Интерактивті оқыту технологиясының әдіс-тәсілдерін тарих сабағында қолдану арқылы оқушылардың білім сапасын арттыру жолдары

 

ИНТЕРАКТИВТІ ОҚЫТУ ТЕХНОЛОГИЯСЫНЫҢ ӘДІС–ТӘСІЛДЕРІН ТАРИХ САБАҒЫНДА ҚОЛДАНУ АРҚЫЛЫ  ОҚУШЫЛАРДЫҢ БІЛІМ САПАСЫН АРТТЫРУ ЖОЛДАРЫ

Наурызбаева Қ.Е.,

     Тарих пәнінің мұғалімі , №133 негізгі мектебі, Жезқазған қаласы

  Қазақстан Республикасының  ұстаздарының негізгі мақсаты – қоғам дамуының қазіргі кезеңіне сай жастардың саналы ойлауын қалыптастыру, шығармашыл, өз мамандығын дұрыс таңдаған, ой-өрісі жоғары жеке тұлға дайындау.

  Қоғамның дамып-өркендеуі, оның әлеуметтік-мәдени этностық ерекшеліктерін толық меңгеріп, өзгерістер, жаңалықтар, ұғымдар туралы болып жатқан барлық мәселелерге мән бере отырып, салауатты өмір салтын құруда, білім беру саласындағы инновацияны меңгеруде, қоғамымызды ізгілендіруде мұғалімдерге, олардың кәсіптік сапаларына, білімділігі, ғылыми-зерттеу жұмыстарын жүргізуге қабілеттілігі, мәдениеті, парасаттылығы, т.б. қасиеттеріне байланысты екендігін, мұғалімдік мамандықтың жан-жақты білімді, шынайы сезімтал болуды, шәкірттеріне шексіз сүйіспеншілікті беруді талап ететінін, еңбегінің нәтижесі әр күн сайын балаларға қуаныш әкелгенде ғана жемісті болатынын ұғындыру.Бүгінгі таңда ғасырлар қойнауында жатқан ұлттық тәрбиенің озық әрі өнегелі дәстүрлерін, асыл қасиеттерін оқушылардың бойында қалыптастыру, этнопедагогика материалдарын ұтымды пайдалану – аса маңызды міндеттердің бірі. ХХІ ғасыр – қатаң бәсеке ғасыры. Еліміздің білім беру жүйесі әлемдік білім беру кеңістігіне бағыт алуда. Бүгінгі күні қазақ халқының ұлттық мәдениетінің қайта өркендеу жағдайында жеткіншек ұрпақты ұлттық дәстүрлерде тәрбиелеудің заңды объективті қажеттігі туды. Қай заманда болсын жас ұрпақтың өнеге тұтар өзіндік ұлттық тәлім-тәрбиесі болатындығы белгілі. Егеменді Қазақстан Республикасының болашақ ұрпақтарының сана-сезімін, ұлттық психологиясын, оның ерте замандағы ата-бабалар салт-дәстүрімен сабақтастыра тәрбиелеу қазіргі күннің ең өзекті мәселесі екендігін өмірдің өзі көрсетіп отыр.

     Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеті – ұлттық және жалпы адамзаттық құндылықтармен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қалыптастыруға және кәсіби шыңдауға бағытталған білім алу үшін қажетті жағдайлар жасау;… оқытудың жаңа технологияларын енгізу, білім беруді ақпараттандыру, халықаралық ғаламдық коммуникациялық желілерге шығу» делінген. Тарих пәні мұғалімдерінің міндеті – мәдениетті түрде білімді, іскер, жеке тұлғаны дамыту, ұлтымыздың рухын көтеру, осы мақсатқа жететіндей тиімді жол іздеу.

    Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2050» стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты бағдарламасын іске асыруға белсене қатысатындар, кең байтақ Қазақстанның байлығына ие болатындар, сол байлықты өз иелігіне жұмсайтындар, сөз жоқ, қазіргі мектеп қабырғасында жүрген біздің оқушыларымыз екеніне ешкім күмән келтіре алмайды. Менің де мұғалім ретінде алдыма қойған мақсатым – оқушыларға ұлттық педагогикалық тәрбие мен білім берумен қатар олардың шығармашылық қабілеттерін арттыру. Сол себепті сабақты идеялық жағынан ғылыми негізде, өмірмен байланысты ұйымдастыру оқушының қызығуын, білім құмарлығын таныту, әр сабақта оқушыларды ойлануға, өздігінен ізденіс жасауға баулып, ойын ауызша, жазбаша жинақтап баяндай білуге, мәдениетті  сөйлеуге үйрету арқылы ұлттық әдет-ғұрыпты бойына сіңіруге дағдыландыру – әрбір ұстаздың абыройлы борышы. Бұл ретте өзім сабақ беретін тарих сабағымда оқытудың көптеген әдістерінен құралған интерактивті оқыту технологиясының тиімді әдістерін қолданамын.

Интерактивті оқыту әдістері тұлғааралық қарым – қатынасқа негізделе

отырып, “жеке тұлғаны дамытуға бағытталатын” қазіргі білім беру парадигмасын қанағаттандырады. Сонымен бірге, сапалы білім алудың алғышарттары болып табылатын таным белсенділігі мен ізденіс дербестігін қалыптастырып қана қоймай, ары қарай дамытады.

Интерактивті  ағылшын  тілінен  аударғанда  inter – аралық,     action – әрекет.

  Баланың жеке өздігінен  ізденуіне мүмкіндік беру;

  Топтасып оқып үйренуге жағдай жасау;

  Өздерін – өздеріне бағалату;

  Іс – әрекет барысында білім алу;

 Оқушы  өз  ойын  еркін  айту  үшін  мұғалім  мына  тәсілдерді қолдануы тиімді.

  Алғыс сезіміңізді білдіріп, үнемі көтермелеп отыру;

  Ешқашан “жауабыңыз дұрыс емес” демеңіз, ондай жағдайда тек сыныптан     келісесіздер ме деп сұрау;

 Зейінсіз енжар оқушыны анықтау, мүмкін оларда ой не ғажайып пікір болуы.

    Осыған орай өзім сабақ беретін 5-9 сыныптарда осыған сәйкес өз тобымда ұйымдастырылған іс –әрекетті  Д.Б. Эльконин, В.В. Давыдовтың «Дамыта оқыту технологиясы», В.Ф. Шаталовтың «Тірек сигналдары арқылы оқыту технологиясы», Ж. Қараевтың «Деңгейлеп оқыту технологиясы», М.М. Жанпейісованың «Модульдік оқыту технологиясы» т.б. технологияларының  элементтерінің жиынтығы оқытудың интерактивті оқыту технологиясының әдіс – тәсілдерін қолдану арқылы оқушылардың білім сапасын арттыруға ықпал жасаймын.  Ең алдымен әрбір сабақтың өтуіне мұғалім үшін әдістемелік көмек технологиялық карта жасаймын.

Заман талабына сай оқыту мен тәрбиенің соңғы түрлерін жедел игеріп, кәсіби шеберлікті ұштап отыру ұстаздың басты парызы. Елбасымыз Н.Ә. Назарбаевтың Қазақстан Республикасының 2015 жылға дейінгі білім беруді дамыту тұжырымдамасының жобасында: қазіргі білім берудегі басты мәселе-білім мазмұнына жаңалық енгізудің тиімді де жаңа әдістерін іздестіру мен оларды жүзеге асыра алатын болашақ мамандарды даярлау екені атап айтады. Болашақтың бүгіннен де нұрлы, шуақты болуына тікелей ықпал етіп, адамзатты алға апаратын күш білімінде ғана, деген ұранымен оқу үрдісін ұйымдастыру қажет. Мақаланың тақырыбын таңдағанда алдымен қазіргі заманның оқу барысында өзектілігін және талаптарын ескерте отырып тарих сабағының сапасын жаңа дәреже жоғарлату мақсаты қойылды. Нарықтық экономика шарттарында дамып жатқан біздің қазіргі білімі, алдымен оқушыларға деген мұғалімнің педагогикалық әсері: қазіргі заманыңдағы өмір шарттарына бейімделген; бәсекелестікке қабілеттілігі; шығармашылықпен ойлайтын тұлғаны қалыптастыру бағыттау қажет.Оқушылардың тарих сабағында шығармашылық қабілеттерін дамыту үшін жаңа технологияларды ұтымды пайдалану қажет. Оқыту технологияларының құрылымдық элементтеріне мыналар жатады: мақсат, мазмұн, әдістер, формалар, құралдар, оқушы, оқытушысы, нәтиже.

