Араб әуені

Көл орнына шөл дала
Көк сағымды жұтады.
Тентіреген жел-бала,
Жұлқиды қу бұтаны.
Сар тамызда, шөл құмда,
Бір пана жоқ сүйенер.
Кешеді от толқынды
Қоңыраулы түйелер.
Күңгір-күңгір дыбысы,
Қаңғырлаған қоңырау.
Бұйрат-бұйрат құм іші,
Жеткізбейді жол мынау.
Құлазыған көңілдей,
Жаутаң-жаутаң қараған
Өртенген жер өңіндей,
Келеді бір кәрі адам.
Күңгір-күңгір қоңырау,
Жеткізбейді жол мынау.
* * *
Жемтік іздеп қажып қайтқан тау-қырдан,
Қараңғы түн қасқырдікі қаңғырған.
Ал жарық күн адамдікі шығатын,
Абзал анаң секілді бір алдыңнан.
Қараңғының қарақшылар иесі,
Ал жарық күн адамдарға тиесі.
* * *
Таулар, таулар кешкі ымырттай,
Жаумай өткен көшкін бұлттай.
Тұңғиықты тылсым дүние,
Келген сырын ешкім ұқпай.
Көз жасынан жаралғандай,
Ақша қардан қаланғандай.
Жарқырайды жалт-жұлт ойнап,
Ақ найза боп қадалғандай.
Қиялды тау құндақтаған,
Құпия бір сыр сақтаған.
Мөлтілдеген көз жасындай,
Шатыры аспан, жұмбақ жиһан.
Тұрады ол бір күй күтіп,
Асқақ арман мұратпенен.
Жетеді оған жел құйғытып,
Демі үскірік құла атпенен.
* * *
Бауыр етіп бір жерге,
Көп жұлдызды қосты аспан.
Олар қара түндерде
Нұрларымен достасқан.
Неге солай болмаған,
Ақ тілеулі бар адам.
Қайдағы бір оңбаған,
Дүниені қандаған.
Қайдағы бір оңбаған
Ойлап жалғыз бас қамын,
Сыйғызбаған басқаның
Бір ұяға бастарын.
* * *
Сұлулығы дара тұр,
Ашқан алма жаңа бүр.
Қос анары қос оба,
Көзі бейне қара гүл.
Ойлама тек қара деп,
Оның отты жанарын.
Өзіңмен бір ала кет,
Келсе алысқа қарағың.
Қызықпасын жел неге,
Бойы зифа тал шыбық.
Кірпіктері кеудеңе,
Қадалады шаншылып.
Дөңгелейді көзінде,
Қызғаныштан тамшы бұлт.
Берілмейсің сезімге,
Кетер деп құр жаншылып.
* * *
Ойлаймын мен, ойлаймын мен түнімен,
Ойлай, ойлай өлеңнен мен түңілем.
Қарау керек жұлдыздардың көзімен,
Сыйлау керек толқындардың тілімен.
Қара бұлтты қара аспанды тәрік етіп,
Найзағай боп сөну керек жарқ етіп.
Кету керек көк нөсердей топандап,
Қара жерді несібеге қарқ етіп.
* * *
Қасым айтпай білемін,
Сен жүрген бұл соқпақты.
Мен де өзіңдей сүйемін,
Есіме алып Ковпакты.
Кезем Днепр жиегін,
Шығамын шың биікке.
Мен басымды иемін,
Қасиетті Киевке.
Таныс толқын шулаған,
Тораңғылы тоғайлар.
Жұмағали жырлаған
Көрікті Айдар, көк Айдар.
Шұбырады алдымнан,
Өткен күндер тізбегі.
Көкірегімде жаңғырған,
Сенің салған іздерің.
Ақ қар, көк мұз төсегі,
Тұтасқан бұлт түндігі.
Көз алдымнан көшеді
Партизандар тірлігі.
Жаудың темір қоршауы,
Ойдым орман аралы,
Көктің кемпірқосағы,
Жасыл үміт жалауы.
