Мария

Арқадий шашты ағартқан ағаш бағып,
Кестірмей бір бұтағын тауды қағып.
Ағаштың арасында өткен өмірі,
Нан жеген сақтығымен байға жағып.
Жасынан қалың ағаш арасында,
Көрмеген қырдың байтақ даласында,
Терең шат, асқар құзды, саңырау сайлы,
Бұлт құшқан Алатаудың саласында.
Серігі Аркадийдің ақсақ Сәрсен,
Адамның бар серігі баласында.
Өмірін бірге жасап, бірге өткізген,
Бір тұрып қалың нудың арасында.
Күзетіп Сәрсен түнде, Аркаш күндіз,
Бағатын аңнан бөтен түсірмей із.
Тұрмыс бір, туыс басқа, өмірге ортақ,
Баласы екеу ара Мария қыз.
Көрмеген өмірінде Сәрсен бала, Зайыбы —
Қалиманмен екеу ғана.
Жөргекте бауырына сап, татулықпен,
Мария Сәрсен шалға болған бала.
Марияға жаннан бөлек біткен көрік,
Көркіне көз тоймаған тұрған көріп.
Алтын шаш, қаршыға көз, қиылған қас,
Тал бойы таспа сымдай қойған өріп.
Аркадий ардақтаған жалғыз қызын,
Үйретті жас күнінен мылтық беріп.
Аркадий тауға шықса Мария қыз,
Қасынан қадам қалмай жүреді еріп.
Бір күні Аркадий жоқ, Мария жалғыз,
Басынан Күйген судың қарады елік.
Ойда жоқ, қия құзда бір жат мерген
Ешкі атты Марияға таяу келіп.
Тіл қатып таныспай-ақ екі мерген,
Сынасты бірін-бірі көрген жерден.
Бой сақтап, кезек беріп, іштен сынап,
Бірі атса екіншісі қала берген.
Әйтсе де жат мергеннің оғы жүйрік,
Мариядан бұрын атып ала берген.
Бір тастан көлденеңдеп бір тау ешкі,
Жөнелді Марияға таяу жерден.
Жазым боп дарымады Мария оты,
Кім білсін көз тайды ма соққан желден?
Жат мерген алыс тұрып атты өкпеден,
Қайрылып түсті теке атқан жерден.
Таңданып өнеріне жат мергеннің
Мария қыз тамашалаған таяу келген.
Сыр бермей сынасқанда қыз таңданып,
Ешкі атқан ақ мылтықты Абақ мерген.
Кірген соң саласына Алатаудың,
Аулынан алыстады қуар жаудың.
Көсеукөк Абақпенен тыным алып,
Азық қып аңын, суын жатқан таудың
Тығылып көзге түспей Күйген суда
Паналап, күндіз-түні қалың нуға.
Азыққа елік ата шығып бүгін,
Жоқ жерден Марияға келді тура.
Мария қыз амандасты қазақшылап,
Сый тұтып жат мергенді сөзбен сылап.
Сиқырлы үн, мағыналы сөз Марияға,
Абақ тұр ынтасы ауып, ойы құлап.
" — Мергенсіз біз көрмеген бұл маңайдан,
Жан кешіп тауда жалғыз жүрсіз қайдан?
Шет кісі жаны батып бұл қияға
Келмейтін аң атуға қорқып байдан?"
Мария қыз осылайша қойды сұрақ,
Ашқандай сыр сандықтың кілтін бұрап.
Абақтың еркін тартып, қыз дауысы,
Тап басып тайсалдырмай жөнін сұрап.
Жалтартпас жанын тінткен қыз сұрағы,
Және жоқ атап берер өз тұрағы.
Абақтың амалсыздан ашылды сыр,
Шындыққа шымырқанып ой құлады.
Берді айтып, қызға сөйлеп Абақ сырын,
Қалдыртпай қазыла айтып барлық шынын.
Түйілген түйдек тұлға, қыран бейне,
Асырмай асқақтады қыздың сынын.
Қыз сонда ер сырына егілгендей,
Қайысып қабырғасы сөгілгендей.
