Сүлеймен мен кірпікшешен

Ісі жоқ, кең ойлының кеңеспенен,
Кең ойлы: "Кеңес шығар, – демес, – менен"
Білсе де, былайғыдан білім сұрап,
Өзімен үзеңгісін теңеспеген.
Сынатар жаратылған жүйрік аттай,
Жүргізіп өзін-өзі дөңеспенен.
Болса да құл баласы, қол қусырып,
Ел билер жөнді сөзге егеспеген.
Жарымды жар көкірек жан деп білме,
Құр кеуде, көпті жеңген өңешпенен.
Бетінше беймәслихат етпе жұмыс,
Қатты ұят қарқын суды бөгеспеген.
Көп емес көздеп сөзді көрсетейін,
Майлы еттей тартылынған тегешпенен.
Кедеймін, келсе қонақ жөнелтетін
Азырақ күймей піскен көмешпенен.
Өмір — жар омырылған, өлім — құрдым,
Біз — керуен, келе жатқан кемешпенен.
Дұғадар, болыңыздар кетсек тайып,
Фанидің сарайынан кім көшпеген.
Мысалы көп тілеуі көл секілді,
Жаумаса күн күркіреп, көк өспеген.
Үмітім, осылайша, өздерінде,
Бұл ертек еріккеннен емес менен.
Жебірейіл Сүлейменге келтіріп су:
— Су, — дейді, — өлместікке берілген бу.
Сарқып іш, саған достың сыйлау етті,
Дайымы, тұрсын десең қолымда ту.
Өлімге мойын ұсынған, – десең , – құлмын,
— Онда да, тақпайды ешкім саған бір мін.
Сүлеймен Жебірейілге дейді: — Тоқта,
— Бермеймін саған жауап жұртым жоқта!
Кеңесіп кешіктірмей сөз берейін,
Бар еді ақылдасым әр ұрықта.
Деп жиды жын мен айуан, ұшқан құсты,
Білдіріп бастан-аяқ өшпеу істі.
Жұмыла жан жер мен көктің арасында,
Бәрі де білді тегіс бұл жұмысты.
Ішкенін барлығы да тәуір көрді,
Өлімге неғып қисын ондай ерді?
– Келмеген қол астымда кім қалды? – деп,
Жан-жаққа көтеріп бас, көз жіберді.
Жоқ екен ол жиында кірпікшешен,
Кемсінбей кеуліне оны көріп көсем.
Ат пенен қаршығаға етті бұйрық,
Жеделдеп жеткеруге аман-есен.
— Бітір! — деп бұйырғансын осы істі,
– Болад! — деп ат шоқыртты, қаршыға ұшты.
Көз салып бірі — көктен, бірі — жерден
Үстінен ұясының келіп түсті.
Айтқанмен, қасарысып, қолды ермей,
Дұрыстап, ермек түгіл, жауап бермей.
Бір итке сол арада етті бұйрық,
— Келтір, – деп, — жылдам барып, көп кідірмей.
Ісі жоқ, кең ойлының кеңеспенен,
Кең ойлы: "Кеңес шығар, – демес, – менен".
Білсе де, былайғыңан білім сұрап,
Өзімен үзеңгісін теңеспеген.
Сынатар жаратылған жүйрік аттай,
Жүргізіп өзін-өзі дөңеспенен.
Болса да құл баласы, қол қусырып,
Ел билер жөнді сөзге егеспеген.
Жарымды жаркөкірек жан деп білме,
Құр кеуде, көпті жеңген өңешпенен.
Бетінше беймәслихат етпе жұмыс,
Қатты ұят қарқын суды бөгеспеген.
Көп емес көздеп сөзді көрсетейін,
Майлы еттей тартылынған тегешпенен.
Кедеймін, келсе қонақ жөнелтетін
Азырақ күймей піскен көмешпенен.
Өмір — жар омырылған, өлім — құрдым,
Біз — керуен, келе жатқан кемешпенен.
Дұғадар, болыңыздар кетсек тайып,
Фанидің сарайынан кім көшпеген.
Мысалы көп тілеуі көл секілді,
Жаумаса күн күркіреп, көк өспеген.
Үмітім, осылайша, өздерінде,
Бұл ертек еріккеннен емес менен.
Жебірейіл Сүлейменге келтіріп су:
— Су, — дейді, — өлместікке берілген бу.
