Дін және әлеуметтік әділеттілік:қоғамдағы теңсіздіктің шешімі ретінде діни құндылықтардың рөлі

Әлеуметтік әділеттілік – кез келген қоғамның тұрақтылығы мен дамуының басты шарты. Ол қоғам мүшелері арасында тең мүмкіндіктер мен ресурстардың әділетті бөлінуін қамтамасыз етеді. Алайда, тарих көрсеткендей, әлемде әлеуметтік теңсіздік мәселесі әрдайым өзекті болып келген. Кедейлік пен байлықтың арасындағы алшақтық, әлеуметтік мәртебелердегі теңсіздік, адам құқықтарының бұзылуы секілді мәселелер қоғамдағы әділетсіздіктің көрінісі болып табылады. Дін әрдайым әділеттілікке ұмтылуға шақыратын күш ретінде танылған. Ислам, христиандық, буддизм, иудаизм және басқа да діндер әлеуметтік әділеттілікті насихаттап, адамдарды бір-біріне көмектесуге, әлсіздер мен мұқтаждарға қолдау көрсетуге үндейді. Бұл мақалада діннің әлеуметтік әділеттілік орнатудағы рөлі, діни ілімдердегі әділеттілік ұғымы және қазіргі қоғамдағы діни ұйымдардың әлеуметтік теңсіздікпен күрестегі орны қарастырылады. 
  Әлеуметтік әділеттілік – әрбір адамның құқықтары мен мүмкіндіктерінің теңдігі, қоғамдағы ресурстар мен игіліктердің әділ бөлінуі дегенді білдіреді. Бұл ұғым философияда, саясатта, әлеуметтануда және дінтануда кеңінен зерттеледі.
  Дін әлеуметтік әділеттілікті қалыптастырудың басты механизмдерінің бірі болып табылады. Ол адамдарды адамгершілікке, теңдікке, мейірімділікке және жауапкершілікке үйретеді. Әр дінде әлеуметтік әділеттілікке ерекше назар аударылған.
  Ислам діні қоғамдағы әділеттілікті сақтау үшін нақты қағидалар ұсынады. Исламдағы “зекет” және “садақа” жүйелері қоғамдағы байлар мен кедейлер арасындағы айырмашылықты азайтуға бағытталған. Қасиетті Құранда: “Сендерге берілген ризықтан өзгелерге де бөлісіңдер” (Құран, 2:267) деп айтылған.
 Исламда байлық белгілі бір адамдардың қолында шоғырланып қалмауы тиіс, сондықтан да артық табыс мұқтаж адамдарға берілуі керек. Пайғамбар Мұхаммед (с.ғ.с) әлеуметтік әділеттілікті насихаттап, байлар мен кедейлердің арасында өзара көмек пен теңдікті орнатуды өсиет еткен.
 Христиандықта қайырымдылық негізгі құндылықтардың бірі болып саналады. Інжілде:“Кімде-кім екі көйлегі болса, соның бірін жоққа берсін, ал кімде-кімнің тамағы болса, соны да мұқтаждармен бөліссін” (Лұқа 3:11) деп айтылған. Христиандықтағы шіркеулер әрдайым әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз етуде белсенді рөл атқарады. Көптеген христиандық қайырымдылық ұйымдары кедейлерге көмек көрсетіп, гуманитарлық жобалармен айналысады.
  Буддизмде әділеттілік карма ұғымымен тығыз байланысты. Будда ілімі бойынша, адам өз өмірінде жасаған істерінің нәтижесін алады. Сондықтан, қоғамдағы әрбір адам әділетті болуға, мейірімділік пен жанашырлық танытуға міндетті.
 Иудаизмде “цдака” (қайырымдылық) маңызды орын алады. Бұл ұғым тек қаржылай көмек көрсетуді ғана емес, кедейліктің алдын алу шараларын қамтиды.   Бүгінде діни ұйымдар әлемнің көптеген елдерінде әлеуметтік теңсіздікпен күресу үшін белсенді жұмыс атқарады.  Қазақстандағы зекет қоры: Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы (ҚМДБ) “Зекет және қайырымдылық” қорын ұйымдастырып, мұқтаж жандарға көмек көрсетеді. Мұсылмандар жылдық табысының белгілі бір бөлігін (2,5%) зекет ретінде мұқтаждарға беруге міндетті. Христиандық қайырымдылық ұйымдары: Қазақстандағы шіркеулер әлеуметтік жобаларға қатысып, көпбалалы және аз қамтылған отбасыларға көмек береді.  Діни ұйымдардың білім беру бағдарламалары: Медреселер мен діни оқу орындары жастарға білім алуға мүмкіндік беріп, қоғамдағы теңсіздікті азайтуға ықпал етеді. Мешіттер мен шіркеулердегі тегін тамақтану орындары: Көптеген діни мекемелер тегін тамақ тарату, баспанасыздарға көмек көрсету жұмыстарымен айналысады.
