Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер клиенттермен психологиялық жұмыс

Тұрмыстық зорлық-зомбылық – қоғамдағы әлеуметтік, психологиялық және мәдени факторлардың өзара әсерінен қалыптасатын күрделі құбылыс. Ер адамдардың зорлық көрсетуге бейім болуы жеке тұлғалық ерекшеліктермен ғана емес, сонымен қатар отбасы моделіндегі дәстүрлі рөлдермен, әлеуметтік қысымдармен, экономикалық қиындықтармен, эмоционалды реттелудің әлсіздігімен тығыз байланысты. Сондықтан мұндай клиенттермен психологиялық жұмыс тек жеке терапия аясында ғана емес, кешенді, көпдеңгейлі интервенциялар арқылы жүргізіледі.

1. Ер адамдардың зорлық-зомбылыққа бейім болу қырлары

Ер клиенттердің агрессияға бейімдік қырлары көбінесе тұлғалық, әлеуметтік және эмоционалдық деңгейлерде көрінеді. Көптеген ер адамдар эмоцияларын ашық білдіруге кедергі келтіретін «қатал ер» стереотиптеріне сүйенеді, нәтижесінде ашу, қорқыныш және күйзеліс іште жиналып, зорлық арқылы сыртқа шығуы мүмкін. Жекелеген клиенттер өзін бақылау қабілетінің төмендігі, импульсивтілік, сенім мен диалог құру дағдыларының әлсіздігі сияқты факторларды көрсетеді. Сонымен бірге, балалық шақтағы зорлық тәжірибесі немесе дисфункционалды отбасында өсу, агрессияны «қалыпты» әрекет ретінде қабылдауға әкеледі.

2. Зорлық-зомбылықтың себептері

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың себептері көпфакторлы.

Психологиялық себептер: эмоционалды интеллекттің жеткіліксіздігі, өз ашуын басқара алмау, созылмалы стресс, тұлғалық бұзылыстар немесе ішкі қорқыныштар ер адамның билік арқылы өзін «қауіпсіз» сезінуге тырысуына әкеледі.

Әлеуметтік себептер: қоғамдағы гендерлік рөлдер туралы қатаң түсініктер, ер адамды басым позицияда көрсетуге ұмтылу, жұмыссыздық пен экономикалық қысымдар, әлеуметтік қолдаудың аздығы зорлықтың көбеюіне ықпал етеді.

Отбасылық себептер: балалық шақта ата-аналар арасындағы зорлықты көру, ата-аналық махабаттың жетіспеуі немесе тұрақсыз отбасы моделі ер адамның кейін өз отбасында дәл сондай әрекеттерді қайталауына себеп болуы мүмкін.

Физиологиялық себептер: алкоголь мен психобелсенді заттарды қолдану өзін-өзі бақылауды төмендетіп, агрессияны күшейтеді.

3. Салдары 

Тұрмыстық зорлық-зомбылықтың салдары тек жәбірленушіге емес, ер клиенттің өзіне, отбасына және қоғамға ұзақ мерзімді зиян келтіреді.

Жеке деңгейде: ер адамда кінә сезімі, ішкі қақтығыстар, оқшаулану, мінез-құлықтың тұрақсыздығы және психикалық денсаулықтың нашарлауы байқалады.

Отбасылық деңгейде: отбасы мүшелерінің психологиялық жарақат алуы, балалардың қорқыныш, агрессия немесе сенімсіздік моделін меңгеруі, отбасылық байланыстардың үзілуі көрінеді.

Қоғамдық деңгейде: зорлық-зомбылықтың қайталану жиілігі артып, әлеуметтік жүйелерге түсетін салмақ көбейеді, ал қауіпсіздік пен әлеуметтік тұрақтылық төмендейді.

4. Психологиялық жұмыстың негізгі бағыттары

Ер клиенттермен жұмыс қатаң бақылау, конфронтация немесе жаза емес, саналы өзгеріс пен жауапкершілікті қалыптастыруға бағытталады.

1. Мотивациялық сұхбат: клиенттің зорлықшыл әрекеті үшін жауапкершілікті мойындауына, өзгеруге ішкі мотивация қалыптастыруға көмектеседі.

2. Когнитивті-мінез-құлықтық терапия: деструктивті ойлау үлгілерін өзгертуге, агрессияны басқару дағдыларын үйретуге және денсаулыққа зиян келтірмейтін реакцияларды қалыптастыруға арналған.

3. Эмоцияларды реттеу дағдылары: стресс, ашу, қызғаныш сияқты эмоцияларды тану, қабылдау және конструктивті түрде білдіру жолдарын үйрету маңызды.

4. Гендерлік рөлдер мен билік қатынастарын қайта қарастыру: клиенттің әйелге қатысты қате нанымдарын өзгерту, теңдікке негізделген коммуникацияны қалыптастыру негізгі міндеттердің бірі.

5. Отбасылық кеңес беру: қарым-қатынастағы коммуникация дағдыларын дамыту, сенім мен қауіпсіздік сезімін қалпына келтіру үшін қажет, бірақ бұл кезең жәбірленушінің қауіпсіздігі толық қамтамасыз етілген жағдайда ғана жүргізіледі.

6. Топтық бағдарламалар: ер адамдарға арналған агрессияны басқару тренингтері және жауапкершілік бағдарламалары өзара қолдау мен үлгі алуға мүмкіндік береді.

7. Әлеуметтік қолдау жүйелерін күшейту: жұмысқа орналастыру, тәуелділіктен арылуға көмектесу, құқықтық консультация беру ер адамның өміріндегі күйзеліс факторларын азайтады.

5. Қауіпсіздік және этикалық қағидалар

Психолог үшін басты қағида – жәбірленушінің қауіпсіздігі. Ер клиентпен жұмыс істегенде терапевт оның зорлық-зомбылықты ақтауына жол бермейді және қауіптің жоғары деңгейін анықтаған жағдайда тиісті әлеуметтік қызметтермен бірлесіп әрекет етеді. Сонымен қатар, құпиялылық әрдайым сақталады, алайда нақты қауіп төнген жағдайда маман ақпаратты қорғау құрылымдарына жеткізуге міндетті.

Қорытынды

Тұрмыстық зорлық-зомбылыққа бейім ер клиенттермен психологиялық жұмыс көпқырлы және кәсіби тәсілді талап етеді. Зорлықтың түпкі себептерімен жұмыс жасау, эмоцияларды реттеу, тұлғалық өзгерістерге мотивация беру және әлеуметтік қолдауды күшейту – оң нәтижеге жеткізетін негізгі бағыттар. Кешенді интервенциялар клиенттің жеке дамуында, отбасындағы қатынастарды қалпына келтіруде және қоғамдағы зорлық-зомбылықты азайтуда шешуші рөл атқарады.https://farabi.university 

 

 

 

 

 

 

Орындаған: Жиенбекұлы Нұрасыл 

Жетекші: Авсыдыкова Құралай 

---