Сарқып іш, саған достың сыйлау етті,
Дайымы, тұрсын десең қолымда ту.
Өлімге мойын ұсынған, – десең , – құлмын,
— Онда да, тақпайды ешкім саған бір мін.
Сүлеймен Жебірейілге дейді: — Тоқта,
— Бермеймін саған жауап жұртым жоқта!
Кеңесіл кешіктірмей сөз берейін,
Бар еді ақылдасым әр ұрықта.
Деп жиды жын мен айуан, ұшқан құсты,
Білдіріп бастан-аяқ өшпу істі.
Жұмыла жан жер мен көктің арасында,
Бәрі де білді тегіс бұл жұмысты.
Ішкенін барлығы да тәуір көрді,
Өлімге неғып қисын ондай ерді?
— Келмеген қол астымда кім қалды? – деп,
Жан-жаққа көтеріп бас, көз жіберді.
Жоқ екен ол жиында кірпікшешен,
Кемсінбей кеуліне оны көріп көсем.
Ат пенен қаршығаға етті бұйрық,
Жеделдеп жеткеруге аман-есен.
— Бітір! — деп бұйырғансын осы істі,
— Болад! — деп ат шоқыртты, қаршыға ұшты.
Көз салып бірі — көктен, бірі — жерден
Үстінен ұясының келіп түсті.
Айтқанмен, қасарысып, қалды ермей,
Дұрыстап, ермек түгіл, жауап бермей.
Бір итке сол арада етті бұйрық,
— Келтір, – деп, — жылдам барып, көп кідірмей.
– Ат пенен қаршығаға неге ермедің,
Білдің бе, – дейді, – олардың сөзін жалған?
Тікірейтпей тікенін де тұлабойын,
Аптықпай айдақ-жайдақ ашып қойын,
Әдеппен адамдай-ақ иіп басын,
Бұлай деп Сүлейменге салып мойын:
Опа жоқ қаршыға мен қалайда атта,
Қылмаңыз маған қаһар бұл халатта.
Есігін егесінің күзететін,
Ит артық, өз ойымша, инабатта.
Итке еріп соның үшін келдім енді,
Шақырдың не жұмысқа мендей кемді?
Жолыңа жаным құрбан қай кезде де
Аяймын, айтшы өзің, сенен немді?
Кісіге отырғанмен ойы ауып,
Бергенсін бұлайынша дәлел тауып:
– Кінәңді, кеш келсең де кешірдім, – деп,
– Етпе, – деп, қасына алды, – ешбір қауіп.
Білдіріп бастан-аяқ істің түрін,
Кеңесін көптің-дағы айтқан бұрын.
– Қаратып халық біткенді қойдым саған,
Анығын айт осының, – деді, – дүрім.
Білсең айт, өтірік пен өлім қандай?
Бей опа, жалғаншыға сенім қандай?
Басқаның бәрі де өлмей, қал деп отыр,
Айтарлық ақылың бар сенің қандай?
– Бұл суды, – кірпікшешен дейді, – ішпе,
Сол болар іше қойсаң, күйік ішке.
Кеуліңнен кетпес қайғы, көзіңнен жас,
Қатарың қадір білер түсер еске.
Қатардан қате, – деймін, – қалмағынды,
Кейінгі білмейді ауыр салмағынды.
Жабырқап, жалғыз қалсаң ақырында,
Өтерсің тістеуменен бармағыңды.
Кідірмей келген қайтып кетіп жатыр,
Ойланып, серлеп қара жан-жағыңды.
Кеңесім осы, – дейді, – менің білген,
Тәубесін ойлап тақсыр сонда күлген.
Айтқаны ақылына ұнағасын
"Кірпі би" атандырып, сыйлау берген.
Бәрің де алып ғибрат осы сөзден,
Жерінді абыройлы болар көзден.
Білімнің болғанымен көңілің кені
Кемсінбей, кімнен болсын кеңес ізден.
Сүлеймен Дәуітұлы даражада,
Қалай кем, қара байқап, сіз бен бізден!
Қомсынбай, қол қусырып қызмет етті,
Келтіріп кірпікшешен құла түзден.
Қайқы ағаш қажетіңе жарамайтын
Құрулы қолайлы боп шығар тезден.
Дамолла Тұрмағамбет қолым қойдым,
Кетірме бұл мысалды көңіліңізден.

---