  Қазіргі қоғамда діннің әлеуметтік әділеттілікке ықпал ету әлеуеті зор. Алайда, діни ұйымдардың қоғамдағы рөлін арттыру үшін бірнеше қадам жасау қажет: Діни сауаттылықты арттыру: Халық арасында діни білімді күшейту арқылы адамдардың қайырымдылық пен әділеттілікке деген көзқарасын өзгертуге болады. Мемлекет пен діни ұйымдардың әріптестігін дамыту: Әлеуметтік жобаларда діни ұйымдар мемлекетпен бірге жұмыс істеуі тиіс. Қоғамдағы діни толеранттылықты арттыру: Діндер арасындағы ынтымақтастық әлеуметтік әділеттілікті күшейтудің маңызды факторы болып табылады.
Діни ұйымдар білім беруді әлеуметтік теңсіздікті азайтудың басты құралы ретінде қарастырады.
​Қазақстандағы “Нұр-Мүбарак” Египет ислам мәдениеті университеті исламдық білім берумен қатар, зайырлы білім беруді де жүзеге асырады.
​Христиандық миссионерлік мектептер: Әлемде католиктік және протестанттық оқу орындары әлеуметтік осал топтардан шыққан балаларға білім алуға мүмкіндік береді.
​Буддистік және индуистік монастырь мектептері: Бұл мекемелерде рухани білім берумен қатар, математика, әдебиет, медицина сияқты ғылымдар да оқытылады.
Діни кемсітушілік және азшылық топтардың құқықтарының шектелуіне тоқтала кетсек:
Діни әділеттіліктің жоқ болуының ең айқын көрінісі – діни азшылықтардың құқықтарының шектелуі, олардың қудалануы және дискриминацияға ұшырауы.
​Орта ғасырлардағы шіркеудің үстемдігі: Еуропадағы Инквизиция кезеңінде католиктік шіркеу “дінбұзарлармен” күресті желеу етіп, мыңдаған адамды қудалап, өлім жазасына кескен. Бұл діни әділеттіліктің бұзылуының классикалық мысалы.  Оңтүстік Азиядағы діни азшылықтардың жағдайы: Кейбір елдерде діни азшылық топтардың құқығы шектелген. Мысалы, Үндістанда төмен касталар (далиттер) мен мұсылмандар әлеуметтік және экономикалық теңсіздікке жиі ұшырайды.  Таяу Шығыстағы діни қақтығыстар: Кейбір мемлекеттерде діни азшылықтар қысымға ұшырап, тіпті босқынға айналады. Мысалы, Ирак пен Сириядағы езидтер мен христиандар “Ислам мемлекеті” экстремистік тобының тарапынан геноцидке ұшырады.
 Діннің саясилануы және әділетсіздік:діни әділеттіліктің жоқ болуы кейде дінді билік пен саясат үшін пайдалану нәтижесінде орын алады.  Теократиялық мемлекеттердегі адам құқықтарының шектелуі: Кейбір мемлекеттерде дін биліктің құралына айналып, азаматтардың құқықтары шектеледі. Мысалы, Иранда шариғат заңдарына сай кейбір топтардың (әйелдер, діни азшылықтар) құқықтары толыққанды сақталмайды.  Аймақтық діни шиеленістер: Таяу Шығыстағы сунниттер мен шииттер арасындағы қақтығыстар – діни әділеттіліктің жоқ болуының және дінді саяси құрал ретінде пайдаланудың мысалы. Әйелдердің құқықтарының шектелуі:кейбір қоғамдарда діни нормалар әйелдердің әлеуметтік және құқықтық теңдігін қамтамасыз етпей, керісінше, оларды шектейтін факторға айналған. Орта ғасырлардағы шіркеудің әйелдерге қатынасы: Католик шіркеуі ұзақ уақыт бойы әйелдердің білім алуына, қоғамдық өмірге араласуына қарсы болды. Қазіргі таңдағы кейбір шектеулер: Кейбір дәстүршіл діни қауымдастықтарда әйелдер білім алу, еңбек ету және қоғам өміріне араласу мүмкіндігінен шеттетілген.
Діндер әділеттілікті насихаттағанымен, кейбір қоғамдарда діни институттар әлеуметтік теңсіздікке ықпал ететін факторға айналған.  Орта ғасырлардағы діни феодализм: Еуропада католик шіркеуі орасан зор жер иеліктеріне ие болып, қарапайым халықтан салық жинап отырған. Бұл экономикалық әділетсіздіктің көрінісі болды. Қазіргі кездегі экономикалық теңсіздік: Кейбір елдерде діни ұйымдар өздерінің экономикалық ресурстарын әлеуметтік әділеттілікті қамтамасыз ету үшін емес, билікті қолдау немесе өздерінің жағдайын жақсарту мақсатында пайдаланады.
  Діни әділеттіліктің жоқ болуы қоғамдағы теңсіздікке, адам құқықтарының бұзылуына және әлеуметтік қақтығыстарға әкеледі. Бұл жағдай тарихта да, қазіргі заманда да байқалып отыр. Дінді әділеттілік пен бейбітшілік құралы ретінде пайдалану қоғамдағы тұрақтылықты қамтамасыз ету үшін маңызды. Сондықтан, діни құндылықтар шынайы әділеттілік пен теңдікке қызмет етуі керек.

                                                                                                                        Жетекші: Кантарбаева Жанна Уринбасаровна аға оқытушы,phd докторы 

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: