Күйеу Мағзұм мен Хұршым

Не күшті? Ойлап тұрсам Құдай күшті,
Құдайдан кім тоқтатар болған істі?!
Құдіреттің шеберлігін танытуға,
Аузыма өз-өзімнен бір сөз түсті.
Тұрайын неге қарап денім сауда,
"Ит бауда, - деген сөз, - теке тауда".
Қағазға қисса қылып жазған сөзім
Тамаша болған бір іс Баянтауда.
Сөзіме жүрдім жұртты таңырқатып,
Дүниеге бір күн қалқып, бір күн батып.
Жәрмеңкеге бір себеппен келе қалып,
Біраз күн Баянтауда қалдым жатып.
Халайық, естісеңіз, міне, бізден,
Айтайын әңгімені көрген көзден.
Әңгіме Баянтауда болу үшін,
Жалғыз қу келген екен қаңғып түзден.
Хазіретінің Бибісі менен көзі кетті,
Дүниеден пәни жалған олар да өтті.
Аяғы өлгендердің жасырынбастан,
Айтайын уақиғасын, енді не етті?
Ұрғанын енді қара бір Құдайдың,
Ішінде шыдай алмай бір-екі айдың.
Бұзауы жамырағанда, жылайтұғын,
Түбі-Уақ, жиені екен Молдабайдың.
Мәшһүрден естіп қара мына сезді,
Түңіліп естіген жан күдер үзді.
Үйінде Кәбіш Жәмиі малай болып,
Бала ұстап, үй сыпырып жүрген қыз-ды.
Тоқалды әлекедей жалақтатып,
Алтынды айырбастап, жезге сатып.
Сықылды почтабайшы жалдамалы,
Нәрсесін буған, түйген салақтатып.
Бүл сөздің, естісеңіз, міне, басын,
Зейнеш қыз Хұршымменен қосты басын.
Тырп етер бейшараның шамасы жоқ,
Жүрді де, төге — төге көздің жасын.
Бір-екі жыл өткізді жаз бен қысты,
Ынтымақ бір тоқалмен ішті-тысты.
Хұршым сорлы болғанын білгеннен соң,
Жаны аяулы жақсылар басын қосты.
Сәкен айтты:- Келсін, - деп, - Бекжан мұнда!
- Бұл кеңеске керек, - деп, - және Зында!
- "Өзі білер!" - деп жүрдік неше жылдай,
Күйеу, енді бүл сөзді әбден тыңда!
Куә болар осыған тап кісіңді,
Анықтап сал мойнына жұмысыңды!
Нақақтан қорлаймын деп сен ойлайсың,
Ұнатпас дос пен дұшпан бұл ісінді!
Алып кел екі - үш куә: құран алсын,
Мойнына жұрт алдында айқын салсын!
Болмаса, қатын өсек сөзіңді қой,
Жеңілдік, мұнан былай, мінез қалсын!
Асылы, жоқ болады гулеген сөз,
Көптің алды, қисыққа құрулы тез.
Нақақтан сорлы Хұршым күйгені не –
Жұрт білген жан жоқ болды, жетті ғой күз!
- Бозбала, отырмаңдар, мойын салып,
Барыңдар екі ат жегіп, ойын салып.
Келмесе, ол үйінде жата берсін,
Барыңдар бес-алтауың қатынды алып.
Дүниесін бере берсін Хұршым танып,
Бастырып екі арбаға тиеп салып.
Сол үйден (ыстық) сынық ине, түк қалдырмай:
Келіндер! - дейді - түгел жинап алып!
Бозбала бұл жарлықты ұғып алып,
Қамданды жегіп атты даярланып.
Күйеуге бұл хабарды жеткізіпті,
Шайтаны бір адамның ұшып барып.
Еліктей Күйеу ұшып келіп қалды,
Сәлдесін жұлып алып, жерге салды.
Бұлардың кеп аяғын құшақтайды:
- Бердім, - деп, - бәріңізге: басты, малды.
Домалап ағып жүр ғой көзінен жас,
Көзінен аққан жасқа езіліп тас:
- Бір қате болды бізден, кешіріңіз! - деп,
- Шапшаңыз, мойын, алсаңыз, міне! - деп, - ба
Айырыл! - деп, біз айтпаймыз, тұрсын! - дейді"
- Сен де шыда, шырағым, Хұршым, - дейді.
- Жеңілдік мінез бастап, бұзылғанды
Кешікпей, аруақ, Құдай ұрсын! - дейді.
Мінісіп бір - бірінің шанасына,
Ұйықтасып үй мен қора панасына.