Жанды сақтар жоқтаса
Алаулаған от жалап.
Ызыңдаған оқ — маса,
Жалаңдаған жоқ қарап.
Жерді қызыл жосалап,
Ақты доптар аңша ұлып.
Танктерді тасалап,
Жанталасқан жау суыт.
Кетті талай күш-әлің,
Таптың пана құз-тастан.
Жайды саған құшағын,
Жыламсырап күзгі аспан.
Көлегейлеп жапырақ,
Су ұсынды балбұлақ.
Шөп ұсынды топырақ,
Иісі аңқыған балбырап.
Зеңбіректер гүрсілдеп,
Күркіреп күн ұзаққа,
Болды жаулар түсірмек,
Сендерді қыл тұзаққа.
Болмай сонда бор кемік,
Қайратыңа жол беріп.
Талай жауды тақымға,
Бастың, алып өңгеріп.
Жоюға сұм соғысты,
Оққа қарсы оқ ұшты,
Жоюға сұм соғысты,
Отқа қарсы от ұшты.
Қарлы құйын қырларда,
Қап-қараңғы орманда.
Лапылдаған оттарда,
Тарам-тарам жолдарда.
Жүрдің жағаң жыртылып,
Жүрдің алға ұмтылып,
Украиндық ерлермен,
Қанды күнде бір туып.
Жасыл көйлек киді жер,
Оттың басын от алды.
Салют болып сүйдіңдер
Жеңіс күні Отанды.
Көктем келіп, кетті қыс
Жылылық ап жетті құс.
Қайта түсті қынапқа
Кек қылышы көк құрыш.
Днепрден жарды ұрған
Бастап ылғи сөз басын,
Қуанышқа қалдырған
Төгесің сен көз жасын.
* * *
Дүлей жел булықтырып өз деміне,
Боранды түнде адасқан кездерімде.
Жарқырап от тұратын, сол бір отты
Ұқсаттым сенің жанған көздеріңе.
Оқ тиіп туғанда ауыр кез басыма,
Жолдасым жетіп келді тез қасыма.
Жарамды жуды өзеннің толқынымен,
Ұқсаттым толқынды сол көз жасыңа.
Ақынның секілді өлең шумақтары,
Өзеннің дыбыс берді шулап талы.
Сен болып тіршілікке оралдырды,
Дүниенің жаны ашып, жырлап бәрі.
Есімнен ол күндерім шықпас бүгін,
Өр көңіл еш уақытта жықпас туын.
Дүние ұқсастығын сенен тауып,
Сенен мен таптым дүние ұқсастығын.
* * *
Құс қанатын сабалап,
Тербеледі көл тынбай.
Төсіндегі ала дақ,
Ақ қаз — аппақ толқындай.
Күндіз сәуле күн төгіп,
Түнде нұрын құяды ай.
Бауыр басып бар құсты
Көл жатады ұядай.
* * *
Көзіңнен талай жас шықты,
Ауыр бір күнде әл тайып.
Берем деп маған жастықты,
Қалдың сен өзің қартайып.
Тал бесікке асылып,
Аяқты басып тұрғанша.
Тәтті ұйқыңды қашырып,
Өтті жылдай түн қанша.
Өзің болдың өзенім,
Ортаймайтын суалып.
Өсірді ерке өз елім,
Өлеңіме қуанып.
Жүрсең де өзің ауырып,
Күлесің сен білдірмей.
Сырқат деп мені қамығып
Шығасың кірпік түнде ілмей.
Алысқа кетсем алаңдап,
Тұрасың қақпа түбінде.
Шығасың түнде сан аунап,
Елегізіп әрбір дүбірге.
Өзіңсің менің орманым,
Өзіңсің менің қорғаным.
Қандай бір жақсы мен үшін
Дүниеде сенің болғаның.
* * *
Қарауытып асқар таулар,
Айналаны түн жапса да.
Баяғыдай алабұртып,
Бара алмаймын гүл бақшаңа.
