Жамбыл Жабаевтың туғанына 175 жыл

Жамбыл Жабаев – қазақ халқының көрнекті ақыны, импровизатор. Ол 1846 жылы 28 ақпанда Шапырашты руынан шыққан Жабай есімді көшпенді қазақтың отбасында дүниеге келді. Ұлт мақтанышы Жамбыл тауынының маңында, қазіргі Отар станциясының солтүстік-шығысында, Шу өзенінің жоғарғы жағында дүниеге келгендіктен, ата-анасы таудың құрметіне орай Жамбыл деген есім береді. Жамбылдың домбыра аспабын ерте жасынан-ақ үйренуі оны басқа ақын-құрдастарынан ерекшелендірді. Жас Жамбыл атақты ақын Сүйінбайдың шәкірті болды. Ол көп жылдар бойы өзінің ұстазымен бірге жүріп, айтыс тыңдап, ақындық шеберліктің тәжірибесін үйренеді.

Жамбыл Жабаевтың шығармашылығында «Сұраншы батыр» поэмасы үлкен орын алады. Екінші дүниежүзілік соғыстың басталуы туралы хабарды Жамбыл жайлауда болған кезінде естиді. Сол жылдары Жамбыл Мәскеу мен Ленинград қалалары туралы жырларын жазды. 1941-1942 жылдардағы Ленинград қоршауы кезінде аман қалған адамдар 1941 жылдың қыркүйегінде Жамбылдың қала тұрғындарына жолдаған өлең жолдауын ешқашан ұмытпайды. Жамбылдың тіпті, орыс тіліне аударылған жолдауы Ленинградта радио арқылы таратылып, онда плакаттар түрінде жарияланды. Жамбылдың жолдауы үйлердің қабырғаларына және бүкіл қаланың дүкендерінің терезелеріне ілінді. Қазақ ақыны ол жолдауда ұлы қаланың қорғаушыларына сүйіспеншілікпен, алаңдаушылықпен батыл ынталандыру сөзін жеткізеді. «Ленинградтық өренім» поэмасы кеңестік «Правда» газетінде жарияланып, Ресейдің барлық майдандарындағы жауынгерлеріне рух береді. Жамбылдың Ленинград тұрғындарына арнаған үндеуі қалада үлкен патриоттық жігер тудырды. Оның шығармаларын орыстың көптеген ақындары аударған. Ал бұл аудармалар үлкен жұмыс атқарды. Олар оқырмандарды Жамбылдың шығармашылығына қызықтырып, қазақ ақынының бейнесі мен ойларын әлемнің ең алыс аудандарына жеткізді. Жамбыл өлеңдері КСРО-дағы шынайы өмірді дәріптеді және билік тарапынан кеңінен таратылды. Тоқсан жастағы Жамбылдың бейнесі жаңа құрылысты және оның халқын қуана қарсы алған, шығыстың ақсақалы ретінде бейнеленді. Ол Қазақстанның ең беделді ақынына айналды, ал оның әндері қазақ ауылының жаңа өмірінің бір бөлігі болды.

Ж.Жабаев 1938 жылдан бастап Қазақ КСР Қарулы Күштерінің депутаты болып сайланады. Өлең-жырларымен көптеген елге танылып, артына баға жетпес асыл мұра қалдырып кеткен жыл алыбы Жамбыл атамыз 1945 жылы 22 маусымда, 100 жасқа толуына бірнеше ай ғана қалғанда дүниеден озды. Ұлы қазақ даласында сан ғасырлық жолдан өткен жыраулық мектеп бар еді. Асан қайғы, Қазтуған, Шалкиіз, Доспанбет, Жиенбет, Бұқар, Ақтамберді, Үмбетей, Сүйінбай сынды жыраулар өмір сүрді. Ауыз әдебиетінің алыбы Жамбыл Жабаев та осы жыраулық мектептің соңғы өкілі деуге болады. Жамбыл: «Менің пірім Сүйінбай, сөз сөйлемен сыйынбай» деп,  өмірін өлеңге арнады. Елімнің жақсыларын таныстырған, Ой жырым, қызыл тілім сенің арқаң, – деген Жамбыл баба қандай құрметке де лайық. Жамбылды нағыз ақын ретінде байтақ елге танытқан  - айтыс өнері. Бұл айтыстарда Жамбыл өзін нағыз майталман, кестелі сөздің шебері, әрі ұшқыр ойлы, тапқыр шешен екенін көрсетеді. 1916 жылғы ұлт-азаттық қозғалысына Жамбыл ақын белсене қатысады. Патша жарлығына қарсы көтерілген халық бұқарасының қалың ортасында жүрді. Өзінің жалынды үндеу жырларын сол қозғалысқа арнап шығарды. Кеңес дәуірі жылдарында Жамбыл қоғам өмірі мен ел мүддесін жырлады. Ол байырғы ұлы жыраулардың дәстүрін қайта түлетіп, біздің дәуірімізге жаңа сапада, соны мазмұнмен байытып жеткізді. Мемлекет басшылары мен партия көсемдеріне қарата айтқан жырларында жалпы мемлекеттік мәселелерді көтерді.

Кеңес Одағында Жамбылдың дәрежесі, мәртебесі биік ақын болғаны анық. Бұл кезде Жамбыл есімі әлемнің шартарабына танылған тұсы еді. Ақын жырлары майдандағы әр ұлттан құралған жауынгерлердің бәрінің де жүрегіне жетіп, жігерін қайрады. Жамбыл Жабаев – жыршылық өнердің шебері. Оның үздік шығармалары қырықтан астам шет ел тілдеріне аударылды. Р.Роллан, М.Нексе, К.Причард т.б. әйгілі суреткерлер Жамбыл поэзиясына жоғары баға берді. Жамбыл туралы жүздеген өлең-жырлар жазылды. Қазақтың ұлттық мәдениеті мен әдебиетіне сіңірген еңбегі үшін Жамбыл «Ленин», «Еңбек Қызыл Ту», «Құрмет белгісі» ордендерімен марапатталды. 1941 жылы Сталиндік сыйлықтың лауреаты атанды. Жамбылдың есімі Қазақстанның бір облысына, бірнеше ауданға, бірқатар елді мекендерге, мекемелер мен оқу орындарына, өнер ордаларына берілді. Қазақ халқы Жамбылдың 100 жылдық, 125 жылдық, 150 жылдық тойларын халықаралық деңгейде салтанатты түрде аталып өтті.

У. М. Джолдыбаева Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Қазақстан тарихы кафедрасының доценті А.Қ.Қажымұқанқызы Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нің Шығыстану факультетінің 1-курс студенті

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: