Тауқұдірет

– Тауқұдірет, мекен еткен орманды,
Кішкентай құс, – деді де қарт толғанды.
Үкілеген домбырасын қолға алды,
Алға ұмсынып, екі иығын қомданды.
Желпініп ап, ішектерді бір қағып,
Нарттай болып жүзі жайнап, нұрланып,
Іште тұнған бардай үлкен арманы,
Күрсінді де әңгімесін жалғады.
– Табиғат та аямастан көрікті,
Жұдырықтай денеге үйіп-төгіпті.
Халық оны қасиетті санаған,
Оған қолын көтермейді жан адам.
Ол жайында,
Мәңгі кетпес санадан,
Мынадай бір аңыз да бар тараған.
Адам біткен айбарынан шошыған,
Серуенге шықты бірде Жошы хан.
Ас әзірлеп, шатыр тігіп жолына,
Мың шамалы серік ерді соңына.
Желік қуған өңкей сұмдар жалаңдап,
Ойға-қырға шапқылады далаңдап.
Табу үшін билеушінің көңілін,
Қиюға да әзір олар өмірін.
Иен жатқан өлкелерді жағалап,
Тауды кезді, сай-саланы сағалап.
Ит жүгіртіп, жүйріктерін сабалап,
Кетті қалың ормандарды аралап.
Құртты талай құралайды көзге атып,
Жықты елікті, лақтарын боздатып.
Қыр сұлуы – киіктерді жаралап,
Құлындарды жем қылды итке қамалап,
Оққа жығып аққудайын еркені,
Жүрген жерін жайпап, жойып, өртеді.
Жазықсыздың жанын үзіп, жалмады,
Сонда-дағы шер-құмары қанбады.
Келе жатты, астам пиғыл басылмай,
Кенет көзі жарқ-жұрқ етіп жасындай.
Тастай қатып бір нүктеге қадалды,
Беттің түгі сыртқа теуіп, сазарды.
Жалған күліп, жалбаң қағып жағынып,
Нөкерлер де тұра қалды аңырып.
Елес беріп өткендей қас дұшпаны,
Хан қолымен алғы жақты нұсқады.
Қожасының меңзегенін байқады,
Қошеметшіл тобыр басын шайқады.
Жасыл теңге жапырақты жамылып,
Күннің күміс шуағына малынып.
Алдарында отыр еді екі құс,
- Ұстау керек, - деді уәзір, - не тұрыс!
Торға қамап, қызғалдақтай жайнатып,
Ақ сарайға қойсақ жөн-ау сайратып.
Өзіңізге жіберген сый тәңір шын,
Нендей шешім қабылдайсыз әміршім...
Осыны айтып құлдық ұра иілді,
Бірақ ханның қас-қабағы түйілді.
Жемге төнген қара құстай шүйілді,
Доғар сөзді! – деп айғайлап бұйырды,
Шүңгіл сөздер қып-қызыл боп қанталап,
Нығыздана шіренді ерге шалқалап.
Қос ғұмырдың махаббаты бүлдіршін,
Шайпау жанын шайқалтты ма, кім білсін.
Бейбақтарға жүрген бақыт сұраумен,
Тарсынды ма дүниені мынау кең.
Мүмкін әлде, татулықты қызғанды...
Келбетінен соқты дауыл ызғарлы.
Қарашықтан шығатындай у ытқып,
Айбарлы әнін билеп алды суықтық.
- Жүректерге жылу құяр көркімен,
Сұлулықтың қырам бәрін, өлтірем...
Сөздің соңы алқымына тығылып,
Қалш-қалш етіп түйді патша жұдырық.
Қаһарланып қатыгез жүз томсарды,
Қорамсаққа қоқилана қол салды.
Сыпсың етіп, сұр жебе ұшты сырылдап,
Мертікті де бір құс жатты шырылдап.
Аман қалған оның әлгі сыңары,
Жеке-дара көкке шырқап шығады.
Серігі үшін құстар-дағы тегінде,
Тайсалмастан барады екен өлімге.
Сонан соң ол жасқанған жоқ қорғалап,
Іркілместен ақты төмен сорғалап.
Шүйіліп кеп, жаралыны іліп ап,
Көк аспанға шықты қайта зымырап.
Көрдей қуыс көкірегіне мұз қарып,
Хан қалшылдап кетті мүлде сызданып.
Қара түнек бұлт қаптап қабағын,
Қаһарланып қайта тартты садағын,
Кетті тағы қозы жаурын жалтылдап,
Масаттана күлді жауыз қарқылдап.
Сыңар қанат құстар зарлап, құлады,
Орман шулап, жапырақтар жылады.
Қарғыс айтып қанды қолға күнәлі,
Сыңсыды өксіп өзеннің ну құрағы.
Кенет, қырдың қызғалдағы, жуасы,
Болды ғажап оқиғаның куәсі.
Көтерді де басын құстар жаралы,
Жан-жағына құштарлықпен қарады.
Таңқаларлық қимыл жасап бір есті,
Құшақтасып, иыққа-иық тиісті.
Ажырамас айналып бір денеге,
Ұшты самғап,
Ұқсап ұшқыр жебеге.
Қанат қағып, алыс тауды бетке алды,
Кіжінді хан, артта адасып оқ қалды.
Алдарында тұрды азапты дауыл, шың,
Асты іркілмей, төтеп берді қауырсын.
Қос жүректі бөле алмады ауыр сын,
Қара жерге қаратты олар жауын сұм.
Егіз құстың ерлік сырын ел ұқты,
Ғасыр бойы аңыз етіп келіпті.
Батылдықты, батырлықты мадақтап,
Тудырды жұрт талай әсем ән асқақ.
Жырға қосты, шертті талай әңгіме,
Татулықтың үлгісі етті мәңгіге.
Өтті жылдар, өнеге өлмей жатталды,
Заманалар шежіре ғып ақтарды.
Бас имеген, берілмеген дұшпанға,
Қайсар жанды қарапайым құстарға,
Таудай мықты өмір тілеп, көрікті,
Тауқұдірет деген атақ беріпті!

---