Жобалық оқыту білім беру жүйесінің негізі ретінде

Еуразия аграрлық колледжінің «Экономикалық пәндер» оқытушысы
Мұса Қарлығаш Асылқызы

Қазіргі уақытта Қазақстанда білім берудің өзіндік жоспары, ұлттық үлгісі қалыптасуда. Осыған орай білім алушылардың тұлғалық дамуына бағытталған жана оқыту технологияларының бірі бұл жобалық оқыту әдістері. Жобалап оқыту кредиттік оқу жүйесінің талабына сай, қазіргі заман түрғысынан қойылып отырған міндеттерге жауап бере алатын, бүгінгі күн үдерісін толық аяқтай алатын оқыту жүйесі.

Жобалау-бағдарлы оқыту технологиясының әдістері проблемалық әдіс, іздеу, коммуникативтік, зерттеу, рефлексивті және презентативті сияқты әртүрлі әдістердің жиынтығын қамтиды. Бүгінгі таңда жобалау-әртүрлі салаларда қолданылатын зияткерлік қызметтің ең көп таралған түрі.

«Жоба» латын тілінен аударғанда «алға тасталған» дегенді білдіреді, ал қазіргі түсінікте жоба – бұл қандай да бір қызмет түрінің немесе объектінің прототипі. Жобалау технологиясы теорияның және тәжіриберің байланысын қамтамасыз етеді. Бұл ретте жобалық оқыту тек қана дайындық процесін ғана емес, сонымен қатар студенттің қызметінің соңғы нәтижесін бағалауға мүмкіндік береді [1].

Жобалық технологиялардың келесі ерекшеліктерін анықтаймыз:

1. Маңызды мәселе – ақпараттық, зерттеу, практикалық (себебі мәселе нақты себеппен немесе әрекетке итермелейді);

2. Жобаның ерекшелігі-ақпаратты іздеу ғана емес, шығармашылық (яғни шығармашылық және зерттеу қызметі);

3. Студент үшін жобаның нақты практикалық мақсаты болуы тиіс, ол таңдалған проблеманы шешуге бағытталуы тиіс.

«Экономикалық негіздері», «Экономика және құқық негіздері», «Статистика», «Кәсіпкерлік қызмет негіздері» пәндерін және басқа да экономикалық пәндерді оқыту кезінде проблемалық әдістемесіз мүмкін емес. Жобалық оқыту технологияның әдістерін қолданудың арқасында студенттер проблеманы жақсы тұжырымдайды, гипотезалар ұсынады, көпшілік үшін нәтижелерді талдау және қорытынды жасау қиындық соқтырмайды. Жалпы алғанда, проблемалық көзқарасты, нақты айтқанда, проблемалық оқытудың «проблемалық жағдай», «оқу проблемасы», «проблемалық міндет» негізгі санаттарын қолдану кезінде біз студенттердің экономика негіздеріне және басқа да экономикалық ғылымдарға белсенділігінің күшеюін және танымдық қызығушылығының артуын, олардың өз бетінше білім алу мен шығармашылыққа деген өз ұмтылысын дамыту ниетін атап өттік [2].

Проблемалы оқыту білім алушының проблемалық жағдайларды жүйелі түрде қалыптастыра отырып және білім алушылардың оқу мәселелерін шешу бойынша қызметін ұйымдастыра отырып, ғылымның дайын қорытындыларын меңгерумен олардың өзіндік ізденіс іс-әрекетінің оңтайлы үйлесімін қамтамасыз етеді [3].

Проблемалы оқытудың мәні білім беру үдерістері субъектілерінің рөлін түбегейлі өзгертуден тұрады: бұл жағдайда білім алушының негізгі функциясы оқу проблемалы жағдайларды құруда, ал білім алушы студенттердің қойылған проблеманы табысты шешу үшін жетіспейтін оқу ақпаратын дербес іздеудегі функциясы болуы тиіс.