Бара алмаймын балбұлаққа,
Сөнді жанған асыл үміт.
Ол күндерім қалды артта
Бір тасада жасырынып.
* * *
Айта берсін тағдырдың бораны кеп,
Бір күндері жас гүлдер солады деп.
Айта берсін аш ажал шалғысымен
Көк егіндей күз түспей орады деп.
Өлемін деп қай көңіл жай таба алар,
Өлімге де өлеңін айта барар.
Басқа ақынның қолында қалам жүйткіп,
Басқа ақында өз жырым қайталанар.
* * *
Жолда адасып сеңделсең,
Жөнді сұра желден сен.
Оның кедір-бұдырын
Желден басқа кім айтар?
Жолда сусап шөлдесең
Сусын сұра көлден сен.
Судың ащы-тұщысын,
Көлден басқа кім айтар?
* * *
Кішкене ұяда балапан отыр,
Кішкене үйде балақан отыр.
Ұя — балапанпың отаны,
Үй — балақанның отаны.
Балапан ұшса оралады,
Оралады ұясына.
Балақан ұшса
Күтеді үйі асыға.
* * *
Күндізгі аспанды,
Қаракеш секілді бұлттар жабады.
Бұлт лебінен тұрған дауыл
Жас талды шайқайды,
Тербейді ауаны.
Жарқ етіп жай оты алдымен,
Күн күркірейді артынша.
Дүние көгеріп жауынмен,
Дем алады кемпірқосақ тартылса.
* * *
Өміріңді тілейтін көршілер бар,
Өліміңді тілейтін көршілер бар.
Көп адаммен көрші боп келе жатқан,
Көрші жайын, бауырым, сенсің ұғар.
Құдай бізді бір жалғап көршілермен,
Бәрімізге бір үйден енші берген.
Жақын көрші, қызғаншақ кетші аулақ,
Алыс көрші, қызға ұқсап келші бермен.
* * *
Қонақтаған терекке
Қыстың құсы — ақша қар.
Еседі жел — желөкпе,
Әндетеді бақшалар.
Ақ оқалы желеңмен,
Тұр аққайың — сұлулар,
Қысты суық дегенмен,
Қыста өзінше жылу бар.
Жасап қойған қыс қолы,
Қардың шілтер бүртігі,
Секілді бір құс жолы
Терезенің кірпігі.
Жел жортса да ызғырық,
Тыңдамайды мұз балқып.
Сүйіп жатыр қыз-жігіт
Қыстың бетін қызартып.
* * *
Көзімнен қара бұлттар көшіп жатыр,
Кеудемнен қоңыр самал есіп жатыр.
Желкілдеп жерім көктеп желек жайып,
Егінім өз үйімде өсіп жатыр.
Өз еркім жылаймын ба, құлаймын ба,
Шаруасы қанша онда құдайдың да!
Толқынмен арпалысқан жалғыз қаздай,
Жүземін нөсерлі күн, ну айдында.
Жылай да біледі ғой күле білген,
Жыласам жылаймын мен жүрегіммен.
Күлсем де мен күлемін жүрегіммен,
Жылай да біледі ғой күле білген.
Сіркіреп ала бұлттан ала жауын,
Жасымен құрғатады дала шаңын.
Күлемін, жылаймын да қайта күлем,
Өмірден бір болған соң алашағым.
* * *
Олар үшеу еді о басында,
Екеуі тұр үшіншінің моласында.
Қап-қара тыныштық қара ормандай,
Жарық сәулеге жоқ амал жол ашуға.
Қап-қара кеш үшіншінің жүрегіндей,
Қап-қара тас түнеріп тұр өлімдей.
Тек қана қара бұлттар ақырады
Сонау бір қанды күндердің айқай-сүреңіндей.
Бұлар соғысқан жер бір кезде орман еді,
Тып-типыл сол орманның жолдары енді.
Екеуі аман қалса деп үшіншісі,
Өз жанымен достарын қорғап еді.
Өртенген бір кезде шоқы жанып...
