Ас – адамның арқауы

Көңілсіз берген қымыздан көңілді берген  шай артық.

Жапалап асқан жасықтан жағып жеген май артық.

Қазақ халқы асқа, тағамға үлкен мән берген. Халқымыз кәделі әрі орны бөлек тағамдарын ет пен сүттен жасаған. Қымыз, шұбат сияқты шипалы тағамдар батыс елдерінде мүлде жоқ. Бұл – біздің халқымыздың ерекшелігі.

Ұлттық дастарқанымызға байланысты алуан түрлі терминдер бар және олар зерттеуді қажет етеді. Бұл терминдер – бай қазақ тілінің және ұлттық мәдениетіміздің ажырамас бір бөлшегі. Сондықтан біз оны білуіміз және сақтауымыз қажет.

Тамақ (тағам) – ішіп-жейтін қоректік ас жиынтығы. 

Дастырқан – асқа жайылатын, матадан тігілетін, ас берекесін, ұғымын білдіретін кең жайма.

Ақ – сүттен жасалатын тағамдар.

Айран – сүттен ұйытылған қышқыл, дәмді тағам.

Ақлақ – қой сүтінен жасалған, ірімшікке сары май қосылған жеңсік тағам.

Ақтүймеш – қауын қағы мен талқанды келіге салып түйіп жасаған тағам.

Ақсорпа – соғым сүйектерін қайта қайнатқанда шығатын сорпа.

Ашытқы – нан, қымыз ашытқанда салатын қосынды.

Бауырсақ – қамырды кесіп, майға пісірген нан.

Балқаймақ – қайнатылған қаймақ.

Бүрме – сүрленбес үшін мал терісінде орап сақталған ет.

Бұқпа – қозының, лақтың етінен буға пісірілген тағам.

Ботқа – ұнға су, ет қосып пісірілген қою тамақ.

Бөртпе – талқанға сүт, май қосып пісірілген тағам.

Быламық – тісі жоқ адамдарға арналған ботқа.

Быршыма – қатты ашып кеткен айран.

Жал – жылқының жалының майы.

Жая – малдың жаясының еті, кәделі тағам.

Жент – ірімшік, сөк, май, қант, мейіз қоспасынан әзірленетін тәтті, кәделі тағам.

Жеңсік тағам – жент, ірімшік, ежігей сияқты сирек кездесетін тағамдар атауы.

Жөргем – өрілген мал ішегі.

Ет – қазақтың ең кәделі тағамы, еттен және сорпаға пісірілген қамырдан жасалып, үстіне тұздық құйылады.

Ежігей – қой сүтінен жасалатын, құртқа ұқсас дәмді тағам.

Кеспе – сорпаға ысылған нан салып пісірілген тағам.

Келісөк – жаңа піскен тары сөгін келіге түйіп, сүт, қаймақ қосып жасайтын тәтті тағам.

Көже – суға, сүтке тары, күріш қосып жасайтын тағам.

Көк – жемістің, шөптің жалпы атауы.

Ашыған көже – суды қайнатып, күріш, тары салып жасайтын, шөл басатын көже.

Айрылысар көже (салт) – көшер кездекөршілердің бір-біріне беретін сыйлы тағамы.

Күлше – табада пісірілетін нан.

Қымыз – бие сүтінен жасалатын аса құнды, емдік тағам, оның түрлері:

уыз қымыз – биені алғаш байлағандағы жаңа ашытылған қымыз;

бал қымыз – сүр қазы қосып, әбден өлтіріліп пісілген, бабы келген қымыз;

тай қымыз – бір күн сақталған қымыз;

құнан қымыз – екі түн сақталған қуатты қымыз;

дөнен қымыз – үш  түн сақталған күші мол қымыз;

бесті қымыз – төрт күн сақталған сапалы қымыз;

сары қымыз – шөп буыны қатып, күзде сауылған биенің маңызды қымызы;

қысырдың қымызы – қыста құлынсыз сауылатын биенің дәмді, қуатты, шипалы қымызы;

түнемел қымыз – көп тұрған немесе үстіне саумал қосылған сапасы төмен қымыз.

Саумал – бие сүті.

