Бұхара сапары

Бухара- таң қаламын барғаныма,
Өкіндім оқи алмай қалғаныма!
Дүниеден құр алақан мен барамын,
Жете алмай бұ жалғанда арманыма!
Барған соң жатсам не етті сонан шықпай,
Мен жүрмін әуре болып ғылым жұқпай!
Ғылымның апатына кез болдым ба,
Жастықпен[жаслықпен] жақсылардың сөзін ұқпай!
Бардырған әулиелер қоймай тартып,
Жасымда серт қылып ем, нәзір айтып.
Арқаны көрмей, білмей кетіп едім,
Несіне құр алақан келдім қайтып?!
Ойға алған жақсыларға ұшырасам кез,
Сөйлессем шер тарқатып, сол жүзбе-жүз!
Басынан кешкен білер, көрген білер,
Қанша айтсаң көрмегенге, нанбастай сөз!
Замандас қайда кетті жаста көрген,
Тигізген ақтан оғын болдық мерген!
Аяғым, айтшы сенде арман бар ма
Көшесін Бұхараның таптап жүрген?!
Алланың ақ жаратқан панасында,
Қазақтың туып, өсіп даласында.
Самарқанд, Бұхар, Ташкент- кездік бәрін,
Жиырма мен отыздың арасында.
Бүгін де келіп қалдық алпыс беске,
Сәске түс, бесін кетіп, қалдық кешке!
Қолыма қағаз бенен қалам алдым,
Кеткен күн, өткен өмір түсіп еске!
Бұйрықты түз несібе адамды айдар,
Барады күн-күн өтіп, жыл мен айлар.
Табылар барсаң қайда іздегенмен,
Фиіз абад, фітіх абадтай шәриф жайлар?!
Жастықта сіз де, біз де көрдік, әне (әні),
Дариға, сондай жайлар енді, кәне (кәні) ?!
Сасре саледе наурыздама той-тамаша,
Ғажап жай Бұхараның рикстаны.
Кәпір мен мұсылманның шекарасы,
Әдеплік (адаплік) барша пақыр бұқарасы.
Көрінер көз ұшынан сағымданып,
Әрік пен Масхыд каллан мұнарасы.
Дүние-ақырет қызығы Бұхарада,
Ондай жай саған қайда бұл арада?!
Бір өзінде он бес жан азан айтқан,
Жұма (жымға) күн әлгі айтқан мұнарада.
Әкірді (кішірі) Бұхараның - аһыл сәлік,
Күндізгі күннен жарық-шабтарик.
Хан алдына екі ғид, жұмада имам,
Мерекенде хазіреті Мианмәлік.
Күмбезі Мерғарабтың тұрған қатар,
Періште сипатлы жан сонда жатар!
Көкалдаш- айналасы толған базар,
Адамы көптігінен, басың қатар.
Көкалдашта ахон тұр Хитнархан,
Жеке қара медресе ол - Тұрсынжан.
Көзіңді, қарағанда, талдырады, !
Зейнетлі қош медресе-Ғабдоллахан.
Тамаша көрген жанды таң қалдырған,
Таңданып қарағанда, көз талдырған.
Шаршы базар шахардың ортасынан
Атақты Ғабдолла хан там салдырған.
Басыңды ойлай берсең, қатырады,
Түн ұйқысын көрмей таң атырады.
"Тым" деген бір мағазин, толық дүкен
Шаһи дүриа патшайы сатылады.
Көзіңдей арманда етіп пұлдың жоғы,
Ешбірін жоқтатпайды көңіл тоғы.
Өзінде шиле(шел) болып тұрып қалған
Қу жарғақ Төлебайдың атқан оғы.
Ұшырайды көп пәлеге дүние жиған,
Болады мұнан халас нәпсі тыйған.
Басында дүйсенбі күн ат базары,
Аузында дарбазаның (даруазаның)-хазірет Имам.
Медресе- мүфти, қазы, бәрі молда,
Ақ күміс ұстағаны алтын ділда.
Сенбі күн таңертеңгі зиаратқа,
Шайхы молда шат мұратхан жиып Алла.
Тамаша, таңғажайып әрбір жері,
Тарқайды барсаң сонда іштің шері!
Жойбарлық махалласы өңшең қожа,
Ғажап жай-Бұхараның үштен бірі!
Бұхара, қылсам сейіл базарына,
Ерлердің болсам душар назарына.
Басында қолым жайып тұрсам барып,
Хазірет имам Қазыхан мазарына!
Түбінде шынар ағаш екі соқыр,
Тапжылмай, қозғалмастан Дауам отыр.