Кеткен соң мидай болып араласып,
Басқа жан бас сұға алмай арасына!
Ашық боп бір-біріне жылы қойын,
Күндіз күлкі, түн болса, салып ойын.
Құланбай Әміременен бас қосып ап,
Катиса сартылдатты-ау көше бойын.
Папыр: Мауқайдан келді бір жан,
Сандалтып Орта жүзді ән мен қырған.
Дін шашқан Орта жүзге дуа қайдан?
Мен едім: сегізімде сабақ алған.
Мәшһүр боп жұрт аузында аты қалған,
Кім айтар: - "Бұл сөзінде бар, - деп - жалған!"
Қыдырдың қыдырғанда, ізін басып,
Самарканд, Бұхар, Ташкент, Қоқан барған.
Белгілі алты алашқа менің сырым,
Құп емес жалғыз басты жеген жырым.
Атанған: "Көшпелі алтын", - жұрт аузында,
Халық - жұртым жүргенімді қылып ырым.
Құдайым өнер берген қызыл тілге,
Дөң асып, күн - күн сайын шықтым белге.
Өткен жаз Атбасарда Мейрам қанып,
Биыл күз жәрмеңкеге келдім елге.
Біздерге болысатын жұрт пен ел жоқ,
Дейтұғын: "Мұның қалай?" - тірі күн жоқ,
Белгілі өзің көрген бір бала бар,
Жан болып жаралғаннан үн - тіл жоқ.
Жарастырып жақсылар қосып кетті,
- Бәрекелді, бұл жұмыс, - деді, - бітті!
"Тағы күйеу бұзылып кетті!" - деген
Үш-төрт ай өтпей-ақ хабар жетті.
- Жас жасап жүрмеймін, - деп, - сеніменен!
Көріктің көтеріліп желіменен.
Бәкісін суырып ала ұмтылыпты,
Тоқалдың желіктірген тіліменен.
Үйден тұра жөнелді Хұршым сасып,
Үйіне Ақбаланың барған қашып.
Артынан Күйеу қуып барғанында,
Есігін тұрып алған олар басып.
Не қыларын біле алмай, асып-сасып.
Далаға түн ішінде мүлкін тасып.
Қаланың атаманын алдап-сулап,
Жөнелген Жанқозыға көше қашып.
Жөнелді түн ішінде танды кермей,
Жұртында қала берді Хұршым ермей.
Өкпелеп ағаш үй боп мұнысына
Сақтады малы-мүлкін үш ай бермей.
Ішінде Жанғозының бір жаз тұрды,
Өтірікпен алдады талай жерді.
Ақ шабақтың шабынан қасқыр тартып,
Қанын жуатын жерге қашып келді.
Керек қылмай кеткен соң жұрт пен елді,
Тәңірім қылды болыстық, мұны білді.
Келер күз жәрмеңкеге жиылысқа,
Өлмеген жан бас қосып, тағы келді.
Өкпелеп кетіп қапты Садуақас,
Хосекең ол жасаған жетпіс бір жас.
Бекжан, Ақтай, Хосекең Жүсіп пенен,
Өзге қалған жақсылар қосыпты бас.
Ынтымаққа арасы бір келмеді,
Табысатын тастасып тұр келмеді.
Осынша жұрт қосуды ойласа да,
Бұзылған іс түзеліп жөнделмеді.
Батырша әңгіленіп, айғай салып,
Көтеріп жасыл туды қолына алып.
Сүйінші сұрағандай, жазып қағазды,
Бұл хабар Ақкелінге қалды барып.
Келе салып таяқтың астына алды,
Беттен қанын ағызып, басын жарды.
Ақ-қарасын айырып, тексерместен,
Бір ұшы біржолата талақ салды.
Тоқалменен дос болғанның көңілі бітті,
Сөйткенмен, қас болғандай, неге жетті?!
Ак-қарасын әркімнің Алла білер,
Әңгіме жұрт аузында болды, кетті.
Пендені құбылтасың қалай-қалай,
Мұндай бар шеберлігің талай - талай.
Дегенге: "Ақпын, саумын!" - тіпті нанбай,
Ұрып - соғып қақсатты талай-талай.
Сараңдық бала жастан қолын байлап,
Жоғалды-ау сонан Хұршым соры қайнап.
"Әй, сені ме ?!" - деп жүрген аш пен қастан,
Жіберді нысанаға басты байлап.
Жан - жағының бәрі жау қалмақ болды,
Мұны астына табанының салмақ болды.
Жалған сыймен абыройын алмақ болды.

---