Жаны ашып жалғыз жүрген ерді есіркеп,
Мойыды қыз, мейірімі төгілгендей.
— Мергенім, жүр баралық біздің жаққа,
Жабықпа енді тауда жатпа.
Біраз күн тынығарсың бізде жатып,
Сонан соң ойланарсың барар жаққа,
Деді де Абақты қыз қасына ертіп,
Ішінен Мария қыз да Абаққа елтіп,
Үйіне алып келді таудан тапқан
Мергенін шынын айтқан сырын шертіп.
Абақты үй ішімен таныстырып,
Жайланып жан тынығар құрмет қылып.
Абақтың мергендігін Мария қыз
Айтып жүр аузын ашып, көзін жұмып.
Аркадий Абақ сырын сырттан шолып,
Келбетке келістікті көңілі толып.
Көне шал көпті көрген ерді сынап,
Күтіп жүр жүгіріп бәйек болып.
Үйіріліп Абақ жаны қыз бен үйге ,
Мейрімді таза ықылас көңіліне.
Тап келіп, ауыр жолда тапса жатақ,
Серік те болар, дейді өміріме.
Көргенде Марияны тас қияда,
Қырандай жемін көрген тас ұяда,
Жан төніп, қайғы сөніп кеткен от боп,
Бар ынта аударылып Марияға.
Айта алмай Абақ жүрді қызға сырын,
Аша алмай жұмбақ болған жүрек жырын.
Абаққа, Абақтан да Мария ғашық,
Бата алмай жүрді сынап бірі - бірін.
Ерігіп екі мерген аң сағынып,
Кетіп еді елік іздеп тауға шығып.
Басына Алатаудың бұлт айналып,
Бұлдырап түткен жүндей қатты шөгіп.
Биікке тау кемері алыс елден,
Аң алдап көздің құрты алып келген.
Қияда боран бұрқан күн бұзылды,
Қамалды, жол таба алмай екі мерген,
Екеуі жан қармалап, жартас тінтіп,
Атқан аң қалды сыртта екі мылтық.
Бір қуыс жел бармайтын алды тауып,
Минутта өмір өксіп болған ынтық.
Тар қуыс, тас босаға желді қағып,
Екеуі есін жиды тас пана ғып.
Күн бата жел басылып, боран тынып,
Жайланды таудың іші түні жылып.
Жұлдыздар жымыңдады көктен төніп,
Жіберді ыдыратып бұлтты сөгіп.
Жарқырап күміс табақ ай да туып,
Жайнатты асқар басын нұрын төгіп.
Ай нұры асқар құшып тасты сүйді,
Тас емес, тастағы екі жасты сүйді,
Ақ жүзін ай қытықтап сұлу Мария
Керілте ақ маңдайын, қасын түйді.
Марияның ай нұрлаған ақ ажарын
Аудара аялаған бар назарын,
Абақ тұр жаны үзіліп, жалын болып,
Айта алмай қызға батып ынтызарын.
Белгісіз бір күш билеп кетті Абақты,
Жүрек те шыдай алмай дүрсіл қақты.
Тіл қурап, таңдай кеуіп, қол дірілдеп,
Ыстық қан бойды билеп басқа шапты.
Айта алмай қысылғаннан қызға зарын,
Ғашықтық кетті билеп ердің жанын.
Аузынан қалды білмей қалай шықты,
Құшақтап Марияны деді: - жаным!
Мария да жанын шалған жалынға еріп,
Майысып сұлу дене құшаққа еніп.
Жабысып екі дене құр сүлдер боп,
Сезімге емін-еркін берілді ерік.
Табысып екі жүрек көптен ғашық,
Сәл бір шақ жалын қайтып, лебін басып.
Аңсаған асық жандар аймаласты,
Тілден бал сорысты да, шөлін басып.
Таң атып, тау безеніп жаны кіріп,
Екі асық тұрды орнынан таңмен еріп.
Алтын күн Алатаудан артып иек,
Жайнатты жартас ішін сәуле беріп.
Екеуі мылтығымен атқан аңын,
Алды да жол іздеді шолып маңын.
