Басқару психологиясы және тұлғалық имидж мәдениеті

Басқару психологиясы және тұлғалық имидж мәдениеті Білім мен ғылымның шамшырағы – Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті 2024 жылы өзінің 90 жылдық мерейтойын атап өтті. Бұл дата – тек бір оқу орнының мерейі емес, бүкіл қазақ елінің рухани және зияткерлік дамуының айғағы. 1934 жылы негізі қаланған ҚазҰУ – Қазақстандағы алғашқы университеттердің бірі. Ол өзінің тарихында сан мыңдаған түлектерді тәрбиелеп, елдің әр саласында еңбек етіп жүрген көрнекті тұлғаларды өмірге жолдаған. Университет түлектері – еліміздің ғылымы мен мәдениетінің, экономикасы мен саясатының алдыңғы қатарында жүрген азаматтар. 90 жыл ішінде ҚазҰУ әлемдік білім кеңістігінде өз орнын айқындап, халықаралық деңгейде танылған ғылыми орталыққа айналды. Университет заманауи технологиялармен жабдықталып, жаңа зерттеу институттары мен инновациялық жобалар іске асырылуда. Мерейтой қарсаңында түрлі ғылыми конференциялар, халықаралық форумдар, көрмелер мен мәдени кештер ұйымдастырылды. Бұл шаралар университеттің бай тарихын паш етіп қана қоймай, жас ұрпаққа үлгі боларлық рухани сабақ болды. Әл-Фараби бабамыз айтқандай, «Қайырымды қала» идеясы – ҚазҰУ-дың басты ұстанымы. Университет өз болашағын білімге, ізденіске және адамгершілік құндылықтарға сүйенген ұрпақпен байланыстырады. Мен Әл-Фараби атындағы Қазақ ұлттық университетінің филология факультетінде магистратурада оқимын. «Басқару психологиясы» пәнімен танысу арқылы адам мінезі мен басшылық ісінің арасындағы нәзік байланыстарды тереңірек түсіне бастадым. Бұл пән мені тек теориялық біліммен қаруландырып қана қоймай, сонымен қатар жеке тұлға ретінде өзімді тануға, өз мінез-құлқымды басқаруға және кәсіби имиджімді қалыптастыруға үйретті. Басқару психологиясы – адамды басқарудың рухани және әлеуметтік қырларын зерттейтін ерекше ғылым. Ол ұжымдағы өзара қатынастарды үйлестіріп, басшы мен бағынышты арасындағы сенімді байланыс орнатудың психологиялық тетіктерін қарастырады. Басқару ісінде табыстың басты шарты – адамды түсіну және оған әсер ете білу. Ал мұндай қабілет басшының тұлғалық мәдениеті мен психологиялық сауаттылығына тікелей байланысты. Психологиялық басқарудың мәні Басқару психологиясы әрбір жетекшіге адамдармен қарым-қатынас орнатудың нәзік қырларын үйретеді. Ұжымда әр адамның мінезі, ойлау стилі, эмоционалды ерекшелігі әртүрлі. Сол айырмашылықтарды дұрыс сезіну – басшының кәсіби шеберлігінің көрсеткіші. Жетекші психологияны меңгеру арқылы өз ұжымын түсініп, олардың әлеуетін ашуға жағдай жасайды. Демек, басқару дегеніміз – адам жанына ықпал ете отырып, ортақ мақсатқа жету өнері. Тиімді басшы тек бұйрық беруші тұлға емес, ол – коммуникатор, мотивация беруші, әрі психологиялық көшбасшы. Мұндай жетекшінің бейнесі оның жүріс-тұрысынан, сөйлеу мәдениетінен, тіпті көзқарасынан да байқалады. Басшы имиджінің психологиялық негіздері Басшының имиджі – оның кәсіби беделінің айнасы. Жетекшінің сыртқы келбеті мен ішкі дүниесінің үйлесімділігі, сөз бен істің бірлігі оның сенімді бейнесін қалыптастырады. Имидждің психологиялық негіздері бірнеше факторға сүйенеді: Өзін-өзі тану – тұлғаның өз қабілетін, мінез ерекшелігін білуі және өзін дамытуға ұмтылысы; Эмоционалды интеллект – өз сезімін басқара білу, басқалардың эмоциясын түсіну және қолдау білдіру; Коммуникативтік мәдениет – әріптестермен сыпайы, ашық және сенімді қарым-қатынас орната алу; Жауапкершілік пен әділдік – шешім қабылдаудағы тұрақтылық пен адалдық басшы имиджін нығайтады. Басшының сөзі мен әрекеті сәйкес келгенде ғана ұжымда сенім мен сыйластық орнайды. Сондықтан әр жетекші өз мінезін, сөйлеу мәнерін және эмоциясын басқаруды үйренуі тиіс. Бұл қасиеттер басқару психологиясының өзегін құрайды. Жетекшінің рухани келбеті Нағыз басшы болу – тек мансап немесе билік иесі болу емес, ол ең алдымен адам болу мәдениеті. Жетекші рухани тұрғыдан бай, әділ әрі парасатты болуы қажет. Мұндай тұлға ұжымдағы әрбір адамды жеке құндылық ретінде қабылдайды, сенім мен ынтымақ атмосферасын қалыптастырады. Басшының рухани келбеті мен ішкі мәдениеті оның сыртқы имиджін айқындайды. Көзқарасындағы сабыр, сөзіндегі нақтылық, ісіндегі жүйелілік – барлығы психологиялық дайындықтың нәтижесі. Қорытынды Қорыта айтқанда, басқару психологиясы – басшы тұлғасының кәсіби және рухани бейнесін қалыптастыратын маңызды ғылым саласы. Бұл пән адамның ішкі әлемін түсініп, мінезін басқаруға, эмоциясын реттеуге және қарым-қатынас мәдениетін дамытуға үйретеді. Заманауи қоғамда тиімді жетекші – өз ұжымын бұйрықпен емес, сенім мен ынтымақ арқылы басқаратын тұлға. Басқару психологиясын меңгеру – тек басшылыққа емес, кез келген маманға қажет өмірлік дағды, себебі ол адамның өзін және өзгелерді түсіну өнерін қалыптастырады. Осы пән арқылы мен басқару ісінің шынайы мәнін – адаммен жұмыс істеудің мәдениеті мен психологиясын ұғындым. Бұл білім мен тәжірибе болашақ кәсіби өмірімнің іргетасына айналары сөзсіз.

Жубаназарова Н.С. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ психология ғылымдарының кандидаты, профессор

Сайлинова Қ.К. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ Жалпы және қолданбалы психология кафедрасының аға оқытушысы

Қалиханова Н. Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ, филология факультеті, қазақ филологиясы мамандығының  1-курс магистранты