындағы ер адамға бағытталған қатыгездік мәселесін шешу үшін тек құқықтық немесе моральдық шаралар жеткіліксіз. Ең маңыздысы — отбасындағы рөлдерді теңестіру, әрбір адамның пікірін тыңдау, эмоциялық қажеттіліктерді қанағаттандыру және ашық қарым-қатынас орнату. Қоғамдық деңгейде де отбасы ішіндегі қарым-қатынас мәдениетін көтеру, психологиялық қолдау қызметтерін кеңейту маңызды рөл атқарады. Мұндай кешенді көзқарас қатыгездіктің алдын алып қана қоймай, отбасының тұрақтылығын нығайтады. Конструктивтік тәсіл арқылы отбасы мүшелерінің бір-бірін түсінуі мен сыйлауы қалыптасып, қоғамдағы зорлық-зомбылықтың жалпы деңгейін төмендетуге мүмкіндік береді.

«Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті»

Әлеуметтік жұмыс мамандығы 4 курс

Баязит Айдана

Жетекші Авсыдыкова Құралай