Шың жартас құлай біткен ойында өзен,
Қияның екеуі тұр басып жалын.
Бұл құздың түсу қиын барғанынан
Қарасаң бас айналған жар жағынан.
Түсер із жалғыз жымы тау текенің
Келетін суға құлап ар жағынан.
Қия құз жалғыз аяқ жазым соқпақ,
Сыймайды екі табан қатар тоқтап.
Сол жолмен Абақ бастап, Мария артта
Келеді алдарына көзін оқтап.
Жер емес жаннан безіп серт қылатын,
Жол қиын жазым басса - ақ мерт қылатын.
Тік жартас, аспан зәулім астында өзен,
Түк жол жоқ бұдан өзге бет бұратын.
Болжады Абақ алдын тұра қалып,
Қияға көз жүгіртіп, алдын шалып.
Мария да Абақ ізін аумай басып,
Аяғын аунақшытпай батып салып.
Келеді керегедей қия таспен,
Жетем деп түсер жерге қалай барып.
Бір жылан улы тілін жалаңдатып,
Марияның аяғына қалды оралып.
Шошынған балғын сұлу шыр етті де,
Жартастан құлап түсті суға барып.
Қиядан құлап түскен жас сұлуды
Долы өзен тұншықтырып жөнелді алып...
Қабағын бір қаққанша Мариясы жоқ,
Абақ тұр не екенін де білмей қалып.
Құр дене сезім сөніп, сазарған ер,
Құлады етпетінен Абақ талып.
Сол жерде Абақ жатты есі кірмей,
Мылқау құз, меңіреу жартас тұр сазарып.
Жел тынып, бұлт көшпей, мүлгіді аспан,
Тығылған ұясына күнде барып.
Бұлдырап түткен жүндей бүркеп басты,
Құз бетін жылжып баяу түн кеп басты.
Үңірейген ажал сынды айналаға,
Бір кезде Абақ тұрып көзін ашты.
Түбінде шыңырау шаттың толқын тулап,
Жартасты сабап толқын жатты шулап.
Жаралы жүрегіне қанжар болып,
Қадалды қорқау дыбыс жанын улап.
Күңіренген жалғыз жел о да жортты тауды қулап.
Күйгенсу бір бұл емес, талай күйген,
Күйгенсу өмір десе қабақ түйген.
Күйдірген сонау суды қандай жалын!
Шықты екен жалын қайдан, кімнен күйген.
Біз оны бұл арада тергемеспіз,
Су сырын айтып бізге бер демессіз.
Сүйткен су тағы жанды жалынменен,
Өртенген өзегінен ердің емсіз.
Бұл суда талай жанның жаны күйген,
Бұл суда сан ғашықтың жары күйген.
Сондықтан Күйгенсу деп аталған су,
Тағы да күйді бүгін зарлы күймен.
Сол суда Абақ шертті жан күйігін,
Күңірентіп зарға бөлеп тау биігін.
Күйігі Күйгенсудың зарға ұласып,
Ер шерін екілентіп ұлғайтты тым. —
Ойпырай, жанды өртеген мынау қорлық,
Мылқау күш, бұ да маған қылды зорлық.
Сиғызбай кең дүниеге тасқа қамап,
Артымда - өр, алдым — дария, астымды ор ғып". —
Деп зарлап Абақ сонан тауда қалған,
Жан барма еді Абақты іздеп тауға барған.
Жалғыз-ақ Аркадий шал Сәрсенменен,
Жоғалтып Мария, Абақты тауды шолған
Мария жоқ, Абақ жалғыз тау күңірентіп,
Жүргенін Күйгенсудан тауып алған.
Абақтың су күйдірген жалынымен,
Екі шал бірге өртеніп қоса жанған.
Мария жоқ, шалдар күйіп-жанғанмен,
Абақты үйге қайт деп жөнге салған.
Қос жетім жан жарлысы екі шалдың,
Көңілін Абақ қимай үйге барған.
Алданып әрі аса алмай сол бетімен,
Қасында Аркаш, Сәрсен Абақ қалған.

---