Менде арман қалмас еді барып соған,
Сүйкенсем сиыр болып болған қотыр.
Басына, құшақтасам барып туын,
Әулие қатар жатқан буын-буын.
Гүл сурех Баһауалдин сейілінде,
Қант салған ішсем дүние хауыз суын!
Бәрі әулие, басында тұрған туы,
Қалмастан барар сонда жасы-қуы.
Ол күнде алаңдатып, әуре қылды,
Ғақылдың көзін шалып нәпсі буы.
Арман жоқ көрсем барып тамашасын,
Басында әр мазардың оқып иасин!
Насихат, мадақлардың сөзін естіп,
Ағызсам екі көздің қанды жасын!
Несіп боп, Бұхараның нанын татсам,
Бүк түсіп, бір хұжырада жалғыз жатсам.
Бұхара - қатқан нанын қорек (хорик) қылып,
Армансыз болар едім аштан қатсам!
Қадамжай-мешіт Махаке- жердің асты,
Ондай жай бұл жаһанда табылмас-ты!
Өң түгіл, түске кірмес мекен жайды,
Барған соң Тәңірім айдап, аяқ басты.
Білдік пе оның қадірін біз ол шақта,
Жүгіріп жүрді көңіл әрбір жаққа!
Айрылмай тіс, тырнақпен жабысар ек,
Кәнеки, бір көрінсе, осы уақта!
Серік болды Ғаділхан деген төре,
Барушы ек атасына сәлем бере.
Үстіне Мерғарабтың шығушы едік,
Жорабай қасапшының қызын көре.
Түн болса, көше-бойы жаққан фонар,
Бихисап толып жатыр тамашалар.
Шахарда ат ұрғаны ғарышқа жетіп,
Жер жарып һу зікірімен диуаналар.
Оянып шошығандай тамам будан,
Жүгіріп жан қалмастан жас пен қудан.
Өтеді он екіде қарилыққа
Балалар құлын жастан сонда туған.
Оқыған Калам шариф қандай оны,
Сықылды түннің бәрі- қадір түні!
Бар ғұмырыңа татиды қызықтығы
Маер-мазан шарифтің отыз күні.
Нануайлар айғай салып, деп: "Ыстық
Табылып бір көшеден мың түрлі жан.
Оқиды қош әуезбен кетіп һошы,
Жұма күн мешітлерде — "мышной-хуан".
Барған соң мен несіне келдім қайтып,
Сол жайда қалсам не етті топырақ тартып
Жүз алтыда Сейітжан мүфти отыр,
Іркілместен саулатып дәріс айтып.
Тұрған жан сондай жайда болмайды тек,
"Бәрі әулие!"- деп сөйле, келтірмей шек.
Көз алдымда елестеп көрінеді
Қос медресе: Зіргіран, мырза Ұлықбек.
Қарайды көрген жандар мойнын соза,
Мас болып, ішкен жандай арақ-боза.
Медресе- "Мырза Ұлықбек" медресесі,
Әулие шарапатлы Хамза қожа.
Алдынан шарт жүгініп алдық сабақ,
Ашылды сонан соң-ақ біздің қабақ.
Төрт ауыз жүрерде айтқан насихаты-
Бізге азық, өмір бойы болды тамақ.
Адам жоқ ешбір осал онда тіпті,
"Ішпей мас, жемей тоқ"- боп, болдық күпті.
Дәріс айтқан пай астана шариф жайда,
Атақты Сыражадаин ноғай мүфти (мүфті).
Алдына шарт жүгініп отырдық біз,
Сондықтан ерте шөкті, мінеки, тіз (тізе).
Көп шыққан хатымгерде өз алдынан
Шәкірті мыңнан аса бірнеше жүз.
Адамы Бұхараның- меруерт, маржан,
Жаманға қат, жақсыға бәрі де арзан.
Аталған"Құдай дат"- деп, Бұхарада
Кіші жүз: Тама, Табын- молда Қалжан.
Уа, дүние, жүріп сонда басқан іздер (ізлер),
Әр жайда қала берген жазған (иазған) сөздер.
Жалғанда арманым бар!"- дейді ме екен-
Қазы Ғабыд, Шүкірді көрген көздер?!
Алашқа әңгімесін Мәшһүр шашты,
Жері жоқ болған, сірә, аяқ асты!
Жалғыз тоннан жоқ басқа лыпа үстінде,
Отырған леп, род да жалаңаш-ты.
Тауық, кекілік, бөдене, мысық, күшік-
Алдындағы тамағын ортақ ішіп.
