Замана туралы

Адамнан нағуа қалмас кәріп болмай,
Пақыр сыхаптына озып болмай.
Әуеті иа рыстыһыз, иа, хақарат,
Еріккен ердің қорын парық қылмай.
Біреуге дүние-нажат хасыл болса,
Мұратқа һуасынша уасыл болса.
Нәпсісі Ферғауындай дағуа қылар,
Бір пітне қаза келіп басылмаса.
Ғұмыры[н]да қасиетті бар деп білмес,
Өзіне шын нәпсіні қасқыр қылса.
Кәмілді хиқыр көрүр оба алғас,
Сағадат пітір иесі тақсыр болса!
Ғарланып (арланып) қатесіне мақыр болмас,
Әбін керім олай болмай, асыл болса.
Сол күйге ақыретке көшіп кетер,
Бір піскен алма ағашқа асылмаса.


* * *
Әр кісінің сөзіне адам сынар,
Бірін-бірі кемітуге пенде құмар.
Маса, шыбын таза жерге көз салмайды,
Қайда шірік, қотыр болса, сонда (анда) қонар.
Ынсаптан бір мысқал жоқ ісімізде,
Күнә, хысыр, пысад толған ішімізде.
Өнеріміз (һөнеріміз) иа ығыныт, иа сыхығап,
Өз қылған ісіміз жоқ есімізде.

* * *
Раббыны: ғылым да, пікір де жоқ, қаттау да жоқ,
Біле тұрып теріс жаққа аттау (атлау) да жоқ.
Өлген көңілі ілбіз пірәдарлар
Әркімді қорлауға бар, мақтауға жоқ.
Тиіп кетсе қарамай шелегіндей,
Қарайтып таттауға бар, ақтауға жоқ.
Қатеден аяқ тайып, қулап кетсең,
Басыңнан аттауға бар, сақтауға жоқ.
Біреуден бір ғайыпты көре қалса,
Ғұртаны жаппауға бар, қайлауға жоқ.
Қара жүрек адамдар парасат тапса,
Үстіңнен таптауға бар, тоқтауға жоқ.

* * *
Fылымның шымырасы асып-тасу,
Жел беріп құтырғанға қабаттасу.
Бір-бірін сәлем етіп, тыймақ түгіл,
Қосылып соларменен жамандасу.
Кәмілдің кәміліне іңкәр етіп,
Төбелеспей, басылмас сондай ашу.
Істік бардан басқа жоқ ғадауатына,
Мұратымыз маддасы ғурыт ашу.
Әркімді ана ниет адастырды,
Қисайды сол себеплі аяқ басу.
Ахылақ мәрзияны артқа тастап,
Мақсаты-хақаратпен көңіл басу.
Есікке бір бай келсе, хош әмиді,
Мүсәпір, пақыр келсе, үйге қашу.
Күнәның сомлығымен жер көтермей,
Тәңірден құры қалды біздің басу.

* * *
Әркімді молда дейміз алдағанда,
Шын молда, аз табылар, таңдағанда.
Намманшы Алла мыстақ қайда
Көз салып хақиқатын аңдағанда.
Хашита ғаламаты сонан заһир,
Дін беріп, дүние сатып алмағанда.
Жөні келсе, алуға әзір тұрар,
Қармағы алыс емес, бармағанда.
Ғылымы, ақыреттің, ісі басқа,
Ол қолға аз ілінер қармағанда.
Ғаламатын білерсіз, бақыт қонса,
Азап тығыз ұрлыққа салмағанда.
[Дұға] (...ұру) менен мешітте жалғыз қалып:
«Раббана залымына!»- деп зарлағанда.
Біз қалай молда болып табыламыз,
Бұрынғы ресімлерден қалмағанда.
Нәпсі һуа өміріне [біз] мықтымыз,
Тырыспас шайтан да олай жалдағанда.
Әр ғылым сытқамит бірле мышрут,
Бауырсақ, тәтті болар (болур), балдағанда.

* * *
Жарар еді өзімізді қарасақ біз,
Ғылымның шымырасын арасақ біз.
Ғылымды ғибадатқа алыт қылып,
Күрегі (хорегі) Хадис тәпсір қарасақ біз!
Он бір жастан берік (беркі) іске тәубе қылып,
Мешітте жалғыз қалып, жыласақ біз!
Баяғы ғыр ұрлықты былай тастап,
Аяғына ишанның құласақ біз!
Молдалық сонда бізге пайда беріп,
Нәпсі иттің құлағынан бұрасақ біз!
Бала пиғыл, қолдан келер еш нәрсе жоқ,
Көңілмен елге нелер қылашақпыз?!
Көрерге молдасымақ салтанатпыз,
Сәлдені келістіріп орасақ біз.
Оқысақ уағид аят нәпғалы жоқ,
А, дариға, махшарда не боламақпыз?!
Жасымыз ұлғайғанмен, көңіліміз жас,
Тәубені соңырар-ақ қылашақпыз!
Ғауамға бірақ сәлдең үлкен болсын,
Атың, шанаһ киімің көркем болсын!
Әсіресе жаһил халық назарында
Өзің-семіз, құрсағың үлкен болсын!