Екеуі енді қабірде отыр налып.
Екеуі де келеді жер бетінде,
Өлген достың сөндірмей отын жағып.
* * *
О, достым, ойла, не білдің,
Жасадың жерде қанша күн.
Ағысын қатты өмірдің
Қуа да қуа шаршадың.
Айрылдың қанша гүлдерден,
Сәуледей сені арбаған?
Қалды күн қанша кім білген,
Ғұмырды септеп жалғаған?
* * *
Жел жұлқылап жыртады,
Көк теңіздің көрпесін.
Бұлттар жауып тұр тағы
Ашық көктің өр төсін.
Бұлт аспанда ойнаса,
Мен де бұлттай түнерем.
Жаңбырмен жер жайнаса,
Мен түлеген бір емен.
* * *
Өзендерді алып шығам жолыма,
Суаруға туған жердің даласын.
Тауларды да алып шығам жолыма,
Туған жердің тазартуға ауасын.
Жұлдыздарды алып шығам жолыма,
Қараңғыны жарқыратсын нұры деп.
Гүл қыздарды алып шығам жолыма,
Жарық күндей тұрса екен деп күлімдеп.
Өлеңімді алып шығам жолыма,
Жандырам да жүрегімнің отына.
Берем оны жүргіншінің қолына,
Жараса егер қайта-қайта оқуға.
* * *
Бұлттар жатыр басып ап,
Ақ аспанның бір жағын.
Көзінен жас шашырап,
Күн жылайды — күн жауын.
Мейлі жаңбыр тынбаса,
Күн күркіреп тұрса егер,
Күн күркіреп тұрмаса,
Отсыз қалып жыр сөнер.
* * *
Жапырақты жаз,
Жаңбырлы жаз,
Бұлбұл жаз,
Ақ жаныңмен айттың
Маған құрбым наз.
Ақ білегің мойныма кеп асылды,
Жаздың желі желбіретті шашыңды.
Сенің демің сонда мені жылытты,
Құшағыңнан таптым қашқан үмітті.
Аспан ба деп ойлап қалдым жаныңды,
Көз жасың деп ойлап қалдым жауынды.
Таптым ба деп құштым сонда айымды,
Боз далада бозғылт тартқан қайыңды.
Бір күнді мен ойлап қалдым мың күндік,
Көкірегімді кеулей берді бұлт үңгіп,
Содан бері жаңбыр болып келемін,
Жай жатуға жанымда жоқ мүмкіндік.
* * *
Маралың қанша, білмеймін,
Орманың қанша, білмеймін.
Аралың қанша білмеймін,
Қорланың қанша білмеймін.
Маралды келдім, маралдар
Ақынға әр кез арман деп.
Айтпаса көңіл алаңдар,
Естайдан қалған ән бар деп.
Маралды келдім мен саған,
Бабадан қалған сөз бар деп,
Қорланнан қалған көз бар деп,
Жүректі солар қозғар деп.
Мен үшін олар рақат,
Қоңыр кеш, қоңыр самалдай.
Мен үшін олар махаббат,
Күнәсіз мөлдір маралдай.
Мен үшін ыстық Маралды,
Маралды деген бір атың.
Құшақтап жатқан жаһанды,
Секілді сенсің ұлы ақын.
* * *
Қызыл кеш, қызыл таңдарда,
Өлеңті — өлең құлпырған.
Қызыл өрт болып жанғанда
Естайдан қызыл жыр туған.
Ол жырлар қалған далада,
Қызыл бұлт, қызыл таң болып.
Атадан тарап балаға,
Жалғаса берген ән болып.
Толқып бір отты сезіммен,
Тербелдім мен де сол әнмен.
Өлеңті, сенің өзіңмен,
Естайдай бірге болам мен.
Үстіңнен өтіп қалдырғам,
Өлеңті, саған бір өлең.
Түндерде сен деп қалғығам,
Түсімде саған түнегем.
Кездестің талай жыл бұрын,
Тулайсың жанда бір тынбай.
