Отбасылық қатігездікке ұшыраған әйелдер мен балалар проблемасы аясындағы фильмдерге талдау.

Қазіргі қоғамдағы ең маңызды әлеуметтік мәселелердің бірі – отбасылық қатігездік. Әйелдер мен балалар бұл тұрғыда ең осал топқа жатады. Олар отбасында физикалық, психологиялық және кейде сексуалды қысымға ұшырап, өмірлерінің әртүрлі салдарларына тап болады. Мұндай тәжірибе олардың психологиялық дамуына, әлеуметтік бейімделуіне және өз құқықтарын қорғауына теріс әсер етеді. Кино өнері бұл мәселені көрсетуге және оны қоғам назарында ұстауға мүмкіндік береді. Фильмдер тек көркемдік құндылық қана емес, сонымен қатар әлеуметтік тұрғыдан маңызды рөл атқарады. Олар көрерменді отбасылық зорлық-зомбылықтың зардаптары мен құрбандардың тағдырымен таныстырады, қоғамдағы стереотиптер мен теңсіздіктерді көрсетеді.

Отбасылық зорлық-зомбылық әртүрлі формада бейнеленеді. Кейде бұл физикалық күш қолдану ретінде көрініс табады, кейде психологиялық қысым, эмоционалды манипуляция немесе қорқыныш арқылы көрсетіледі. Мысалы, «The Color Purple» (1985) фильмінде басты кейіпкер Селии ата-анасының және кейіннен күйеуінің қатігездігіне ұшырап, оның өмірлік мүмкіндіктері мен өзіндік құндылығына шектеулер қойылады. Фильмде зорлық-зомбылық бірнеше бағытта көрініс табады: физикалық, психологиялық және сексуалды қысым. Селии бала кезінде ағасының қатігездігіне тап болады, ол оны қорқытып, эмоционалды тұрғыдан қинайды. Кейіннен күйеуі мистер Б. оған физикалық тұрғыдан күш көрсетіп, өзін-өзі бағалауға және әлеуметтік қатынастарға теріс әсер етеді. Селии өмірінің әр кезеңінде зорлық-зомбылық оның психологиялық дамуын тежейді, өзіндік құндылығын төмендетеді және қорғансыз сезінуіне себеп болады.

Фильмдегі сексуалды зорлық көрінісі де маңызды рөл атқарады. Мистер Б. Селиді қарастырады және оны психологиялық тұрғыдан бақылауда ұстау үшін сексуалды қысым жасайды. Бұл Селидің өмірінде қорқыныш пен сенімсіздіктің негізгі себептерінің бірі болып табылады. Сонымен қатар, фильмде кейіпкерлердің арасындағы қатынастар арқылы әйелдердің қоғамдағы әлсіздік жағдайы мен ерлердің үстемдігі көрсетіледі. Селии өзіне жасалған зорлық-зомбылыққа қарсы күресіп, өмірлік қиындықтарға төтеп беруге тырысады, бұл көрерменге әйелдердің психологиялық қарсылығын және өмірге деген үмітін сездіреді.

Балаларға жасалатын қатігездік мәселесі «Precious» (2009) фильмінде ерекше ашылады. Басты кейіпкер Клэрисса Прешес ата-анасының қатігездігіне ұшырап, оның ішінде әсіресе анасының психологиялық және физикалық қысымы айқын көрініс табады. Анасы Прешеске үнемі дөрекі сөздер айтып, оның өзіндік құндылығын төмендетуге тырысады, сонымен қатар оны оқудан және әлеуметтік қатынастардан шектейді. Прешеске жасалған сексуалды зорлық та фильмде нақты бейнеленген – ол әкесінен жыныстық қысым көріп, бұл тәжірибе оның психологиялық дамуына елеулі зиян келтіреді.

Фильмде зорлық-зомбылық көрінісі тек физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық салдары арқылы да беріледі. Прешестің өзіндік бағасы төмендеп, өмірлік сенімі әлсірейді. Ол қорғансыз сезінеді және өз тағдырын өзгерту жолында көптеген кедергілерге тап болады. Дегенмен, мектептегі кейбір мұғалімдер мен әлеуметтік қызметкерлер Прешесті қолдап, оған білім алу мен өзін-өзі тану мүмкіндігін береді. Бұл фильмнің маңызды жағы – зорлық-зомбылық құрбандарының психологиялық қарсылығын, өзіндік күшін табу және өмірлік үмітін сақтау жолдарын көрсетуі. Фильмде көрерменге Прешестің ішкі әлемі мен эмоционалды күйі арқылы зорлық-зомбылықтың салдары көрсетіледі. Мысалы, ол өзіне жасалған қатігездікке қарамастан шығармашылыққа, оқуға және өз құндылығын тануға ұмтылады. Мұндай психологиялық көріністер зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің маңызды аспектісін ашады: құрбан өз өмірін өзгертуге тырысуы қажет.

