Генерал Сабыр Рақымов

I.
Әкелер үміт етер ұрпағынан,
Ер туар деп таралған бұтағынан.
Бір ұл бар әкесіне жете туар,
Бір ұл бар әкесінен өте туар.
Біреуі әкесінен кері кете туар,
Ғибрат сөз шыққан қазақ отауынан.
Ғибратты тұжырым қалар аталыдан,
Ғұмырың мәнді болар баталыдан.
Ер Сабыр өзбек-қазақ ортасында,
Батырлық жұлдыз таққан Отанынан.
Қазақ ұлы өзбекке телінген соң,
Талайды бұл қателік қапа қылған.
Бабалар аты мәлім алты алашқа,
Аңызды тастап кетті тарқамасқа.
Өмірге ерлігімен мәлім болған,
Текті ұл ер Сабырдың жөні басқа.
Ой кетіп, намыс деген от тізбекке,
Құм басып қалар ма екен текті із текке.
Сабырдай ұлы тұлға азаматтың,
Тарихын өлең еттім жеткізбекке.
Айтқан соң уәдеңізге жет деген ғой,
Уәдесіз бір құдайға шет деген ғой.
Сабыр да қан майданның ортасында,
Елімнен жан бөлек деп өтпеген ғой.
Бала өсті дегенің батыр өскен,
Батыр өнер білмесе қапыл өскен.
Рақымов Омар ұлы Сабыр ердің,
Бұл қазақ шығарар ма атын естен.
Қазақ пен өзбек сынды екі халық,
Аспанға көтергенде атын анық,
Намысты елден туған, ерден туған,
Сабырдың өшу керек аты не ғып?
Өлең сөз болғанымен өнер алды,
Көндігіп келтіртпейді көп амалды.
Жеті атасын білмеген жетім деген,
Айтайын ер қолбасшы генералды.

II.
Шежірені қозғасам, көпке кетем,
Ал бабаны айтпасам, текке кетем.
Төле би атамыздың замандасы,
Жетібай батыр деген өткен екен.
Жетібайдан Жанжігіт датқа туған,
Мәмбетқұл одан туып жолын қуған.
Омар, Мәуленқұл, Оспанқұл үш ұл тарап,
Ер Сабырдың әкесі Омар болған.
Бұрынғы айтылатын әңгіме осы,
Сөз созылса бұзылар көңіл босы.
Түркістан губерниясы деген атпен,
Ташкенттей шаһар болған, елдің қошы.
Ташкентте өсті біздің бала Сабыр,
Әз Төле би жайлаған, дәл осы ауыл.
Бағыстың Суанында Мәмбетқұлдай,
Датқа болған, дедік қой тамаша бір.
Танымал Шайқантәуір, Тақтапұлға,
Датқа би шебер дауды тоқтатуға.
Мамыражай жарасымды тірлік кешіп,
Қазақтар емін-еркін жатты осында.
Дәулет пен сәулеті сай, бақ басында,
Тату-тәтті ағайын дәп қасында,
Мың тоғыз жүз екінші жылдар екен,
Сабыр туды Омардың отбасында.
Өмірдің көші сірә тоқтасын ба?
Кеңес дәуірі жамандап молда, байды,
Өтірікті қалайша толғамайды?
Байлардың қойын баққан, жетім болған,
Деп батырдың өмірі бұрмаланды.
Ол рас қатал тағдыр түйілгені,
Ата-анадан айырылып, қиын болды.
Мақсат үшін күрескен Сабыр жастай,
Қиналып балалардың үйін көрді.
Мұның бәрі тарихта бұрмаланған,
Мәмбетқұлдан қыз қалған, ұл да қалған.
Дәулетті әулет болған текті тұқым,
Тегіне тартып Сабыр тұлғаланған.
Сабыр бесте, әкеге өлім келді,
Омар кетіп, ажалға жолын берді.
Мәмбетқұлдай атасы қолына алып,
Арабша хат таныды, өмір көрді.
Сымбатты бойшаң болып өсті Сабыр,
Іске пысық, ұғымтал, есті Сабыр.
Екі иығы қақпақтай, алғыр еді,
Айырған дұшпан менен досты Сабыр.
Ол да бір қиын-қыстау күндер еді,
Қазынасы ұн тартатын диірмен еді.
Омар кетіп, жалданып Рақым өзбек,
Диірменде жұмыс істеп жүрген еді.
Атасы айтты: – Білемін шамамды енді,
Кәрілік күттірмей-ақ маған келді.
Тұлпар орнын тай басар, бата бердім,
Диірмен меншік, еге бол балам, – деді.
Кеңестің саясаты жаман еді,
Байлыққа, меншікке де нала келді.
Датқаның ұлы десе, тартып алар,
Сондықтан Рақым жалшы балам деді.
Нағашы боп келетін диірменші қарт,
Сөзбенен былай тапты амалды енді:
– Көріп тұрсың заманның кері екенін,
Диірмен көзі болғанмен берекенің,
Ертең елге танымал азамат боп,
Танытарсың әкеңнің ер екенін.
Шырағым, біз екеуміз тұлдыр кедей,
Сондықтан, өкіметке бүлдір демей.
Кедей шаруа деп жазам һәм жалшысың,
Мектепке бар, датқаға ұлмын демей.
Сабырсың, енді балам Рақымовсың,
Бір күн тоқ боп жүрерсің, бір күн кедей.