Барлық технологиялардың мақсаты – пәнді оқытуда оқушының жеке басының дара және дербес ерекшеліктерін ескеріп, олардың өз бетінше ізденуін арттырып, шығармашылықтарын қалыптастыру болып табылады.

Тарих сабағында қолданылатын ойындардың түрлеріне тоқталайық.Тарих сабақтарында қолданылатын ойын түрлері өте көп.
Тағы бір мысал,бұл жоғарғы сыныптарда «Өнер және музыка мәдениеті »сабағын алайық.Бұл сабақта мен «Көш» ойынын пайдаландым.Бұл ойын тақырыпты ашуда көп көмегін тигізеді.Тақтаға жүк артқан 5 түйенің көш суреті ілінеді.Көш 5 түрлі түспен плакатқа салынады.Әр түйенің қомында тапсырмалар бар.Бірінші түйенің қомында мынадай тапсырмалар:
1.Өнер дегеніміз не?
2.Өнердің қандай түрлері бар.
3.Қазақтың киіз үйінің құрылысын атаңдар.
Бұл сұрақтарға оқушылар өз мүмкіндігінше төмендегідей жауап береді.Өнер дегеніміз-халықтың талабынан туындаған белгілі бір еңбектің жемісі.Өнер түрлері:қолөнер,саз өнері,сөз өнері,бейнелеу өнері,сәулет өнері.Киіз үйдің құрылысы: шаңырақ,керег,уық,сықырлау-
Бұл тапсырма «АС»ойыны деп аталады.Бұл ойынның шарты бойынша тек қана екі әріп,яғни А және С әріптері белгілі.Қалған әріптер нүктелермен берілген.Әрбір жасырылған сөздің тұсында анықтамасы бар.
Бұл ойындардың нәтижесінде мынадай жетістіктерге жеттім.Сабақта нашар оқитын оқушының өзі белсене араласып,ынталығын көрсетті,яғни оқушылардың қызығушылығын туғызды,оқушының есінде ұзақ сақталды,ойлау қабілетін дамытты.
«Тарихи шынжыр »ойын тізбегі.Бүл тәсіл кез келген сыныпта тарих пәнінде қолдануға қолайлы.Оның мазмұны бойынша белгілі бір тарихи деректі,яғни белгілі бір мәлімет
беретін сөйлемді үш немесе төрт оқушы кезектесіп,біреуі әуелі басын,екіншісі орта тұсын,үшіншісі аяқ жағын айтып,тұтас бір ойынды тізбекті құрайды.Нәтижесінде: нақты бір тарихи дерек құрылады.Тиімділігі –оқушыларды тапқырлықпен дәл,нақты,логикалық ойлауға үйретеді.
Пошта ойыны .Бұл ойынды тақырыпты немесе тарауды,мемлекеттерді қайталаған кезде пайдаланған тиімді.Оқушыларға сұрақтар беріледі немесе белгілі оқиғаға байланысты суреттерді қағазға жапсырып оқушыларға үлестіреді.Оқушылар берілген кеспе қағазды ілулі картадағы мемлекеттің үстіне инемен қадайды.
Ойын сабақтарын өткізу пән ажарын ашып,мұғалімді де, оқушыны да еңбекке баулиды.