* * *
Бір байда, иа ұлыста тұрмақ керек,
Мығырурларды өз жаныңа бұрмақ керек.
Таһарат, намаз дұрыстап білмесең де,
Молдалық түрлі пәннен ұрмақ керек.
һауасына мақалға кептер (кеплер) сөйлеп,
Тұзақ, ау келістіріп құрмақ керек.
Олардың мұратынша жүре берсең,
Дін ислам ғирассыны қырмақ керек.
Әр не қылса, залымына түжие жасап,
Лаһылымда һыбына қылмақ керек.
Жынды, шайтанды теріс қылып,
Онан соң бізді Құдай ұрмақ керек.

* * *
Ішіміз-қарт бықырының буазындай,
Тіліміз-жаһаннамның шуазындай.
Құтырып әркімге бір қампиямыз,
Семірткен күркетауық қоразындай.
Тыя тұрған ақсақалдар опат болды,
Енді бізге афыт салу асат болды.
Ғауам халықтың бастарын қаңғырттық,
Үжідіміз ғайын бір апат болды.
Пітненің көбі шығар ішімізден,
Сәлдесі үлкен деген кісімізден.
Бұл күнде тысымыз-құп, ішіміз-бос,
Зауал жалал ғапіл емес ісімізден.

* * *
Молдалық ісі қиын, жөн білмесе
Құдайым таупық беріп, көндірмесе.
Нәубеттен мығтыс ғалым-бір нұр,
Бар шырағын һуасы сөндірмесе!
Молда болса, кебір болмай, қорқақ болсын,
Дін жолында желмаядай жортақ болсын!
Нәбғат бірлан форма түзеп, сүре сатпай,
Дінде-зерек, дүние ісіне шорқақ болсын!
Үйретсін шәкірттерге әуелі иман,
Молда болсын дін үшін жанын қиған.
Мағынасын һәм өз тілінше түсіндірсін,
Уа, Алла, екі жақтап (иақлап) болсын есен (исан)
Молда болса, пәс болсын, зарлы болсын,
Керегі-бай, керегі-ол жарлы болсын!
Бу сөзді жаратпаған керкеткендер (мухасыздар),
[Қайғыдан], иа ашудан жарылып өлсін!
Дәулетке, адам бар ма, құтырмаған,
Іштерін бір күмәнға толтырмаған?!
Тұғыры, сөзге, һуасы-ұшып барар,
Шатынаған пияладай шытырлаған.
Хақлықтан, орны келсе, тіл тартпайды,
Ақмолла деген байғұс тыпырлаған.
Жарадан жүдеп жатқан мен кәрі итпін,
Сауысқан, қарғалар тұр шықылдаған.
Шариғат исі шықпас ісімізден,
Тағамда қатеміз көп, асып ішкен.
Қазақ иле ноғайда етпен көйлек,
Қысқартып киімдерін кесіп пішкен.
Луғаты жерде қалмастай әпенділер
Тінбие қылу керек еді мұндай істен.
Хазіретлер біздей хақыр, кәріп емес,
Олардың палауы әзір, наны піскен.
Мен байғұс айтсам-дағы, бағасы жоқ,
Сөзімнің қадірі кетіп, үнім өшкен.
Дүниеде толып жатқан ғазиздер (ғазизлар) бар,
Сандуғаштай тілдерін ақша кескен!
Өлшегіш көп салмақлар жеңіл шықты,
Безбеннің пұты шығып отыз бестен.
[Білгіш]тер, тахакерлер былай тұрсын,
Иінінен ыстыхғарының ноқат түскен.
Тәкпірдегі фихадан әлиф туар,
Айтпаймын мынау сөзді Құдай үшін.
Насихат дін мыстабхыд қабыл қайда,
Қатесін тахсин менен ғұмыр кешкен.
Парыз, ғылым, тағылымда жоқ қайғысы,
Өзі оқыр қатһажід, тұрып кештен.
Тыйыш таһарат алуменен іс бітпейді,
Болмаса шын таһарат әуел іштен.
Дүниеге тою да жоқ, қою да жоқ,
Қапшығын қанағаттың тышқан тескен.

---