Тоқтылық тонауы жоқ көрер көзге,
Бір жалғанды қолымен өлшеп, пішіп.
Қызметінде жүгірдік құстай ұшып,
Бата берген аяумен мейірі түсіп.
Ерден назар, ұлпат тапқандықтан,
Алты алашқа атандық -"Мәшһүр-Жүсіп".
Құс салған, аң аулаған, мылтық атқан,
Хақ иадын айтқан құлдар (қыллар) түнде қатқан.
Басында әр төбенің мола болып,
Бәрі де біздей жан ғой солар жатқан!
Ащы менен тұщыны білер татқан,
Күнәға ғапыл пенде күнде батқан.
Бір тынышы жалғыз жанның бұ дүниеде
Дәріс оқып бір хұжырада жалғыз жатқан.
Ермегің еріктірмес кітап қолда,
Сол шығып маталғаның (мұталғаның) болсаң
Молданың сабақ алған бірі болып,
Дүниеден өтіп кетсең, жатып сонда!
Семейлік Фидахметті көзім көрді,
Бастас боп молда Ғали бірге жүрді.
Тоқбет қажы баласы Жағыпар сабаз
Мерғарабта көп тұрып, сол жайда өлді.
Тарқайтын жолыққанда іштің шері,
Қалмапты замандастың бірде бірі.
Түбі-Уақ, хатымгерде Ғабдолуахид
Бұл күнде жалғыз-ақ сол- қалған тірі.
Дүниенің ойға алмастан көбін, азын,
Құдайдың кім тауысар қысы-жазын?!
Оқысам мен әуел Бабайпәре түзде,
Сенбі күн өлерте таң намазын!
Бір тас жер Бұхарадан- мазар Шәріф,
Тарқаттық бір құмарды үш-төрт барып!
Меркалел қожа, қағба Лабар менен,-
Баршасын көріп қайттық шырқ айналып!
Өлуге, өлмесек те жүрдік таяу,
Ол күнде ойда бар ма бір жанды аяу?!
Қожа Жаһан әулие Ғыхдуанда
Жаз шыққан соң жағалап бардық жаяу.
Бір күні сондай күннің мыңға татыр,
Жастықтың арқасында болдық батыр.
"Шәкірттің перуайы (первыйы)"- деп аталған
Шайхы Ысқақ калабади- о да жатыр.
Онда көп: ноғай, қазақ, сарт.пен сауан,
Қайтқан жоқ бұ жалғаннан біздің тауан!
Қадамжай Ғалыхида бір зиарат,
Шайхы Жалал, Мағзұм мен ахон Хауан.
Көргенді ғақыл-естен таңдырыпты,
Төрт күмбезлі медресе қалдырыпты.
Түрікпен: Ниязғалы, өзі-халфе,
Шаһардың ортасынан салдырыпты.
Түгендеп тауысамыз қай базарды,
Біле алмай, сасып қалдым не жазарды!
Кепхоза Диуанбегі қасындағы
Айтайын медресе Ерназарды.
Ол жайды барып көрген болмайды қор,
Бұрқырап жерден кокке атылған нұр.
Бір өзінде тап отыз медресе бар,
Медресе "Жағыфар қожа",- тағы атағы зор.
"Хиябан көсғынд мыһтыр ғынбыр"- дейді,
"Беделбек, Диуанбегі әм бар!"- дейді.
"Қорхана, ханақаның есебі жоқ,
Әрбірінде мың, миллион жан бар!"- дейді.
Байлық пен біз бармадық дәулет артып,
Оқыдық құр қол жүріп, мехнат тартып.
Басқа жайдың сопысы, молдасынан
Бұхараның иті мен есегі артық.
Тартқан жан әулиелер — сонда барар,
Шын әулие қайта алмай, жатып қалар.
Көрмегенге сөзім жоқ, өкпе де жоқ,
Көрген жан: "Рас айтады, шын!"- деп, нанар.
Өткен күн, жүрген жерлер ойға түсіп,
"Барам-деп- тағы айналып",-көңіл көшіп.
Елтімес(естімес) дұғаңыздан қылған үміт:
Құрық-қол, бибзағит Мәшһүр-Жүсіп.
Бірлерден зат едіңіз тиген назар,
Алдың шақар болғанда, артың-базар.
Қасиет кәріпліктен пайыз тауып,
Табиб болдың, дауасыз дертті жазар.
Арқаға қайта шықтық аяқ тайып,
Көлден шөлге ұшқандай қанат жайып.
"Бұхарай-Шәріфтің нанын тат!"-деп,
Уыз батаң берсейші бір қол жайып.

---