Тарих сабағының педагогикалық технологиялардың түрлеріне тоқталатын болсақ белсенді қолданатындар бұл жобалау, пікірсайыс, мәселелік оқыту, сын тұрғысынан ойлауды дамыту және т.б. Жоба әдісі педагогикалық технология ретінде қарастырылды және оқу барысында оның маңыздылығы ашылды. Жоба әдісіне ізденіс, зерттеу, мәселелік әдістер, шығармашылық жұмыстар жатады. Нәтижеге жету үшін оқушыларды дербес басымен ойлау, мәселелерді тауып оларды шешуге үйрету, бұл үшін әр түрлі салалары бойынша балалардың білімдерін қолдану қабылеттерін, нәтижесін болжау себеп-салдарлық байланысын орнату икемділігін дамыту керек. Жобалау әдісі үнемі оқушылардың дербес іс-әрекетіне бағытталған - жеке дара, жұптық, топтық. Қазіргі ақпараттық заман талап ететін жобалау әдісін қолданудың негізгі талаптары талқыланып,  оқытушылар жоба әдісін қолдану барысында жобалардың түрлерін анықтады. Әдістің негізінде студенттердің танымдылық біліктіліктерін, өз білімдерін дербес басымен құрастыру икемділігін және ақпараттық кеңістігінде баулу, сын тұрғысынан ойлау икемділігін дамытуы жататындығы  айқындалды. Жобалау ұғымы негізінде – мәселесінің нәтижесіне болжау бағыттылығы жатыр. Нәтиже тәжірибелік және теориялық шешімі арқылы қалыптасады. Нәтижеге жету үшін балаларды дербес басымен ойлау, мәселелерді тауып оларды шешуге үйрету керек, бұл үшін әр түрлі салалары бойынша балалардың білімдерін қолдану қабылетттерін, нәтижесін болжау себеп-салдарлық байланысын орнату икемділігін дамыту керек .

Жобаның тақырыптарын тандау түрлі жағдайларда әр түрлі болу мүмкін: оқытқан пәні бойынша, мұғалім мен оқушушылардың мамандық қызуғышылары, мүдделері және қабылеттерін ескерту қажет, немесе сабақтан тыс іс әрекетіне байланысты болу мүмкін. Әрине, жобаның тақырыптары мектеп бағдарламасы бойынша оқушылардың білімдерін тереңдету мақсатымен берілу қажет.

Қазіргі нарықтық экономика шарттарында жастарда бәсекелестікке қабілеттілігін дамыту мақсатымен қоғамдық – тарихи сабақтарын жүрізу барысында пікірсайыс технологиясын қолдану қажет. Жаңаша оқытудың коммуникативті пікір алмасу түрі оқушының жетекшілік позициясын нығайтып, сыныпта ашық өзара қатынастарды қамтамасыз етіп, бірлесіп алуда жауапты іс-әрекет жасауға мүмкіндік береді. Бүгінде «Пікірсайыс» бағдарламасы оқытудың басқа инновациялық әдістемелер қатар қанатын жайды. Интерактивті әдістерге негізделген пікірсайыс технологиясы қазақстандық білім беру жүйесінде жасалып, мұғалім мен оқушылардың арасындағы қарым-қатынасты авторитарлық стильден ашық талқылау мүмкіншілігі бар жағдайға өтуге көмектеседі. Пікірсайыс арқылы көптеген мақсаттарға жетуге болады оқушылардың білім деңгейін жоғарлату, ауызша сөздік қорын дамыту, сауатты сөйлеу, сын көзбен қарау, шыншылдықпен қарау т.б.

Пікірсайыс технология – қарым-қатынасқа негізделеді: мұғалім-оқушы. Қазіргі таңда білім жүйесінде үлкен салмақ оқушының өзіне түседі. Пікір сайыста оқушы оқытушысының түсіндіргенің меңгеріп ғана қоймай, мұғаліммен тікелей пікірталасқа көшеді. Пікірталас технологиясын мемлекеттің қазіргі таңда білім беру саласында қойып отырған талаптарына сай, оқу үрдісіне қажетті әдіс оқушылардың тәртібіне, ынтасына, оқу іс-әрекетіне игі әсер етеді. Пікірсайыс технологиясын сабақ процесінде қолдануы кіріспе бөлімнен тұрады, мұнда  оқушылар  қаралатын мәселені айқындап алады, өйткені  талқыланатын мәселе бойынша білімі болмаса, пікірталасты өз мәнінде өткізе алмайды . Осыдан кейін мәселені шешу жолдарын шешу жолдарын шешендіктен дәлелдеп, барлық тындаушылардың алдында қорғауы тиіс.