Кеудеңде қалсын бұл жырым,
Кештегі қызыл бұлтыңдай.
* * *
Жайнаған қызыл-жасыл жер кілеммен,
Қиқулап, құстар құлап көлді көмген.
Әлемді жарығымен нұрландырып,
Аспанның ақ айнасы дөңгеленген.
Өзгерген өңі кіріп барлық заттың,
Ашылған күміс көзі балбұлақтың.
Сәулетші, суретші, әрі ақын,
Таңдантар өнері көп табиғаттың.
Ол жатыр көрсетіп сыр-сияпатын,
Көргенде көзің тұнар қияпатын.
Жырлайтын орманы бар сыбызғылы.
Күмбірлеп өзені бар күй ататын.
* * *
Алып қашқан сағымдай,
Қолға түспей жүр едің.
Асыр салған ағындай,
Қатты соқты жүрегім.
Айнымалы адам деп,
Сырттан өсек кім айтқан.
Жүрсін деп бос алаң боп,
Кім өзіңді мұңайтқан.
Жабықтырып жүдетер,
Сенбе жалған сөздерге.
Айлар өтер, жыл өтер,
Қалпыңнан бір өзгерме.
* * *
Бала жастан еді осы бір арманым,
Көрдім биыл Кавказдың құз тауларын.
Қарауылдай Қазыбекке қарадым,
Асыр салып өзендерде аунадым.
Шипа сулар шыңнан құлап атылып,
Жартастарды жарып өтіп, жапырып,
Шатқалдарда толқын болып тулады,
Жекпе-жекке желді айқасқа шақырып.
Пушкин менен Лермонтовтың іздерін,
Таудан-тастан, өр қиядан іздедім,
Жыры ма деп мұңға батқан солардың,
Мәшүк тауда тұрдым тыңдап күз желін.
Артық болмас оларды еске түсірсем,
Солармен де қымбатсың біз үшін сен.
Әттең, Кавказ, тауларыңмен бұрқанған,
Бұлағыңның тілдеріне түсінсем.
Таусылмайтын айтса-дағы сан ғасыр,
Еліме алып қайтар едім қанша жыр.
Болмас еді еш уақытта арманым,
Тастарыңда таймай ізім қалса бір.
* * *
Күн кетті торға түскен қырандай боп,
Көк жүзі мұнарланды тұмандай боп.
Ышқынып демін ішке тартты дауыл,
Аспаннан атылды жай жыландай боп.
Күмпілдеп сонау көктің күй сабасы,
Жаңбырлы жанға рақат тиді ауасы.
Иілді екі жаққа бірдей түсіп,
Аспанның қызыл-жасыл иін ағашы.
Ашылып бір кез бұлттан зеңір көгі,
Көкшенің қалды тынып мөлдір көлі.
Аспанның ашуынан пайда тапқан
Өзара күліседі жер гүлдері.
* * *
Көрдім сенің көзіңнен
Көктемгі күн аспанын.
Жарқ етеді жүзіңнен
Бала кезім — жас шағым.
Алыс кетсек қайтер ек,
Билер еді ақ үміт.
Баяғы сол бәйтерек
Күтер еді сағынып.
Жайнасын бақ гүліміз,
Кеште де кеп, ерте кеп,
Бірімізге-біріміз
Жүрсек болды еркелеп.
* * *
Көгілдір көз көктем келіп,
Қыс жөнелді ығысып.
Күн шуағын көктен төгіп,
Көбелек гүл жүр ұшып.
Кеуделерді кернеп бірден,
Дүбірлейді шат күндер.
Көбелектен көйлек киген,
Тербеледі ақ гүлдер.
Көбелектің қанатындай,
Көкшіл, сары, қызыл, ақ.
Қарауға көз талатындай
Гүл түстері қызық-ақ.
Табиғатты оқып, көріп,
Ішіне енбей кім сенер?
Жас гүлдерді тоқып-өріп,
Шығарған ба мың шебер?

---