Сыр ұлы

I
Айнымас досым болды ерте күнде,
Өмірдің өріне өрлеп өстік бірге.
Жайқалып жазғытұры шешек жарған
Жайдары жүзі ұқсайтын қызыл гүлге.
Шыңдардың шығып алып төбесіне
Құмар еді қиялымен кеңесуге.
Өлеңнің жатушы еді жалынды оты,
Талдырмаш оның нәзік денесінде.
Өткір көз, өр мінезді, қыран қабақ,
Ақындық әлеміне жайды қанат.
Жүректің сазды күйін саңқылдатып
Жанында райхан жаз жатты ұялап.
Жанды сөз, жалынды ырғақ, жыр иесі,
Қызық қой ақындықтың дүниесі.
Қиялы лашын құстай көкті айналып,
Толқытқан сыр толқынын ой пернесі.
Өмірдің еркетайы ақын ұлан,
Қеудесі ой теңізі сапырылған.
Кейкезде нажағайдан қиялы ұшқыр
Шатырлап түскен аспан шатырынан.
II
Көз салып сұлу Сырдың келбетіне,
Біз тұрмыз толқынымен тербетіле.
Бір топ жас су сабалап ойнап жүрді,
Ғажайып көгілдірдей көл бетінде.
Жатқандай жаратылыс дамыл алып,
Кең алқап керіледі сағымданып.
Ойнайды су бетіне түскен затпен
Иірім ағысы асау қағып алып.
Жатқанда дәл осылай әлем балқып,
Көк дауыл күңіренді ішін тартып.
Аспанға бұлттар ойнап шыға келді,
Көрінді көкжиектен жалын шалқып.
Ұйтқыды жер үстінде дауыл борап,
Көк жүзін майдан бұлты алды орап.
Жағалай жау жазасын беру үшін
Жан-жаққа бөлінісіп кеттік тарап.
III
Асығыс аялдамай айлар өтті,
Білмедім ақын досым қайда кетті.
Жүгіртіп көңілімді неше саққа
Белгісіз дос тағдыры қайран етті...
Жылдар да жылжып жатты тізбегімен,
Айнала хабар салып іздедім мен.
Келер деп бұлт астынан шыққан күндей,
Сонда да күдерімді үзбедім мен.
Ойладым қанды айқастың дауылында,
Жүрме деп ұрыстың бір ауырында.
Ойладым жау бетінде жатыр ма деп
Бел шешпей Балқан тауы бауырында.
Есіме түсе берді күндер өткен,
Жас өмір жанымызға гүлдер еккен.
Өмірдің өрі биік өткелдерін
Онымен қол ұстаса бірге өткем.
Білмедім хат салмастай не болғанын,
Тек қана жаманатты ойға алмадым.
Келешек кемесінен күте бердім,
Көрсем деп жеңіспенен оралғанын.
IV
Көп ұзап қан майданнан келді бір хат,
Конвертке қарай бердім мен таңырқап.
Ойлаймын әрлі-берлі таныс емес,
Құпия хат сыртына қойылған ат.
Бейтаныс адамменен амандасып,
Жібердім тағат қылмай ішін ашып.
Көңілге хат мазмүны ойлар салып,
Жаныммен кетті жалын араласып.
Жазылған не барлығы жалғыз парақ,
Оқыдым қайта-қайта неше қабат.
Соғыстың сұрапылы елестеді,
Қиялым майдан жерін кетті аралап.
V
Секілді жауын баққан жас арыстан,
Қасқайып қан майданда қасарысқан.
Бір жігіт бұлт үстінде келе жатты
Бүркіттей асқар таудан аса ұшқан.
Қара жер күрең тартып шалқып жанып,
Көк орман көрінеді жалқынданып.
Соғыстың сойқанынан сұры кеткен
Астында майдан жері жатыр қалып.
Дертіне көк жүзінен дауа күтіп,
Туған жер қарағандай алабұртып.