Бүгінгі таңда жекелеген отандық ғалым-педагогтарды, психологтарды зерттеуде «оқу проблемасы» және «оқу-проблемалық міндет» ұғымдары синонимдер ретінде пайдаланылады. Сондықтан оқу мәселесі деп меңгерудің логикалық-психологиялық қарама-қайшылығы, ақыл-ой ізденісінің бағытын анықтайтын, белгісіз тұлғаның мәнін зерттеуге (түсіндіруге) қызығушылықты оятатын және жаңа ұғымды және іс-әрекеттің жаңа тәсілін меңгеруге апаратын форманы түсіну керек. Оқу проблемасының көрінісі проблемалық (іздеу) танымдық міндет, проблемалық сұрақ, проблемалық тапсырма болуы мүмкін (теориялық немесе практикалық). Оқу проблемасының барлық аталған формаларын студенттерге кез келген оқу пәнін оқытуда, сонымен қатар студенттердің өзіндік жұмысы үшін қолдануға болады (және қолданылады). Осыған байланысты студенттердің оқу орындары ішіндегі және оқу орындары арасындағы ғылыми-практикалық конференцияларға, олимпиадаларға, сондай-ақ эссе, рефераттар, курстық жұмыстар мен жобалық тапсырмаларды орындаудағы қатысуы туралы айту жеткілікті. Экономикалық пәндер блогын оқыту кезінде анықталған оқу-танымдық проблемалар мен оларды шешу тәсілдерінің жіктелуін келтіреміз [2.] (1-кестені қараңыз).

Оқу-танымдық мәселелер мен оларды шешу тәсілдерін жіктеу

Мәселенің түрі	Мәселелерді шешу тәсілдері
Экономикалық теорияның, микроэкономиканың, макроэкономиканың негізгі есептеріндегі мәселелер.	Экономиканың негізгі міндеттерін шешу алгоритмін әзірлеу (шешімнің нормативтік тәсілі).
Стандартты емес жағдайлар мен мән-жайларды қамтитын мәселелер.	Нормативтік жағдайлардан ерекшеленетін жағдайларда қызмет тәжірибесін пайдалану.
Кешенді экономикалық мәселелер	Үйлесімдеу, шешімнің негізгі тәсілдерін үйлестіру
Ғылыми-іздестіру қызметімен байланысты мәселелер	Экономикалық теорияның іргелі жинақтауын, принциптерін, заңдылықтарын тарту (жаңа білім өндіру).
*Ескерту автормен құрастырылған

 

Жобалау технологиясы теория мен практиканың байланысын қамтамасыз етеді, ал білім беру жобасы-бұл ортақ мақсаты бар, белгілі бір нәтижеге қол жеткізуге бағытталған қызметтің келісілген тәсілдері бар бірлескен оқу-танымдық, шығармашылық қызмет. Осылайша, жобалық технологияны пайдалану кезінде оқытушы мен студенттердің бірлескен қызметіне, әлеуметтік коммуникациялардың жалпы құрылыстарына назар аударылады [4].

Оқытудың жобалық әдісін қолдану тәжірибесі түрлі жобалардың тиімділігін көрсетті. Оларды келесі өлшемдер бойынша сыныптауға болады:

1. Қатысушылар саны бойынша:

— Жеке
— Кіші тобы
— Топтық

2. Өткізу мерзімі бойынша:

— Қысқа мерзімді
— Орта мерзімді құралдар
— Ұзақ мерзімді

3. Байланыс сипаты бойынша:

— Студенттік топ қатысушылары арасында
— Колледждегі әр түрлі мамандық аралық;
— Колледж аралық

4. Қызмет бағыты бойынша:

— Ғылыми-зерттеу
— Қолданбалы
— Ақпараттық
— Шығармашылық [4].

Жобалық оқытуда студенттердің жұмысы келесі кезеңдерді қамтиды:

I-кезең. Мәселелік-мақсатты

Бірінші, кезеңде біз студенттермен мәселені таңдаймыз, тапсырмалар қоямыз, жасалатын бағдарламалық өнімнің соңғы түрін, пайдаланушылар шеңберін анықтаймыз, жобалау тобын, құрамын қалыптастырамыз және міндеттерді бөлеміз.