III.
Жастық шақтың зуылдап көктемі де,
Талапкер жас тауысты мектебін де.
Әскери оқу бар деп Баку жақта,
Аттанды, күз суығы жеткенінде.
Сабыр даңқты датқадай ата ұлы да,
Үздік болды, әрине қатарында.
Ат өнерін тым шебер меңгерді ол,
Дала ұлы тұлпарсыз жатады ма?
Фрунзе Сабырға бір сыйлық берді,
Бакуге барғанда бір сапарында.
Фрунзе айтты: – Жас жігіт шебер екен,
Кавказға мұндай жұлдыз керек екен.
Кең даланың қазағы астындағы,
Атымен бір туғандай деген екен.
Ерлік пен өрлік қонып жас басына,
Мінезімен намысы астасуда.
Училище бітірген, Жас командир
Аттанды Қарақұмға басмашыға.
Памир тауда, Сұрқандария жағасында,
Бейбіт елді ойрандап дәл осында,
Сәлім Паша жүр еді, жолықты ол,
Қазақтың жас командир баласына.
Жанартаудай атылып ыстық тасқын,
Жау шыдамай, тобына Сабыр жастың,
Жеңілді, жорық бітті жеңіспенен,
Тау қарақшысы ішінде қалды тастың.
Сонымен бейбіт өмір қыстақтағы,
Оңалып көктем келіп құс қаптады.
Қолбасшы Буденныйдың әлі есінде,
Сабырға алмас қылыш ұстатқаны.
Бұл сыйлық оңай қазір түсінуге,
Ол кездің бөлек еді, ісі мүлде.
Фрунзе мен Буденный сыйға тартқан,
Мұражайда қылыш, ат мүсіні де.

IV.
Біз айттық елге жала жамалғанын,
Ол жала маған да мін, саған да мін.
Датқаның ұрпағы деп арыз жазып,
Қайтейік, тоғыз айдай қамалғанын.
Бұл әрине кеңестік қоғам міні,
Бір тиынға алынбас адам құны.
Қазығұртқа қамығып келген екен,
Сабырдай эскадрон командирі.
Жаладан жүрегінде дақ қалыпты,
Датқа тегі құпия сақталыпты.
Диірмендегі жалшының баласы боп,
Бостандық дәмін татып ақталыпты.
Сол Сабыр Қазығұртқа келген екен,
Қалың елге құдайы ас берген екен.
Шерхан, Қанат, Сыдық бар, Байдар туыс,
Таза қазақ мінезін көрген екен.
– «Бұл өлке ата-бабам қыстаған жер,
Асауды құрық тастап ұстаған жер,
Көзіме от жалындай басыласың,
Пайғамбар кемесіне ұқсаған жер»; –
Деп Сабыр Қазығұртты өлең еткен,
Сызылтып және әнге сала кеткен.
Туған жердің бір уыс топырағы деп,
Соғысқа тұмар түйіп ала кеткен.