   Оқушы  әр  түрлі  ақпарат   көздерімен  сусындап  өз  түйінін айта  білуі керек.  Кез   келген  мазмұнды  талдау  барысындаөз  тобымен  ұйымдасып, пікірлесіп,  ең  ұтымды  жауапты  іздеуі  керек. Осыған  орай  «Сорос  Қазақстан»  қорының  ұйымдастыруымен  өткен  «Пікір -сайыс» бағдарламасының  маңызы  зор.  Осы   бағдарламалардың  стратегияларын   пайдаланып   өткізген   сабақтардың  әсері  мол.

  Топқа  бөлінген  оқушылар  өз  сұрақтарына  тынымсыз  жауап  іздейді.  Әр  оқушы  өз  идеясымен  бөліседі.  Мен  өзімді  тамаша  бір  оркестр   басқарып   тұрғандай  сезінемін.  Оқушыларым  тамаша  ойшыл  адамдар. Бұл  оларға  сол  проблема  бойынша   өз   көзқарастарының  қалыптасуына,  пікірлерін  қарсыластарының  көзқарастарымен  салыстыруға,  өз   пікірін  қорғауға  үйретеді,  сол   проблеманы  өздігінен   терең  зерттеуге  итермелейді.  Пікір – сайыс  жастардың  білімдерін  жан –жақты  жетілдіріп,  мәдени   деңгейлерін  көтереді,  басқа   адамдарға   түсінікпен   қарап,  олардың  пікірлерімен   санасуға   үйретеді,  шешендік  өнерге   баулиды.

Сонымен жаңа оқу технологияларды және интерактивті әдістерді оқу үрдісінде қолданудың нәтижесінде оқушылар жинақталған тәжірибиесін сыртқа шығарып, оны өмірінде пайдалана алады. Жалпы заман талабына сай білім беру қашан да өзектілі мәселе. Шығармашылық қабілеті мол, жан-жақты дамыған адамзат тәрбиелеуде жаңа педагогикалық технология ауадай қажет.

Интерактивті оқыту технологиясы – нәтижеге бағытталған оқыту    Интерактивті оқыту әдістері дәстүрлі оқыту әдістерінен оқу үрдісінде оқушылардың өзінің өмірлік тәжірибелерін пайдалану арқылы есте берік сақтауымен, мәліметтерді талдап, жинақтау арқылы жеке және кәсіптік қабілеттерін аша алуымен ерекшеленеді.

 

 Интереактивті оқытудың тиімді жақтары:

Оқушылар   ақпарат алумен қатар өздерінің белгілі бір мәселені шешу жолын қисынды түсіндіріп береді. Оқушылар  ойларының тереңдігіне талпынады.

Мұғалімнің жетешілігі арқылы білімдерін әрі қарай дамытады.

Осыған орай тарих сабағында өзім қолданып жүрген интерактивті оқыту технологиясы  -білім берудің болашақ көкжиегін кеңейтетініне сенімім зор. Қорыта келе айтарым, мұғалім ізденісі білім кепілі. Демек жаңа технологиямен қаруланған мұғалім ғана, өркениетті ел болашағын тәрбиелей алады.  Жаңа технологияны білім беру саласында тиімді пайдалану оқушылардың өзіндік жұмысының сапасын арттыруға көмектеседі. Тәуелсіз Қазақстанның келешегі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақ – ұлттың ұлт болып қалуының кепілі.

                 

                  

 

            Пайдаланған әдебиеттер:

 1.  Назарбаев Н.Ә. «Қазақстан – 2050» Жолдау

 

2.  Қазақстан Республикасының Білім Заңы

 

3. Құдайбергенева К.С. Инновациялық тәжірибе орталығы-

 

  педагогикалық технология көзі. Алматы // 2001.  -75б.

 

4.  Білімдегі жаңалықтар // 2007.   №4 26-28 б.

 

5.“Қазақстан мектебі” журналы №8, 2004 жыл

 

6. Қазақстан тарихы – әдістемелік журнал  . Алматы 2006-2010ж.ж

 

 

---