Келеді жігіт көктің кемесінде,
Салсам деп жауға ойран орағытып.
Құлдырап бір қиырдан бұлтқа бойлап,
Бір кезде Мессершмидт шықты ойнап.
Мотордың гүрілімен жаңғырығып,
Кеткендей көк өлкесі бірге атойлап.
Ақ бұлттан аса ұшып аспанды үңгіп,
Кей кезде жоғалады көкке сүңгіп.
Алыстан зеңбіректен атқылайды
Маңайды түтінімен етіп күңгірт.
Сұңқарым, қалма енді барыңды аяп,
Буырқан бұлтты күнгі дауылдай-ақ.
Қасарып қайратыңның қақ дабылын,
Шалқи бер топанға өшпес жалындай-ақ.
Кеткендей кенері ұшып, көк сөгіліп,
Жан-жақтан ағып жатыр от төгіліп.
Аспанда самолеттер құлдилайды
Минутта тоқсан тоғыз төңкеріліп.
Дарытпай бір-біріне атқан оқты,
Аспанда алаулаған жүзді отты.
Ала алмай ешқайсысы аңдысумен,
Арада он минуттай уақыт өтті.
Бір кезде нажағайдай дәл атыла,
Соқты ол Мессершмидт қанатына.
Білді ол өзінің жас өмірімен
Қалуды туған елге ара-тұра.
Келе алмай Мессершмидт орамына,
Қып-қызыл жалын орап жоғарыда.
Құлады от күйінде омақаса
Өзінің аэродром алаңына.
Сұңқардың лаулаған от үстін алып,
Ну орман ортасына түсті барып.
Туған жер баласына риза боп,
Құшағын аша берді құшырланып.
Осындай тиіссе де жазылған хат
Тұнжырап тұрғаным жоқ мен жабырқап.
Не арман ерлікпенен кешсе өмірін,
Тұтатып туған елге от махаббат.
* * *
Арада жылдар салып Сырға бардым,
Сан тарау көрдім сұлу жылғаларын.
Қыдырып құмдарында құлыншақтай
Жаңғыртып кеттім кезіп ну орманын.
Өзімнің көрдім барып мектебімді,
Көзіме қайта әкелді өткен күнді.
Досыммен осыдан бір аттанып ек,
Құрсанып тұла бойға көк темірді.
Жаңа өмір жазыменен бір жаңарып,
Өсіпті ақ қайың да тұлғаланып.
Түбінде отыратын Роза қыз,
Қанатын жас бұлбұлдай жырға малып.
Есімде әдебиет үйірмесі,
Болатын онда жиі жыр кеңесі.
Оқитын өлеңдерін жас ақындар
Жүйріктей дуда қызып делебесі.
Ақын дос көз алдымда сол кездегі
Қейде ауыр, кейде албырт мінездері.
Шығатын кейде қатты, кейде баяу,
Құйқылжып құлағымда тұр сөздері.
Көрдім мен жағалауда тұрып бәрін,
Даласын, көк мауыты бұлттарын.
Оралмай қалған ақын досым үшін
Толтыра Сыр суынан бір ұрттадым.
1949
***
Жалқынданып күн батар,
Ай да туар нұрланып.
Біреу сезіп тіл қатар,
Шық үйіңнен ұрланып.
Сыбыр-сыбыр жел мынау,
Сылдыр-сылдыр су мынау.
Дала тоқсан күйімен,
Қағып жатыр қоңырау.
Шық үйіңнен асыға,
Кел бұлақтың қасына,
Қалқалайды қарағай
Жапырақпен жасыра.
* * *
Қанатын қағып қомданып,
Алды да біраз желпініп.
Түстен кейін жайланып,
Қалды кенет жел тынып.
Ашылды аспан бұлтынан
Қөрінді жайнап көк зеңгір.
Қар борамай, жел тынған
Дүние қандай мөп-мөлдір.

---