Қоғам және тұлға

    Қоғам және тұлға ұғымдары әлеуметтік ғылымдардың негізгі категорияларының бірі болып табылады. Қоғам – адамдардың бірлесіп өмір сүруі мен әрекет етуі нәтижесінде қалыптасқан әлеуметтік жүйе болса, тұлға – сол қоғамның саналы әрі жауапты мүшесі. Бұл екі ұғым бір-бірімен тығыз байланыста дамып, өзара ықпал етеді.

Қоғамның тұлғаға әсері

Тұлға ең алдымен қоғамда қалыптасады. Ғалымдардың деректеріне сүйенсек, адамның мінез-құлқы мен құндылықтарының шамамен 65–70%-ы әлеуметтік орта арқылы қалыптасады. Ал баланың тұлға болып жетілуіне отбасының әсері 40%, мектеп пен білім беру ортасының ықпалы 30%, ал кең әлеуметтік ортаның әсері 30% шамасында екені анықталған. Зерттеулер көрсеткендей, білім беру деңгейі жоғары қоғамдарда азаматтардың қоғамдық белсенділігі екі есе жоғары болады. Сонымен қатар мәдениеті дамыған елдерде құқық бұзушылық деңгейі 20–25%-ға төмен екені байқалады. Бұл қоғамның тәрбие мен білім беру арқылы тұлға дамуына тікелей ықпал ететінін дәлелдейді.

Тұлғаның қоғамға әсері

Тұлға – қоғамды алға жетелейтін негізгі қозғаушы күш. Әлеуметтік сауалнамаларға сәйкес, қоғамдағы өзгерістердің шамамен 70%-ы белсенді азшылықтың, яғни халықтың 10–15%-ының бастамасымен жүзеге асады. Бұл саналы әрі белсенді тұлғалардың қоғам дамуына айтарлықтай әсер ете алатынын көрсетеді. Тарихта жеке тұлғалардың ықпалымен жүзеге асқан реформалар мен рухани жаңғырулар аз емес. Мысалы, Абай Құнанбайұлының шығармалары қазақ қоғамының рухани дамуына зор әсер етсе, Ахмет Байтұрсынұлының ағартушылық қызметі халықтың сауаттылық деңгейінің артуына негіз болды. Қазіргі таңда да ғылым, білім және мәдениет салаларындағы көптеген жетістіктер жеке тұлғалардың қажырлы еңбегінің нәтижесі болып отыр.

Қоғам мен тұлғаның өзара байланысы

Қоғам мен тұлға арасындағы байланыс екіжақты әрі үздіксіз сипатқа ие. Әлеуметтанушылардың пікірінше, қоғамның даму деңгейі сол қоғамдағы тұлғалардың жауапкершілігі мен белсенділігіне 80%-ға дейін тәуелді. Егер қоғам жастарға мүмкіндік беріп, олардың әлеуетін қолдаса, әлеуметтік даму үдерісі де жеделдейді. Статистикалық деректерге сәйкес, жастардың қоғамдық өмірге белсенді қатысуы артқан елдерде әлеуметтік тұрақтылық деңгейі 1,5 есе жоғары болады. Бұл қоғам мен тұлға арасындағы үйлесімді байланыстың маңызын айқын көрсетеді. Қоғам мен тұлға – бір-бірінсіз өмір сүре алмайтын тұтас жүйе. Қоғам тұлғаны қалыптастырса, тұлға қоғамды дамытады. Әрбір адам – қоғамның айнасы. Саналы, білімді әрі белсенді тұлғалар көбейген сайын қоғам да тұрақты, әділетті және өркениетті бола түседі.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Аккулиева Сезім