Бейбітшілік пен тұрақтылық жолында: діни зайырлылықтың Қазақстандағы үлгісі. «материал Алматы қаласы Дін істері жөніндегі басқармасымен ұйымдастырылған байқауға қатысу мақсатында дайындалған»

    Зайырлылық – кез келген демократиялық мемлекеттің іргетасы саналатын ұстаным. Бұл қағида мемлекеттің діннен бөлектігін, биліктің діни институттарға тәуелсіздігін, сондай-ақ азаматтардың ар-ождан бостандығын қамтамасыз етуді көздейді. Қазақстан Республикасы Конституциясында еліміздің «зайырлы мемлекет» екені айқын жазылған. Бұл қағидат Қазақстанның көпэтносты, көпконфессиялы қоғамында бейбітшілік пен келісімнің басты кепілі болып отыр. Алайда, жаһандану дәуірінде, ақпараттық технологиялардың дамуы мен діни ықпалдардың шекарасыз таралуы жағдайында зайырлылық мәселесі жаңаша қырынан көрінуде. Қоғамда діни ағымдардың сан алуандығы, радикализм қатері, дәстүрлі мәдениет пен діни көзқарастың үйлесімі төңірегінде күрделі сұрақтар туындап отыр. Сондықтан бүгінгі таңда діни зайырлылықтың мәнін терең түсіну, оның қоғамдағы рөлін саралау, сондай-ақ алдағы даму жолдарын айқындау – аса өзекті міндет.

 Қазақстандағы діни ахуал бірнеше ерекшелігімен сипатталады. Біріншіден, елімізде ислам мен православие дәстүрлі конфессия ретінде басымдыққа ие болғанымен, өзге дін өкілдері де еркін өмір сүріп келеді. Екіншіден, қоғамда «дәстүрлі» және «дәстүрлі емес» діни ағымдар арасындағы айырмашылыққа байланысты түсінбеушіліктер байқалады. Бұл бөлініс кейде азаматтардың діни бостандығына қатысты сұрақтар тудыруда.

      Сонымен қатар, соңғы онжылдықтарда діни радикализм мәселесі алдыңғы қатарға шықты. Әлеуметтік теңсіздік, ақпараттық кеңістіктегі теріс насихат пен жастардың діни сауатының жеткіліксіздігі радикалды көзқарастардың таралуына ықпал етіп отыр. Бұдан бөлек, кейде дәстүрлі мәдени құндылықтарды дінге қайшы түсіндіретін пікірлер таралып, ұлттық сана мен руханият арасындағы үйлесімділікке нұқсан келтіру қаупін тудырады.

   Қазақстан мемлекеті зайырлылық қағидатын тек қағаз жүзінде емес, нақты саясатта жүзеге асырып келеді. «Діни қызмет және діни бірлестіктер туралы» заң қабылданып, діни ұйымдардың тіркелу тәртібі, олардың қызмет аясы айқындалды. Мұндай қадамдар діни кеңістіктегі тәртіпті қамтамасыз етуге бағытталғанымен, кейде бұл шаралар азаматтардың еркіндігіне шектеу деп те бағаланады. Осыған қарамастан, елімізде конфессияаралық келісім мен бейбітшілікті нығайтуға бағытталған халықаралық бастамалар жалғасып келеді. Оның жарқын дәлелі – Астанада дәстүрлі түрде өтетін Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі. 2025 жылы өткен бұл жиынға әлемнің түкпір-түкпірінен діни жетекшілер мен сарапшылар қатысып, діни экстремизмге қарсы тұру, өркениеттер арасындағы диалогты дамыту мәселелерін талқылады. Бұл бастама Қазақстанның халықаралық беделін арттырып қана қоймай, ел ішінде де діни келісімге үлгі болып отыр.

     Зайырлылықты сақтау ісіне мемлекетпен қатар, қоғамдық ұйымдар мен діни бірлестіктер де белсенді қатысуда. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы дәстүрлі ислам құндылықтарын дәріптей отырып, жастарды радикалды идеологиядан сақтандыру бағытында жұмыс істеп келеді. Христиан шіркеулері, буддистік және басқа да діни ұйымдар да елдегі тұрақтылық пен келісімге өз үлесін қосуда. Әсіресе аймақтарда құрылған діни түсіндіру топтары халық арасында ағартушылық жұмыстарын жүргізіп, діни сауаттылықты арттыруға күш салып отыр. Бұл бағытта Алматы қаласында қызмет етіп жүрген «Дін Алматы» ұжымы сынды бастамалардың маңызы зор. Олар қала тұрғындарына арналған семинарлар, ашық дәрістер, пікірталас алаңдарын ұйымдастырып, жастардың діни сауатын жетілдіруге және зайырлылық құндылығын түсіндіруге атсалысуда.

 Бүгінгі күннің басты міндеті – діни зайырлылықты қоғамның рухани-мәдени өмірімен ұштастыра білу. Бұл үшін:

- Білім беру жүйесінде дінтану, мәдениеттану пәндерін дамыту қажет. Жастар дін тарихын, әлемдік конфессияларды танып, экстремизм мен радикализмнің қоғамға зиянын түсінуі тиіс.

- Конфессияаралық диалогты тек жоғары деңгейде ғана емес, жергілікті қауымдар арасында да дамыту маңызды. Бірлескен мәдени жобалар, әдеби және музыкалық кештер әртүрлі дін өкілдерінің жақындасуына ықпал етеді.

- Ақпараттық кеңістіктегі жұмысты күшейту керек. Жастарға арналған әлеуметтік желідегі роликтер, подкасттар, мақалалар зайырлылық ұстанымын қолжетімді тілде түсіндіре алады.

- Ғылыми зерттеулерді қолдау қажет. Дінтанушылар, философтар, әлеуметтанушылар бірлесе отырып, зайырлы қоғамдағы діннің орны туралы жаңа еңбектер ұсынуы тиіс.

    Діни зайырлылық – тек мемлекеттік қағида ғана емес, ол қоғамның тұрақтылығы мен дамуының кепілі. Қазақстан үшін бұл қағидаттың мәні айрықша, себебі біздің ел көпэтносты, көпконфессиялы сипатымен ерекшеленеді. Сондықтан зайырлылықты сақтау – бейбітшілік пен келісімді сақтау деген сөз.

  Бүгінгі сын-қатерлер – радикалды идеология, діни сауатсыздық, мәдениет пен дін арасындағы түсінбеушіліктер. Оларды еңсеру үшін мемлекет, діни ұйымдар, ғылыми орта және азаматтық қоғам бірлесе әрекет етуде. Әлемдік және дәстүрлі діндер көшбасшыларының съезі сияқты бастамалар Қазақстанды конфессияаралық келісімнің жаһандық үлгісіне айналдырып отыр.Алдағы уақытта діни зайырлылықты тек заңдық тұрғыда ғана емес, қоғамдық санада орнықтыру – басты міндет. Бұл жолда білім беру, мәдениет, ғылым және медиа саласының күшін біріктіру қажет. Сонда ғана зайырлы мемлекет қағидаты Қазақстан қоғамының рухани тірегіне айнала алады.