«Қазақ еліндегі тіл мәселесінің ахуалы: өзекті мәселелер мен болашақ бағдары»

Кіріспе

Тіл – ұлттың рухани өзегі, тарихи жады мен мәдениетінің айнасы. Қазақстан Республикасы – көпұлтты мемлекет, ал мемлекеттік тіл – қазақ тілі. Алайда Тәуелсіздік алғанына 30 жылдан астам уақыт өтсе де, тіл мәселесі елдегі өзекті әрі күрделі тақырыптардың бірі болып қала береді. Бұл мақалада қазақ тілінің қазіргі ахуалына сараптамалық шолу жасап, сарапшылардың пікіріне сүйене отырып, нақты деректер мен мысалдар арқылы проблемаларды және олардың шешу жолдарын қарастырамыз.

Қазақ тілінің ресми мәртебесі мен нақты қолдану аясы

ҚР Конституциясының 7-бабында: "Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі" деп нақты көрсетілген. Сонымен қатар, орыс тілі "ресми түрде қазақ тілімен тең қолданылады" деп жазылған. Осы тұжырым мемлекеттік тілді дамытуда бірқатар кедергілерге себеп болып отыр.

Қазақ тілінің жағдайына қатысты саясаттанушы Дос Көшім былай дейді:

"Қазақ тілі тек қағаз жүзінде мемлекеттік тіл, ал іс жүзінде ресми тілді меңгермеген азаматтар барлық салада кедергісіз жұмыс істей береді. Бұл – тілдік саясаттағы жүйелі кемшіліктің көрінісі."

Статистикалық деректер: халықтың тілдік таңдауы

Ұлттық статистика бюросының 2021 жылғы мәліметі бойынша:

• Қазақстан халқының 83,1%-ы қазақ тілін түсінеді;
• Бірақ күнделікті тұрмыста, ресми емес және ресми қатынастарда қазақ тілін тұрақты қолданатындар – шамамен 60%-ға жетер-жетпес;
• Қалалық жерде орыс тілі басым (әсіресе Нұр-Сұлтан, Алматы, Қарағанды қалаларында);
• Мемлекеттік мекемелер мен бизнес құрылымдарында қазақ тілінде қызмет көрсету толық қалыптаспаған.

Білім беру жүйесіндегі тілдік жағдай 

Қазақстанда үштілділік саясаты аясында қазақ, орыс және ағылшын тілдері қатар оқытылады. Алайда бұл бағыттың мемлекеттік тілді дамытуға кедергі келтіріп отырғанын алға тартушылар да бар.

Филология ғылымдарының кандидаты, тілтанушы Назгүл Қожабек:

"Үштілділік бағдарламасы қазақ тілі толық орнықпай жатып енгізілді. Қазақ тілінің мәртебесін нақтылап, оны барлық салаға енгізбей тұрып, ағылшын тіліне басымдық беру тілдік саясаттағы дәйексіздіктің көрінісі. "

БАҚ және цифрлық кеңістіктегі қазақ тілі

Соңғы жылдары қазақ тілінде ақпарат тарататын интернет ресурстары, YouTube арналары мен әлеуметтік желілердің белсенділігі артты. Бұл – оң үрдіс. Алайда, мемлекеттік арналар мен ірі медиаларда орыс тілінің үлесі әлі де басым.

Факт: 2023 жылы жүргізілген медиа мониторинг нәтижесі бойынша, республикалық телеарналардағы жаңалықтардың 60%-дан астамы орыс тілінде жүргізілген.

Жастар мен қазақ тілі: жаңа үрдістер

Жас ұрпақ арасында қазақ тілін үйренуге деген қызығушылық артып келе жатқанымен, орта білімнен кейінгі оқу орындарында және жұмыс нарығында орыс және ағылшын тілдерінің қажеттілігі жоғары болып қалады.

Мысал: ІТ саласында немесе халықаралық компанияларда жұмыс істеу үшін қазақ тілін білу міндетті талап емес.

Қорытынды және ұсыныстар

Қазақ тілінің болашағы – мемлекеттің ұлттық қауіпсіздігімен тікелей байланысты. Сондықтан:

1. Қазақ тілін заң жүзінде нақты бекіту қажет – орыс тілінің ресми мәртебесі қайта қарастырылып, қазақ тілі жалғыз мемлекеттік әрі ресми тіл ретінде заңнамалық түрде бекітілуі керек;
2. Мемлекеттік қызметке қабылдау талаптарына өзгеріс енгізу – мемлекеттік тілде еркін сөйлеу мен іс жүргізуді міндеттеу;
3. Балабақша мен мектептен бастап қазақ тіліне толық көшу – баланы мектепке дейінгі кезеңнен бастап қазақ тілінде тәрбиелеу;
4. БАҚ және мәдениет саласында қазақ тілінің үлесін арттыру – қазақ тіліндегі контент өндірісіне мемлекеттік қолдау көрсету;
5. Жаңа буынды қолдау – жастар арасында қазақ тілін насихаттайтын жобаларды көбейту.

Қорытынды ой

Қазақ тілі – тек қарым-қатынас құралы емес, ол – елдің мемлекеттілігінің, тәуелсіздігінің тірегі. Тіл саясатын жүйелі және батыл түрде жүргізбей, Қазақстан толыққанды ұлттық мемлекет бола алмайды. Осы бағытта әрбір азамат пен билік өкілінің жауапкершілігі жоғары болуға тиіс.

Журналистика факультетінің

2-курс студенті

Төлеуханова Айша