дінтану — қазіргі өркениеттің рухани және мәдени эволюциясын түсінудің негізгі кілті.

Дінтану – қазіргі заманғы гуманитарлық және әлеуметтік ғылымдардың ең күрделі әрі маңызды салаларының бірі. Бұл ғылым адамның рухани тәжірибесін, діни сенімдердің табиғатын, олардың қоғамдағы рөлін және тарихи дамуын ғылыми тұрғыдан талдайды. Дінтану тек дінге сенушілердің көзқарасын сипаттайтын пән емес, ол дінді мәдениет, сана және әлеуметтік құрылым деңгейінде түсіндіруге тырысатын рационалды зерттеу саласы. Діннің адам өміріндегі орны мыңдаған жылдар бойы өзгеріссіз қалып қойғандай көрінгенімен, қазіргі жаһандану мен цифрландыру жағдайында оның табиғаты мен функциялары түбегейлі өзгеріске ұшырады. Сондықтан дінтану ғылымының міндеті – бұл өзгерістерді ғылыми әдістер арқылы түсіндіру, олардың қоғамға, мәдениетке және тұлғаға әсерін анықтау.

Дінтанудың дамуы тарихи тұрғыдан алғанда Еуропалық ағартушылық кезеңімен тығыз байланысты. Сол дәуірде дін тек теологиялық тұрғыда емес, әлеуметтік және философиялық тұрғыда зерттеле бастады. Мысалы, М. Вебер дін мен экономикалық мінез-құлық арасындағы байланысқа назар аударып, протестанттық этика мен капитализм рухының өзара әсерін дәлелдеді. Э. Дюркгейм дінді әлеуметтік тұтастықты қамтамасыз ететін институт ретінде сипаттап, діннің қоғамдағы біріктіруші рөлін көрсетті. Ал ХХ ғасырдың екінші жартысынан бастап дінтану психоанализ, мәдени антропология және коммуникация теорияларымен интеграцияланып, діннің символдық және медиалық өлшемдерін талдауға бағыт алды.

Бүгінгі таңда дін тек ғибадат орнында ғана емес, интернет кеңістігінде де өмір сүреді. Цифрлық технологиялар дәуірінде дін жаңа медиалық пішіндерге енді – YouTube-тағы уағыздар, TikTok-тағы қысқа діни роликтер, Telegram арналарындағы уағыздық контент діннің жаңа таралу арналарын қалыптастырды. Америкалық зерттеуші Хайди Кэмпбелл мұны «цифровая религия» – цифрлық дін деп атап, интернеттегі діни тәжірибенің төрт эволюциялық кезеңін сипаттайды. Бұл кезеңдерде дін алдымен интернет туралы пікірталас нысаны болса, кейін интернеттің өзінде діни қауымдастықтар мен ритуалдық әрекеттердің белсенді ортасына айналды. Осылайша, дін мен медиа арасындағы шекара жойылып, жаңа «медиатизацияланған дін» феномені пайда болды.

Қазақстандық контексте дінтанудың маңызы ерекше. Елдегі конфессиялық көптүрлілік, дәстүрлі ислам мен православиенің тарихи рөлі, сонымен қатар жаңа діни қозғалыстардың пайда болуы дінтанулық талдаудың өзектілігін арттырады. Қазіргі уақытта дінтанушылар қоғамда рухани қауіпсіздікті қамтамасыз ету, діни экстремизм мен деструктивті ағымдардың алдын алу бағытында маңызды ғылыми және сараптамалық жұмыстар атқарып келеді. Бұл тұрғыда әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-дың дінтану кафедрасы еліміздегі ғылыми дінтанудың жетекші орталығы болып табылады. Мұнда студенттер тек классикалық дін философиясын ғана емес, заманауи медиа-дінтану, цифрлық мәдениет, әлеуметтік талдау және контент-анализ әдістерін де меңгереді.

Сонымен қатар, дінтану қазіргі қоғамдағы құндылықтар дағдарысын, рухани фрагментация мен мәдени поляризацияны түсіндіруге көмектеседі. Жаһандану дәуірінде адамдардың діни сенімдері ұлттық немесе дәстүрлі шеңберден шығып, жаһандық мәдени ағымдармен тоғысып жатыр. Бұл процестер кейде жаңа синкретикалық діни формаларды тудырып, кейде дәстүршілдік пен модернизм арасындағы шиеленісті күшейтеді. Сондықтан дінтанушының рөлі тек бақылаушы емес, қоғамдағы рухани диалогты қалыптастырушы, түсіндіруші және медиатор ретінде де маңызды.

Қорыта айтқанда, дінтану — қазіргі өркениеттің рухани және мәдени эволюциясын түсінудің негізгі кілті. Ол дінді догматикалық көзқарас тұрғысынан емес, ғылыми және сыни тұрғыдан талдап, адамның рухани ізденісін мәдени және әлеуметтік құбылыс ретінде зерделейді. Цифрлық дәуірде бұл ғылымның маңызы бұрынғыдан да арта түсті, себебі дін бүгінде тек мешіт пен шіркеудің қабырғасында емес, экранның жарығында, әлеуметтік желілердің сансыз диалогтарында өмір сүреді. Сондықтан дінтанушының миссиясы — тек талдау емес, түсіндіру, тек сипаттау емес, қоғамның рухани бағыт-бағдарын айқындауға үлес қосу.

Төлеу Әлішер Дінтану мамндыдығы

http://kaznu.kz/

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: