Берназардың Бесболы

Баллада

Сыныптасым- Берназардың Бесболы,
Қазаққа үлгі қылатындай не істеді?
Толарсақтан ел үшін қан кешпеді,
Сөзжұмбақтан басқа ештеңе шешпеді.
Жалба тайлақ құсап жүріп көштегі,
Бар болғаны тоғыз оқып ... көшпеді.
Құрғақ отын сықылданып пештегі,
Уақа емес қызып кейде бөскені.
"Бесекеңнің бай ұлынан несі жоқ,
Би ұлынан несі кем?" - деп төс керіп,
Қайқиғанда "ер, дерің хақ, көшпеді!"
Күн тіріліп, өлгенде әбден естері,
Енді, әрине, талай жігіт өстеді.
Күлетін бір кездері оның керемет,
Күнәсі жоқ сәби құсап бестегі.
Күнәсі ме?.. Иә, ешқандай күнәсі,
Бесекеңнің болған емес, расы.
Әлдеғашан құрдастары қыр асып,
Әке болды, шеше болды — "класы".
Қыз жайлы айтсаң қиқаң ете қалады,
Есек құсап тасқа тиген тұрасы.
Хоббиі, енді ... мектептегі "мұрасы",
Шылымы мен өзі ашытқан квасы.
Құнжың қағып, ыржың қағып кетеді,
Тап боп қалса Тәңір асы - сырасы.
Біздің Бесбол — бес болмады, бір болды.
Үйленбеді.
Жағаға ептеп кір қонды.
Әже кетті... Ата кетті... Әкенің,
Өткеніне әлденеше жыл болды.
Үміт етіп шіренетін шал байғұс,
"Біз озалдан аз ауыл ек- Жылгелді,
Бесбол, бірақ толтырар,- деп, іргемді".
Бүгін, міне, шешесі отыр бебеулеп:
"Өлсем, мұны қалдырам, -деп, -кімге енді?"
Бесекемде бес тауық пен бір қораз,
Төбеті мен мысығы бар мүлде араз,
Үш нәсіл де бір-бірімен дүрдараз.
"Бір шарбақтан бұйырғасын несібе,
Татулық та қажет - ау", деп, жүргені аз.
Ит бейбақтың баққаны көп, үргені аз,
Мысықтың да жатқаны көп, бүргені аз.
Бесекеңде сана сарсаң, көре алмай,
Сегізінің боп жүргенін бірге мәз.
Әсіресе, мекиенге дүр қораз,
Күн бермейді қылар мұны кімге наз?
Мысық десе ит те солай - сойқан шу,
Ауласында көшеді ылғи түнде қаз.
Содан соңғы, кітап оқу бір "жыны",
Оқиғасы қоюланса, қырғыны,
Оянады қалғып жатқан дүрлігі.
Желпілдейді күйе жеген түндігі,
Сондай сәтте жұмсай қалса шешесі,
"Құрсын,- дейді, - бұл қазақтың тірлігі."
Газет пенен радио сындыны ішіп алған,
Тағы да бір сұмдығы.
Дүниенің хабарына ындыны жібімеген,
Сауалтады жындыны.
Соған сеніп ұстатқандай кіндігін,
Төрт құрдымы, алты бірдей құрлығы.
Өз білімін қорашсынып қайтады,
Бесекеңмен сырласқандар бұл күні.
Әйел де енді табылар еді іздесе,
Бермес те еді онға теңдік, жүзге есе.
Барған адам бұл ауылдың қызына,
Кешпейді, рас, малтымаса, жүзбесе.
Сегізінші оқып жүріп бір қыздан,
Беті мықтап қайтыпты - мыс. Қыз десе,
Содан бері жүрегі оның – мұз - кесе.
Кейін сол қыз байға тиді жүз неше,
Тек Бесболға көнбей қойған тіздесе.
Бесбол қайтпек, көзін текке сүзбесе,
Ол қарбаша жігіттерден жасаған,
Моншағының шетіне өзін тізбесе,
"Шайтан,-деуші еді, — үмітсізді"
Әлі одан,
Бұл кім сонда бағзы үмітін үзбесе?
Көлеңкеде отырады іс қылып,
Езуіне "Примасын" қыстырып.
Көзіне ептеп нұр жүгіртіп ішкі үміт,
Бір әуенді қайырады ысқырып.
Әйелді айтсаң жібереді тек ышқынып,
Шоқтығына кеткен аттай тіс кіріп.
Айтпақшы, ол да көктемде бір гүлдейді,
Қоңсылардың қозы-лағын піштіріп.
Қадірлісі ол,
Сол ауылдың со күні,
Артта - көпшік, алда, әрине, ішкілік.
Сол күні әбден талайларға тіс тығып,
Жетеді үйге төрт кідіріп, үш тұрып.
Ертесіне кетеді жұрт танымай,
"Ел болмайды бұл қазақ!" - деп ысқырып,
Көлеңкеде қала береді іс қылып .
"Бесболжан-ай, бізді тірі өлтірдің,
Өлмей тұрып бір шүйкебас келтір-гін!..",
Деген сонау, есек дәме, еркін күн,
Үмітімен бірге кетті ол шалдың,
Түбітімен бірге кетті, кемпірдің.
"Бес тауыққа бір қораздай құның жоқ,
Тап ішіне с... қатын алмас бөркіңнің!",
Деп шаптығып кеше де бір жеңгесі,
Жігерін жүн қылып кетті, өртін құм.
Тағы бір шал боқтап кетті оқсатып:
"Қытай анау, миллиардтан кетті асып,
Орыс - орман, татар - тоғай, топтасып,
Көздерінен қарап жатыр шоқ шашып.
Қатын алып, көбеюдің орнына,
Сен отырсың көлеңкеде көт қасып.
Буыршындай ауызыңнан көк шашып,
Өй, анаңды!.. не қарайсың — боқ сасып?!",
Насын соңда түкіреді Бесекем, Басын:
"Біздің қазақ - осы..."-деп қасып.
"... Менсіз қазақ ортая ма, жұтай ма?
Орыс орып, қытай келіп бұтай ма?
Әлгі шалдың не шаруасы бар екен,
Қыстырылған тас құсап ап тұқайға?!
Пішілмеген қозы-лағын ойламай,
Несі бар-ей, орыс пенен қытайда?
Ана қатын баға алмай бес баласын,
Мені тілдеп шықпақ қандай ұпайға?"
Ол осындай ой ойлайды шамамен,
Бесекемде көңіл-кенен, жаға - кең.
Саусақтарын бүгіп санап санамен,
Кейде ойланады келе жатып даламен,
"Атам, әжем, әкем..., шешем және мен.
Үйде аз қаппыз, салыстырса моламен",
Бір жаңалық тауып алып ол әрең,
Кеңістікке мейірлене қарайды.
Оған әлі тең секілді бар адам,
Оған әлі кең секілді бар әлем.

---