Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер клиенттермен психологиялық жұмыс

Тұрмыстық зорлық-зомбылық – қазіргі қоғамдағы өзектілігін жоғалтпай отырған күрделі әлеуметтік-психологиялық мәселе. Отбасындағы агрессия ең алдымен әйелдер мен балалардың қауіпсіздігіне әсер етсе, ұзақ мерзімде қоғамның тұрақтылығына да теріс ықпал етеді. Әсіресе ер адамдар тарапынан жасалатын зорлық, олардың эмоцияны бақылаудағы қиындықтары, тұлғалық дағдарыстары және стереотиптік түсініктермен байланысты болады. Сондықтан тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер клиенттермен психологиялық жұмыс жүргізу – мамандардың кәсіби даярлығын, терең білімін және жүйелі тәсілдерді талап ететін аса маңызды бағыт.

Ер адамдардың агрессияға бейімділігі түрлі факторлардан туындауы мүмкін. Олардың ішінде балалық шақта бастан кешкен психологиялық жарақаттар, ата-аналар арасындағы зорлыққа куә болу, эмоционалдық ересектікке жетпеу, өзін-өзі бағалаудың тұрақсыздығы, ішкі қорқыныштар мен күйзеліс, сондай-ақ еркек рөліне қатысты дұрыс қалыптаспаған түсініктер бар. Көп жағдайда мұндай ер адамдар эмоцияларын сөзбен жеткізе алмай, ашуды күш қолдану арқылы шығарады. Бұған қоса әлеуметтік қысым, экономикалық жағдай, жұмыс орнындағы шиеленістер де агрессияның күшеюіне әсер етеді. Сондықтан психологтың міндеті – клиенттің агрессиясының негізгі себептерін түсініп, оны қауіпсіз әрі конструктивті формаға бағыттау.

Психологиялық жұмыс әдетте диагностикалық кезеңнен басталады. Бұл кезеңде маман ер адамның ішкі күйін, агрессия деңгейін, мінез-құлық үлгілерін, отбасындағы қарым-қатынас стилін анықтайды. Клиентпен ашық сұхбат, түрлі психологиялық әдістер мен тесттер арқылы оның жеке даму тарихы зерттеледі. Диагностиканың мақсаты – агрессияның нақты триггерлерін табу, қай жағдайда зорлық көрсету ықтималдығы артатынын түсіну және онымен жұмыс істеудің ең тиімді жолын белгілеу.

Ары қарай негізгі түзету жұмысы жүргізіледі. Мұнда когнитивті-бихевиоралды тәсіл ерекше тиімді екенін тәжірибе дәлелдеп отыр. Бұл әдіс арқылы ер адам өзінің қате ойларын, орынсыз күдіктерін, теріс қабылдауын және зорлықты ақтап шығатын ішкі сенімдерін қайта қарауға мүмкіндік алады. Мысалы, «мені ешкім тыңдамайды» немесе «өз позициямды күш арқылы ғана дәлелдей аламын» деген сенімдер кәсіби бағытталған сұхбаттар мен жаттығулар арқылы өзгертіледі. Сонымен қатар клиентке өз эмоциясын тану және басқару стратегиялары үйретіледі: тыныс алу жаттығулары, өзін-өзі тоқтату әдістері, стресті төмендету тәсілдері, дене реакцияларын бақылау дағдылары сияқты әрекеттер агрессияның алдын алуда маңызды рөл атқарады.

Егер жағдай мүмкіндік берсе және отбасы мүшелері келісім білдірсе, қосымша отбасылық терапия жүргізіледі. Жұппен немесе толық отбасымен жұмыс істеу қарым-қатынастағы түсінбеушіліктерді анықтауға, өзара сыйластықты қалпына келтіруге, сабырлы диалог жүргізуді үйретуге мүмкіндік береді. Дегенмен қауіпсіздік мәселесі әрқашан бірінші орында тұрады, сондықтан ауыр агрессия жағдайында отбасылық терапия тек арнайы қауіпсіздік жоспарымен жүзеге асырылады.

Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа қарсы жұмыс жүргізуде еліміздің жетекші жоғары оқу орындарының атқаратын рөлі ерекше. Әсіресе ҚазҰУ https://farabi.university бұл бағытта кәсіби психологтарды даярлау, ғылыми зерттеулер жүргізу және қоғамдағы құқықтық-әлеуметтік мәдениетті арттыру бойынша ауқымды іс-шаралар атқарып келеді. Университет базасында ұйымдастырылған тренингтер мен ғылыми жобалар көптеген мамандардың біліктілігін арттырып, тұрмыстық зорлықтың алдын алу саласына нақты үлес қосуда.

Жалпы алғанда, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер клиенттермен психологиялық жұмыс кешенді әрі ұзақ мерзімді процесс болып табылады. Агрессиялық мінез-құлықты бір ғана әдіспен өзгерту мүмкін емес, сондықтан диагностика, түзету, эмоциялық тұрақтандыру, отбасымен жұмыс және әлеуметтік қолдау қатар қолданылуы тиіс. Психологтың адамға сеніммен қарап, оның өзгеруге деген ішкі мотивациясын оятуы – ең маңызды факторлардың бірі. Әрбір ер адам өз мінез-құлқын қайта қарауға, жауапкершілік алуға және отбасында қауіпсіз, сыйластыққа негізделген қарым-қатынас орнатуға қабілетті екенін түсінуі қажет.

Қорытындылай келе, тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер адамдармен жүргізілетін психологиялық жұмыс тек бір клиентке ғана емес, бүтін бір отбасына, тіпті қоғамға оң әсер ететін маңызды бағыт болып табылады. Бұл жұмыс кәсіби білім мен тәжірибені, адам мінезін терең түсінуді және жан-жақты тәсілдерді талап етеді. Ер адамдардың агрессиясын төмендету, эмоцияны басқаруды үйрету, қарым-қатынас мәдениетін қалыптастыру – қоғамдағы зорлық-зомбылық деңгейін азайтудың тиімді жолдарының бірі. Осындай жүйелі әрі ғылыми негізделген жұмыстардың нәтижесінде отбасы институтын нығайтуға, қауіпсіз әрі үйлесімді қоғам қалыптастыруға қол жеткізуге болады.

«Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті»

Әлеуметтік жұмыс мамандығы 4 курс

Баязит Айдана

Жетекші: Авсыдыкова Құралай