Жалтылдайды ақ желкен

(аударма)

(Сонеттер дестесі)
1
Ақын біткен жырлаған нұр үмітпен
Ресейде сөз-өнер тыншымайды:
Лермонтов жырындай жылылықпен
кейде аялап, ал кейде шымшылайды.
Жиырмасыншы дауылды ғасырымда
болмаса да тиымдар көзге ұратын,
қалтылдайды «жай да жоқ ашынуға»
ұмтылғандар сақтауға сөз мұратын.
Тұман түнгі сәулелер жырақтады,
желкендер де сенімсіз бұл күндері –
жұтқан бәрін уақыттың сынақтары,
өмір кешер ақынша тым күрделі
қарсы шығып ағынға - жақпар жалға
желкен керіп дауылда аттанғандар.

2
Желкен керіп дауылда аттанғанды
күтеді алдан қатерлер, жасқап арна.
Ақкөз жел мен тасқындар таптар жанды,
тоқтамайды жол ғана бастап алға.
Жар толқындар тік түрып, бұйраттанып,
қалмайтындай әп-сәтте, сүлдерің де.
Тағы тірі қаласың, қирап барып,
жаңаша әнге басады гүлдерің де.
Өшіре алмас еш нәрсе нұр сәулені:
соғыс жасы, қасірет, басқа мүң ба,
қара бұлт па, қоршаған құрсау ма еді –
ол бәрібір шындықтың асқарында.
Пушкиннен қалған сол жарық жұлдыз
жарқырайды Ресей аспанында.

3
Ресейде күні жоқ мұң еспеген
ақын біткен жыр етіп жүгінетін,
құрта алмаған ешкім де күрес пенен
әділетті зорлықтың кұдіретін.
Шындық жоқта таба алмай жүрек емін,
қан төгілді күресте, сор кетпеді.
Сонда-дағы нәзіктеу жыр өнерін
көз жасымен талайлар өрнектеді.
Интернационал-дауылдың тосын лебі
астан-кестең етсе де дала, белді,
мынау жүрек сөздерін өшірмеді:
«шығар ма күн...» - мұңды әуен қалады енді,
«Жолдас, сенімді өшірме!» деген бір үн
толқындарға қарсы ағып қала берді.

4
Толқындарға қарсы ағып алаулаған
қызыл шапақ түс бірден көзге ұрады:
құмарлана құштар-ақ қарауға адам –
«истілердің» сиқырлы сөзде ұраны.
Ол шапаққа біреулер арқа басып
құбылады әп-сәтте түр-іреңі.
Бас бұзарлар айқайшыл жанталасып
шыққан тауы биікке жүгіреді.
Ұшқын шашқан жар толқын тулап тағы
бұрқанғанмен,
шаршаулы әлі біткен,
байқалады жанында мұң жатқаны,
қарайды әлі сонда да ақ үмітпен,
ұмтылады ұқсайтын таңғы нұрға
әр жүрекке қымбат сөз қалдыруға.

5
Асыл сөздер, сендерге қол жетпеді,
тұрасыңдар алмастай жарқыл кағып.
Сиқы кеткен ойлардың өрнектері
көздің жауын алады жалқынданып.
Оқпысыңдар әлде бір атқылаған,
жалынымен жайнатар жыр кештерін?
Сұлулығы - алдамшы, сәтке ұнаған
әлде дәукес менменшіл тіркес пе едің?
Тыңдаңызшы: мәңгілік адам үні,
күрес толы жылдардан естіледі,
болжам айтқан Блоктың даналығы
(мүмкін емес уақытпен ескірері)
келді жаңа заманда сын жүктеген
Лермонтов жырындай шындықпенен.

6
Лермонтов жырындай жанға жылы
дауыл кешкен ғасырдың үміттері,
жете алмаған жандардың таң жарығын
әкеліңдер, баспасын күдік мені.
Жете алмаған арманға, мұраттарға
абақты мен азапты қоныс қылған
алғашқылар жеңбеген сынақтар да,
біз емес пе от алған сол ұшқыннан?!
Тыныштық пен даңқты өлгендерге
кеш те болса әкелер сый желегі.
Ал арман мен үміті сөнгендерге
құштарлықты қайтадан кім береді?
Жыр көгінде қашаннан нұрдан жарық
жырсымақтар қанатсыз жүр қарманып.

