«Бірлік туы» газеті: Ұлттың оянуы мен рухани күресінің шежіресі

     XX ғасырдың басы – қазақ халқының рухани және саяси тарихындағы ең күрделі де шешуші кезеңдердің бірі болды. Бұл дәуір – ұлттың өзіндік санасы оянып, тәуелсіздік пен азаттық идеясы тамыр жайған уақыт. Сол кезеңде қазақ зиялыларының бастамасымен ұлттық баспасөздің жаңа дәуірі басталды. Солардың ішінде ел тағдыры мен болашағын айқындаған маңызды басылымдардың бірі – «Бірлік туы» газеті еді.

Газеттің шығу тарихы мен идеялық бағыты

«Бірлік туы» газеті 1917 жылдың соңында Ташкент қаласында жарық көре бастады. Бұл кезең – Ақпан және Қазан төңкерістерінен кейінгі саяси аласапыран уақыт болатын. Қазақ халқының ұлттық мемлекет құру идеясы осы тұста ерекше белең алды. Газеттің негізін қалаушылар – көрнекті қоғам қайраткерлері Мұхамеджан Тынышбаев пен Халел Досмұхамедов.Басылымның басты мақсаты – қазақ халқының ұлттық мүддесін қорғау, азаттық пен бірлік идеясын насихаттау, халықты ағарту және саяси тұрғыдан ояту болды. Газет Алаш қозғалысының рухани серігі саналды. Онда ел мен жер мәселесі, оқу-ағарту, мәдениет, әйел теңдігі, дін, әлеуметтік әділеттілік сияқты тақырыптар кеңінен қамтылды.«Бірлік туы» өзінің атына сай, ұлтты бірлікке, ынтымаққа, ұйымшылдыққа шақырды. Қазақ қоғамының саяси және рухани бағыттағы біртұтастығын сақтап қалу – басылымның негізгі ұстанымы болды.

Мазмұны мен көтерген мәселелері

Газет беттерінде елдің әлеуметтік жағдайы мен тұрмыс тіршілігіне қатысты өткір сын мақалалар жиі жарияланды. Мысалы, жер мәселесі – ең өзекті тақырыптардың бірі болды. Онда қазақ жерінің отарлық саясат салдарынан тартып алынуы, шаруалардың жағдайының ауырлығы айқын көрсетілді.Сондай-ақ оқу-ағарту мен мәдени жаңғыру мәселелері ерекше назарда болды. Басылым халықты білім алуға, ұлт тілінде оқуға, өз тарихын, мәдениетін білуге шақырды. Мақалалардың тілі анық, мазмұны түсінікті, қарапайым халыққа ұғынықты жазылды. Бұл «Бірлік туының» халықшыл бағыттағы газеттер қатарынан орын алуына ықпал етті.Әйел теңдігі, жастар тәрбиесі, діни сауаттылық сынды мәселелер де жиі көтеріледі. Бұл тұрғыда газет қазақ қоғамын прогрессивті бағытқа жетелеуді, артта қалушылық пен надандыққа қарсы күресуді мақсат етті.

Тілдік ерекшелігі және публицистикалық мәні

«Бірлік туы» қазақтың әдеби тілін дамытуға зор үлес қосты. Ондағы мақалалардың тілі таза, әдеби, көркем және әсерлі болды. Редакция ұжымы қарапайым халыққа ойды түсінікті жеткізуге, күрделі саяси мәселелерді де жеңіл түрде баяндауға тырысты.Газеттің публицистикалық стилі өткірлігімен, логикалық дәлдігімен ерекшеленді. Мақалаларда патриотизм, азаматтық жауапкершілік, ұлт тағдырына алаңдаушылық айқын сезіледі. Бұл – газеттің шынайы халықтық басылымға айналғанының белгісі еді.

«Бірлік туы» және ұлттық қозғалыс

Газет тек ақпарат құралы ғана емес, ұйымдастырушы және насихаттаушы күш болды. Ол қазақ халқын жаңа қоғамдық өмірге бейімдеуге, өз тағдырын өзі шешуге шақырды.Газет беттерінде Алаш партиясының бағдарламасы түсіндіріліп, елді заңдық және саяси білімге баулуға бағытталған мақалалар жарияланды. Бұл тұрғыда «Бірлік туы» В.И. Лениннің «Газет – үгітші де, ұйымдастырушы да» деген тұжырымын нақты дәлелдеді.

Тарихи маңызы мен мұрасы

Өкінішке қарай, «Бірлік туы» ұзақ өмір сүре алмады. Азамат соғысының ауыртпалығы мен саяси қысымдар салдарынан 1918 жылдың соңына қарай газет жабылды. Дегенмен оның көтерген идеялары мен ұстанған бағыты кейінгі ұлттық баспасөздің дамуына зор ықпал етті.«Бірлік туының» дәстүрі мен рухы кейін «Қазақ», «Сарыарқа», «Алаш», «Еңбек туы» секілді басқа басылымдарда жалғасын тапты. Бұл басылымдардың барлығы қазақ қоғамын саяси сауаттылыққа, ұлттық сана мен азаттық идеясына тәрбиеледі.

«Бірлік туы» газеті – қазақ халқының саяси оянуының, ұлттық сана мен рухани жаңғыруының айғағы. Ол ұлттың азаттығы мен болашағы жолындағы күрестің символына айналды.

Бүгінгі тәуелсіз Қазақстан жағдайында бұл газеттің тарихи маңызын зерттеу – тек өткенге тағзым емес, сонымен қатар болашаққа бағдар жасау. Университет студенттері үшін «Бірлік туы» – қазақ баспасөзінің қалыптасу тарихын, ұлттық идеяның даму жолын, рухани тәуелсіздік ұғымын түсінуге мүмкіндік беретін ерекше тақырып.

Сондықтан да, «Бірлік туы» – тек бір тарихи басылым емес, қазақ рухының, елдік сананың және тәуелсіздік идеясының символы болып қала береді.

Султан Дидар, ҚазҰУ-дың 1-курс студенті. Ғылыми жетекші: фил.ғ.к., доцент Р.С.Жақсылықбаева