Қуырдақ – көбінесе мал сойылғанда өкпе, бауыр, жүрек, жұмсақ еттерді турап, майға қуырып әзірлеген дәмді тағам.

Қиықша – ысылған қамырды қиықшалап кесіп, майға пісірген нан.

Қаймақ – сүттен шығатын тағам.

Қызыл – ет тағамдарының атауы.

Қазы – жылқының қазы майы, кәделі тағам.

Қарта – жылқының ішегі, кәделі тағам.

Қатық – қой сүтінен ұйытылған тамақ.

Құймақ – су араластырылған ұнға жұмыртқа қосып, майға сұйықтай құйып пісіретін дәмді, жұмсақ тағам.

Қорықтық – қой сүтінен әдейі ысытылған түйір тастар салып пісіретін, қойшы, малшылар далада дайындайтын тәтті сүт тағамы.

Құйрық-бауыр – құдаларға ұсынатын құйрық пен бауырдан жасалатын тағам.

Құрт – мал сүтінен жасалатын ежелгі қазақ тағамы.

Құрткөже – құрттан езіп әзірленетін ыстық, қуатты тағам.

Қамыр – иленген, пісіруге әзір нан (ұн).

Қарма – кейде етін қуырып, балықтың сүйегін диірменге тартып жасайтын балық талқаны.

Қаспақ – сүт қайнатқанда қазақ түбіне жабысқан кілегей.

Талқан – піскен бидайды, тарыны диірменге тартып әзірлейтін тағам.

Тоқаш – ұннан жасалған нанның бір түрі.

Томыртқа –жылқы етінің мұз салынған ыстық сорпасы.

Төстік – қой, ешкі сойғанда төс етін тұздап, отқа қақтап пісірген тағам.

Төп – талқаннан жасалған ботқа.

Торта – май қайнатқанда бөлінетін тұнба.

Тұз – асты сақтайтын және дәмін келтіретін кристалл.

Тұздық – астың дәмін келтіру үшін сорпаға пияз, көк қосылып қайнатылған тағам.

Науат – қант тектес тәтті.

Малта – езілген құрттың қалдығы.

Май – қатықты күбіде піскен кезде шығатын тағам. Қаймақты шайқағанда да май шығады.

Майсөк – майға бөктірген сөк.

Мипалау – мидан жасалатын тағам.

Меңіреу – қой сүтінен жасайтын дәмді қатық түрі.

Мыжыма – майға езілген ыстық нан.

Ұйқыашар – Наурыз, айт, мереке күндері қыздардың жігіттерге ұсынатын тағамы.

Соғым – қыста әдейі сойылған ірі мал еті.

Сөк – қауызы аршылған, піскен тары.

Сусын – шөл басатын сұйық тағамдардың жалпы атауы.

Сүр – қысқы соғымнан қалған ет.

Сүзбе – айраннан сүзіліп алатын қышқыл тағам.

Уыз – төлдеген малдың алғашқы қою сүті.

Уыз көже – уыздан пісірілген дәмді тағам.

Шұбат – түйе сүті, дәмді, шипалы тағам.

Шелпек – дөңгелектеп майға пісірген жұқа нан. Аруақтарға бағыштап бейсенбі, жұма күндері пісіреді.

Шалап – айранға су қосылған сусын.

Шұжық – етті ішекке салып жасайтын дәмді тағам.

Шыртылдақ – қайнатылған сары май.

Құмшекер – ұсақ қант.

Ірімшік – сүттен жасалатын тәтті тағам.

Ақ ірімшік – ақ күйінде алынған ірімшік.

Қызыл ірімшік – әбден қайнатып, қызарған кезде алынған ірімшік.

Іркіт – құрт қайнатуға әзірленген быршыма.

Тосап – қой сүтіне мамыр айының майын, бал қосып қайнатып, суық тиген адамға берілетін тағам.

Белкөтерер – қарт кісілерге, аурудан тұрғандарға әдейі дайындалған қуатты, құнарлы тағам.

Қалжа (салт, тағам) – жас босанған әйелдерге әдейі әзірленген (жас ет, тосап, қымыз, ірімшік т.б.) тамақ.

Наурыз көже – Наурыз күнінде жеті түрлі дәмнен жасалатын ұлттық тағам.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: