Жастар және ақпараттық тәуелділік: цифрлық әдеттер

Қазіргі жастардың өмірі цифрлық кеңістікпен тығыз байланысты. Смартфон, интернет және әлеуметтік желілер жастар үшін тек байланыс құралы емес, күнделікті өмір салтына айналды. Таңертең оянған сәттен бастап түнде ұйықтағанға дейін жастар ақпаратты телефон арқылы тұтынады, жаңалық оқиды, видео көреді, әлеуметтік желіде отырады.

Осы үдерістің нәтижесінде қоғамда ақпараттық тәуелділік ұғымы жиі айтыла бастады. Ақпараттық тәуелділік – адамның интернет пен цифрлық құрылғыларды шамадан тыс қолдануы, оларсыз өзін жайсыз сезінуі және күнделікті өмірінің бұзылуы. Бұл мәселе әсіресе жастар арасында кең таралуда.

Жастар күніне экран алдында қанша уақыт өткізеді?

Зерттеулерге сүйенсек, қазіргі жастардың экран алдындағы уақыты жылдан жылға артып келеді. Орта есеппен жасөспірімдер мен жастар күніне 6–7 сағатқа дейін смартфон немесе басқа экран алдында уақыт өткізеді.

Ал кейбір деректер бойынша, 12–17 жас аралығындағы жастардың 50%-дан астамы күніне 4 сағаттан артықэкран пайдаланады (оқу уақытын есептемегенде).

Бұл көрсеткіш оқу үлгеріміне, ұйқы режиміне және әлеуметтік қарым-қатынасқа тікелей әсер етеді. Экран алдында ұзақ отыру – ақпараттық тәуелділіктің алғашқы белгілерінің бірі.

Жастар қай әлеуметтік желіні көп қолданады?

Қазіргі таңда жастар арасында ең танымал әлеуметтік желілер:

    •    TikTok – қысқа видеолар арқылы ақпарат пен көңіл көтерудің басты көзі

    •    Instagram – визуалды контент, сторис, рилс және жеке блогтар

    •    YouTube – ұзақ видеолар, подкасттар, білім беру контенті

Статистика бойынша:

    •    Жастардың 70–75% күн сайын TikTok қолданады

    •    65%-дан астамы Instagram-ға күніне бірнеше рет кіреді

    •    80%-ға жуық жастар YouTube-ты тұрақты қарайды

Бұл платформаларда контенттің үздіксіз жаңарып отыруы жастарды ұзақ уақыт телефонда ұстап тұрады.

Ақпараттық тәуелділіктің негізгі белгілері

Мамандар ақпараттық тәуелділіктің бірнеше айқын белгілерін атап көрсетеді. Жастар арасында ең жиі кездесетіндері:

1. Телефонсыз отыра алмау

Зерттеулерге сәйкес, жастардың 60%-ы телефон жанында болмаса, мазасыздық сезінеді.

Кейбірі тіпті қысқа уақытқа телефон сөнсе немесе интернет жоқ болса, өзін жайсыз сезінеді.

2. Ұйқының бұзылуы

Жастардың 50–60% ұйықтар алдында телефон қолданатынын мойындайды.

Экраннан бөлінетін көк жарық ұйқы сапасын төмендетіп, кеш ұйықтауға және таңертең шаршаңқы оянуға әкеледі.

3. Зейіннің төмендеуі

Ақпараттың тым көп әрі жылдам берілуі жастардың назарын ұзақ уақыт бір іске шоғырландыруына кедергі келтіреді.

Нәтижесінде:

    •    оқу материалын қабылдау қиындайды;

    •    есте сақтау қабілеті төмендейді;

    •    бір істі соңына дейін орындау қиындайды.

Қорытындылай келе, қазіргі жастардың цифрлық әдеттері ақпараттық тәуелділікке алып келуі мүмкін. Смартфон мен интернет өмірді жеңілдеткенімен, оны бақылаусыз қолдану психологиялық және әлеуметтік мәселелерге себеп болады.

Сондықтан цифрлық әдеттерді бақылау – өте маңызды. Жастар ақпаратты саналы түрде тұтынып, экран уақытын реттеуді үйренуі қажет.

Ақпаратты саналы тұтыну, офлайн өмірге уақыт бөлу және цифрлық сауаттылық – ақпараттық тәуелділіктің алдын алудың басты жолы.

---