Фильмдерде зорлық-зомбылықты көрсету үшін режиссерлер әртүрлі көркемдік тәсілдерді қолданады. Драмалық элементтер арқылы кейіпкерлердің эмоционалды күйі күшейтіледі, ал түстер, жарық пен музыка көрерменнің сезіміне әсер етеді. Символизм де кеңінен қолданылады, кейде зорлық-зомбылық көрінісі тікелей көрсетілмей, бейнелер арқылы оның ауырлығы сезіледі. Мысалы, «Room» (2015) фильмінде ана мен бала бөлмеден шығуға тырысқан сайын олардың психологиялық күйі мен қорқынышы көрініс табады. Бұл фильмде зорлық-зомбылық тек физикалық тұрғыдан ғана емес, психологиялық тұрғыдан да жеткізілген. Сонымен қатар, фильмдер әлеуметтік және тәрбиелік мәнге ие. Олар көрерменге әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғау, зорлық-зомбылыққа қарсы күрестің маңыздылығын түсіндіреді. Мысалы, «Enough» (2002) фильмінде басты кейіпкер әйелдің өз өмірін қорғау жолындағы күресі бейнеленеді. Бұл фильм әйелдерге өз құқығын қорғауда белсенді болуға және зорлық-зомбылықтан шығудың жолдарын іздеуге мотивация береді. «Sleeping with the Enemy» (1991) фильмінде де әйелдің психологиялық және физикалық қысымнан құтылу жолдары қарастырылған. Бұл фильмдер көрерменге зорлық-зомбылықтың салдары мен оны болдырмаудың маңыздылығын көрсетеді.

Қазіргі замандағы әлеуметтік зерттеулер мен академиялық талдаулар да осы мәселеге көңіл бөледі. Мысалы, Қазақ ұлттық университетінде https://farabi.university/ әлеуметтік салаға қатысты мамандықтарда әйелдер мен балаларға қатысты зорлық-зомбылық мәселелері зерттеліп, оларды қоғамда профилактикалық тұрғыдан шешу жолдары қарастырылады. Бұл зерттеулер кино арқылы көрсетілетін тақырыптарды ғылыми тұрғыдан талдауға мүмкіндік береді және әлеуметтік саясатқа бағыт береді. Кино арқылы қоғамда назар аударылмаған мәселелер көрерменге жеткізіледі. Фильмдер әлеуметтік стереотиптерді сынайды, қоғамдағы теңсіздікті көрсетеді және зорлық-зомбылық құрбандарына қолдау көрсетуге шақырады. Сонымен қатар, кино көрерменге заңдық, әлеуметтік және психологиялық тұрғыдан қажетті ақпарат береді. Ол зорлық-зомбылықты болдырмау, құрбандарға көмек көрсету және қоғамда теңдік орнату жолындағы маңызды құралға айналады.

Қорытындылай келе, отбасылық қатігездікке ұшыраған әйелдер мен балалардың мәселесі кино өнерінде маңызды әлеуметтік тақырып ретінде көрініс табады. Фильмдер тек қана трагедияны бейнелеп қоймай, психологиялық, әлеуметтік және құқықтық мәселелерді талқылауға мүмкіндік береді. Кино арқылы қоғамдағы осал топтардың өмірі мен қиындықтары көрерменге жетеді, бұл зорлық-зомбылыққа қарсы күресте маңызды рөл атқарады. Әлемдік кино тәжірибесі көрсеткендей, фильмдер әйелдер мен балалардың құқықтарын қорғауда, олардың психологиялық жағдайын түсінуде және қоғамдағы әлеуметтік өзгерістерге ықпал етуде тиімді құрал болып табылады. Сонымен қатар, академиялық зерттеулер мен ҚазНУ мәліметтері осы мәселеге назар аударудың маңызды екенін тағы бір мәрте дәлелдейді.

«Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті»

Әлеуметтік жұмыс мамандығы 4 курс

Баязит Айдана

Жетекші Авсыдыкова Құралай