ІІ-кезең. Сценарий мен техникалық тапсырманы әзірлеу кезеңі

Осы кезеңде студенттер мазмұнын таңдайды, материалды таңдайды, оның шекті детализациясын жүргізеді. Бұл кезеңде мен кеңесші ретінде қызмет етемін .

IIІ-кезең. Практикалық жұмыс кезеңі

Осы кезеңде қойылған міндеттерді іске асыру бойынша жұмыс жүргізілуде.

IV-кезең. Алдын ала қорғау кезеңі

Осы кезеңде мен құрылатын жобаның жұмыс нұсқасын қарап отырмын, кемшіліктерді анықтаймын , анықталған кемшіліктерді жою жолдарын ұсынамын. Студенттер жобаның кемшіліктерін жояды және жетілдіру жұмыстарын жүргізеді.

V-кезең. Таныстыру кезеңі-жобаны көпшілік алдында қорғау

Бұл кезеңде жоба студенттерінің жобалық жұмысын қорғау, бағалау жүргізіледі [3].

Жобалық оқытудың кейбір артықшылықтары:

— жоба бойынша жұмыс барысында студенттің шығармашылық және сыни ойлауы дамиды;
— жобалық оқыту кезінде оқытушының рөлі толығымен өзгереді, өйткені білім мен тәжірибені ынтымақтастыққа, оның танымдық іс-әрекеті бағытында студентке көмек көрсету кезінде оның басым рөлінен ауысу жүреді;
— жобамен жұмыс зерттеу қызметінің элементтерімен байланысты (мәселені анықтау, бақылау, ақпарат жинау, талдау, гипотезалар құру, қорыту, қорытындылар);
— жобамен жұмыс барысында студенттің менеджерлік біліктері қалыптасады (жобалау, шешім қабылдау, өз идеяларын генерациялау, өзіндік менеджмент негіздерін меңгеру);
— жобалық оқыту студенттердің өзін-өзі бағалауға, таңдау жасай білуге және осы таңдаудың салдарын бағалауға қабілетін қалыптастыруды көздейді [5].

Жалпы, жобалық-бағытталған оқыту студенттердің оқуға деген ынтасын арттыруға, креативті ойлауды дамытуға және өз пікірін білдіру, қорғау, негіздеу, зерттеу және шығармашылық қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

Қорытындылай келе, жобалық оқыту  – қандай да бір түрде безендірілген, нақты, айтарлықтай тәжірибелік нәтижемен аяқталуы тиіс мәселені толық өңдеу арқылы дидактикалық мақсаттарға жетудің тәсілі болып табылады. Жобалап оқытуды қолданатын педагогикалық үдерістегі – оқу қызметтері, оқыту әдістері мен тәсілдері, оқытудың формасы мен техникалық құралдары жобалық әдістерінің негіздерімен байланыста қаралады.

Жобалық оқыту технологиясын пайдалану білім алушының–жоба жұмысын орындау арқылы өздігінен шешім жасауға үйренеді, жобаның орындау логикасын анықтайды. Cтуденттің білім деңгейін дамытуға көмектеседі.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Қисымова Ә.Қ., Увалиева Т.Ж. Оқыту технологиялары. – Алматы. 2007, 204 б.
2. Пахомава Н.Ю. Проектное обучение – что это?// Методист. №1, 2004, 50-54сс.
3. Новиков Д.А. Методология управления / Д. А. Новиков – М.: Либро- ком, 2017. – 128 б.
4. Цеховой А.Ф., Алгиев С.К., статья Оценка зрелости управления проектами в организациях Казахстана // [Электронды ресурс] URL:  http://nblib.library.kz/elib/library.kz/journal/Sexovoi%20Algiev0513.pdf
5. Pulse of the Profession: Capturing the Value of Project Management, Project Management Institute, USA, 2015.

---