7
Жырсымақтар әлі де жұр қарманып
ой отына дамылсыз өртенуден.
Жыр дегенің жалаңаш, құр жан қалып
сүлдері жүр айырылып көркем үннен.
Ұйқас, ырғақ шеттеді жасын сығып,
ашық айтпай, тұспалдау - бас ұраны.
Мәселе мен заңдарға басын сұғып,
гүл қамытпеп келбетін жасырады.
Сауықшылдар мықтысып шығады алға,
жыр сүйгіштер есінеп жалығады,
Өткен жаққа мойынын бұра алар ма –
уақыт тығыз, шаршаған халық әрі, -
болашаққа қарауға қысыласың –
жиырмасыншы ғасырдың сұсы басым.

8
Жиырмасыншы ғасырдың сұсы жаман
жанталасқан кейіппен қарыштайды.
Қуат алып, сенетін күшіне адам –
ағынды жыр неліктен алыстайды?
Немен тынар ақыры - сүрінер ме –
туралаған сәттердің? Кек пе ұраны?
Бір аяғы көрде тұр, бірі - жерде.
Батыс, Шығыс қай жаққа бет бұрады?
Жарқылдаған болашақ қалар мәңгі
адамзаттың қолымен тымық таңда,
пәк үміт пен балауса бал арманды
қараулық пен шошытар қылықтарға.
Жыр да туын жоғалтып, түн арбайды,
тек әр тұста бір желкен қылаңдайды.

9
Тек әр тұста бір желкен қылаңдайды
тура қарап өлімге, өмірге де,
қайғырмайды қаптаған мұнар жайлы –
тек еркіндік есінде, көнілде де.
Айдың төсі жұмбақтай сылқым елес,
жай ұғымдар қиындап келед бүгін,
еске аласың - сөзбенен жылыту емес,
кектің отын тұтату керектігін.
Сонда қайта адамдар үңіледі
шежіредей тарих айнасына.
Шындық шыңы болғанмен жүгінері,
тағы сосын төнеді жай басына.
Жар толқынға көміліп жалаң кеуде
қалтылдайды жыр-желкен тағы әр жерде.

10
Қырғындардан қалтылдап шаққа жүріп
ғажап жолдар әуені күнгейге өсіп,
тұрақ іздер теңізден жатқан ұлып
тырнақ уын уақыттың бірдей кешіп.
Ғажап жолдар әуенін ескермейді,
ешбір адам, таппайды одан бақыт.
Құл қуылды, бірақ ол сескенбейді
өйткені оған кедергі жоқ алда түк.
Ғажап сарай болды оның сыбағасы
үнсіздіктен ол енді тұншығады.
Әуелден-ақ Жер - оның шын анасы,
Жер де оған қалтқысыз сыршыл әлі.
Екеуінің ортақтай мұраттары.
Бірақ түнгі сәулелер жырақтады.

11
Көздің жауын алатын сұлулықтың
сәулелері жырақтап қашқан бәрі:
ар жағында тұрғандай шымылдықтың
қуаты әлсіз жұлдыздай аспандағы.
Ақыл ғана мазасыз, алаңдады,
әлем кезіп, тірліктен жырақ қалмай,
түсіне еніп жаңа өмір аралдары,
мәңгіліктің көліне құмартқандай.
Ақыл-сәуле алайда біткен арып,
кілті іспетті құпия сыр-бақтардың.
Ғасыр оған тың міндет жүктеді анық –
сырын ашу ғылыми жұмбақтардың.
Мұнда — айдынның есірік тентек желі,
төзбес жырдың баяғы желкендері.

12
Баяғы аппақ желкенді шыдатпады
быт-шыт болған тірліктің айдынында.
Әсем жырдың ырғағы жырақтады,
уақыт оны лақтырды қай жылымға?..
Кездессең де әсем жыр, жаңа сынға,
құштарлықтың сәулесін көңілге екші,
тұман басқан көкжиек арасында
тым болмаса сен мұңсыз өмір кешші.
Есер желдің алапат зілді бетін
бұрам десең өзіңше, әнтек мұның.
Бірақ жалғыз сен ғана жүргізетін
желге үрлетіп компастың тентек тілін.
Сиқы кеткен заманда сор қамаған
оң жел күтер теңізден қорқақ адам.

ВАЛЕРИЙ АНТОНОВ

---