V.
Жұлдыздай жарқыраған аспандағы,
Белгілі жау екпінін басқандары.
Белгілі ер қазақтың жас тарланы,
Полкті қалай үздік басқарғаны.
Қорғаған фашистерден елді міне,
Куә көп батыр Сабыр ерлігіне.
Әкедей қамқор болған солдатына,
Тоғанбай куә, командир кеңдігіне.
Қан майдан қанды көбік жұтарында,
Кір келтірмей болашақ ұрпағына.
Генерал Рақымовтың ерліктері,
Жазылған талай орыс кітабында.
Әрине, елді қорғау ерге міндет,
Міндет етпес, қан төктім, терледім деп.
Генерал Фон Буш деген тұтқын айтқан,
Мұндай батыр адамды көрмедім, деп.
Сабыр ұқсап тарланбоз жолбарысқа,
Сыйынып ата-баба, зор намысқа.
Соғыстың тарихында кездеспеген,
Әдістерді ендірді қолданысқа.
Ұшқыр ой шеберленіп өскен еді,
Генерал-майор ғажап дескен еді.
Қолбасшыға айналды ол атақты,
Әскери тың өнердің қас шебері.
Қағаз жетпес ғұмырлық тұстарына,
Куә көп қыран биік ұшқанына.
Әскери іс шебері Академия,
Шақырылды Мәскеу Бас Штабына.

VI.
Орны бөлек генерал қоғамдағы,
Қайтейік қан майданнан оралмады.
Қазақтың қайсар ұлы қаза болып,
Ішінде жанып кетті мол арманы.
Соғысты еске алсақ алыстағы,
Еске түсер Сабырдың намысты әні.
Бәнәйі ұшқан оқтан опат болды,
От жүрек Азияның арыстаны.
Жеңіске аз қалғанда қайғы алдырды,
Тағдыры осылай шыр айналдырды.
Халықтың қаһарманы атағымен,
Сүйеміз Сабыр деген айбарлы ұлды.
Қан майданда қазақтың туын жықпай,
Соңғы демі қалғанша жаудан ықпай:
– Қорқақта жүрек болмас менде бар ғой,
Сүйемін Қазақстан ұлы жұртты-ай.
Ата-баба әруағы қолдағасын,
Сүйген жүрек елді неге қорғамасын, –
Деген екен генерал бір сөзінде,
Қазығұрт ұмытпайды өр баласын.
Еңсесі еріміздің заңғар екен,
Адам пенде өмірі арман екен.
Ерлікпен ер генерал көз жұмғанда,
Жеңіске қырық-ақ күн қалған екен.
Оқ тиіп ерді қанға малған екен,
Солдаттар құтқара алмай қалған екен.
Қырандай ғажап Шығыс ер перзентін,
Арсыз ажал қалайша алдады екен.

VII.
Ажал көнбес әрине, салған күшке,
Өткен соғыс ұқсайды енді түске.
Ер Қолбасшы көз жұмған, сол кездерде,
Жасы жаңа жетіп еді қырық үшке.
Ер туғанға қазағым енді қуан,
Мызғымас тұлғасы зор Сабыр ұлан.
Атасына тартқан ғой, аңыз қалған,
Алты кез, сегіз батпан бопты Суан.
Ел болып есімізді жинаған соң,
Сағыныш жүректерге сыймаған соң,
Болашақ жастарға үлгі болса дедік,
Ер Сабыр бейбіт өмір сыйлаған соң.
Ер аты ел жадынан неге қалсын,
Өскелең ұрпақ енді өнеге алсын.
Шешен де көсем туған ұлы Қазақ,
Тағы да батыр туар сен Анамсың.
Кетсе де мәңгіліктің сапарында,
Жарқырап Сабыр аты аталуда.
Бауыржан Момышұлы егізіндей,
Не Талғат Бигелдинов қатарында.
Ата Тарих әлсізді кешіреді,
Қазағым жинап жатыр есін енді.
Ел Тарихы ұрпаққа үлгі болып,
Рухани басталды өсу енді.
Сабыр атын халқымыз өшірмейді,
Жылдар алып кетсе де көшін мейлі.
Батырын ұмытпайды біздің халық,
Намыссыз қорқақтарды кешірмейді!

---