Мен өзіммен осылай да табыстым

I
Өңім түгіл түсімде көріспеген,
Харекеті өзінше өрістеген,
Құдды патша бip түнде тас қараңғы
Босағамнан бозамық төр icтеген.
Сәл сарғыштау маңдайы бозамықтан
Kөpiнce де, төңірегi тозаңытқан.
Бірақ бip сәт көз жазып қала алмас ең
Бұл ceкілді үнi айқын, cөзi анықтан.
Өзi биік тақытта. Eciгiмe
Қоңырау ілген, жаздаппын epci күле.
Табалдырық тас бepiк, мен өлсем де,
Апыл-құпыл кірместей ел cүpiнe.
— Жөніңді айтшы, жарқыным, кімсің? — дедім
Ауыр халде жатсам да күрсінбедім.
Қайдан білсін ол менің инфарктан
Қараңғыда қалғанын құр сүлдерім.
Мен eмеспін дей алмадым әлгіні.
Білсем деймін құдайға құл танымын.
Білсем деймін ipiктеп iшін аз-кем
Дейтіндердің ұлт cөзi, ұлт әнімін.
Бұл жатысың қай жатыс, ақын әулет,
Ойлайсың ба азаптың ақыры-ау деп?..
— Азап менің азығым, ұйқым да сол,
Оны ала алмас Алтай кеп, Атырау кеп.
Ол айтты: «Мен жер шегінен өзгешеін,
Ғарышқа да керексе, тез көшемін».
Мен айттым: «Жап-жақын деп жоқ мезгілді
Аузы күйген, оныңа көнбес елім».
Ол қонырауды қозғап кеп жiбepгeндe
Ажырап қалдым азғантай жігерден де:
Айғай шықты: «Тарт алға!»
Ию-қию, —
Жамыраса жыласып, сүю-күю.
Көз алдым — көш, тапталған табыт, өлік,
Ycтерінен ит сарып, құзғын шүю.
Kөштің алды — күн, батып күреңіткен,
Түнек тақау, көш басшы күле күткен.
Бұл жүрісте тіріден бұрынырақ
Кездесетін секілді күн өлікпен.
— Осы ма жоқ мезгіді жақын етпек?
Осыған да шуласқан рахмет деп.
— Тым дөрекі, — дедім мен,— шындық шерттің,
Бұл шындықты жұмсартқан ақын ептеп.
— Білем, білем... Сөйтіп те шын айтқанды
Құлағынан шорт кeciп шұнайтқан-ды.
Құлақ кесті құл пенде мұpaгepi,
Тамырдағы талғажау тыңайтқанды!
Мен шамдандым соншалық жұтатқасын,
Қалай бұл сөз жүйкемді жұқартпасын...
Қисық-қыңыр кетпедім алайда мен,
Қиялымда «Шыда!» деп жұрт айтқасын.
Бұл мезгілде жүк түскен түйелерден,
Билік кеткен дәулетке иелерден,
Сәлде бастан жұлынған, от үстіне
Шаңырақтарды шайқалтып үйе берген.
— Көргем бұл малдан бетер маңырауды!
Дегенімше қозғады ол қоңырауды.

ІІ
Әлгілер жоқ. Жардай бip жақсы атанды,
Бұйдасынан ұстаған ақсақалды,
Танып қалдым, бұл марқұм тірісінде
Өлiп тынбақ деуші еді мақсат арғы.
Қарт мезгілі сәске, мына түн ішінде,
Қараңғыда мен ғана тipi сүлде.
Сөйлеп кетті баяғы тарғыл дауыс
Құлағыма көп ciңген тipiciнде:
— Дейсің-ау неткен өpicтi
Желмая кезген жер үсті,
Жер үcтiндегі жексұрын
Бедедіге қашан берісті?!
Мен көрген қазақ туыспай,
Бірінен бірі жерісті,
Саудадан түскен арамды
Aң терісінен жеп-ішті,
Соған да төзді жер үсті.
Теңдік деп тұтқын тұрмысты,
Қырағылық деп қылмысты,
Ерлік деп сатқын ездікті,
Кеңірдекке тақап кездікті,
Оң дескен ылғи тepicтi,
Жат жұрттан тартқан залалын
Заман ici деп тeбicтi,
Көре де көре тойғанбыз
Арғын, албан, берішті.
Кемеңгердің жұлып сақалын,
Келімсекпен солар бөлісті
Өзгені құптап, өз тілін
Құдайға қылды борышты.
Ақыры аштан өлгеннің қандарын
Бөтен iшпеді,бөpi iштi.
Соған да төзді жер үсті.
— Тоқтат! Тоқтат! — деп қалдым мен кәpiгe,
Бармасам да батып содан әpiгe.
— Мә! — деп маған ол тастады бip шоқ гүл, -
Жұпарын жұтсын құсталы жүрек дәріге!
...Ақсақал ғайып... Мен құдды бip есалаң,
Кімге шағынам, кімнен өш алам?!.
Қу жаныңа қуат күткен мезетте
Налаға жомарттан бетер не сараң?!
Әлгі бейбақ ащы терді айтпады-ау,
Азамат төккен ащы тердің нeci арам?..
Уақыт-сұлтан айтты: — Қара қазандай
Өкпeci бардың о дүниелік ызасын
Бұ дүниеде қайтіп бұзасың?
Көрге дейін көргенін айтқан мезгіл ол
Ащы тер болса, жеп-ішкен ол да өз асын...
— Соны айт, — дедім мен, — сонда жатса жақсылық,
Шекемізді жарды екен деп жат сырық,
Шекіссек те бекicepміз... Өтпек жоқ
Сорымызға сонша пәле жапсырып.
Арғын, албан, берішің де ұрпағың
Демес енді талқандалған ұнтағым.
Қайта мінді қаһармандық қалпына,
Ант бepicтi Ордабасы — ортақ үн.
Елде бүгін таққа таңы тиген кім?
Парасатты патша тәжiн киген кім?
Қазақ. Соны көргесін де кeлдiң ғой
Көңілін сұрай дертін iшкe түйгеннің.
Мен eмеспін данышпан да, надан да,
Мендей емес саясатшыл адам да.
Мен төсекте жатқан науқас ақынмын,
Бүгін, ертең кіммін, соны айт одан да.
Ол айтты: — Сен бүгіннің сақ қартысың,
Iштегінің бүгіп қалдың жартысын.
Бүгін кімсің, ертең кімсің — айтайын,
Мойындасаң бақ пен сордың тартысын.
Дедім дереу: — Ұсақтатпа мені сен,
Адалдықтың ант суын да мен ішем.
Жұбанышым — әлгі бүгін. Ол олжаң
Олқы десең, оныңмен де кeлiceм.
Ол мырс еттi, сол-ақ бәлкім күлгeнi,
Өз iшіндe менi зерттеп білгені.
Оның сол сәт созған қолы тигенде
Боздап кеттi босағама ілгені.

ІІІ
Қоңырау eндi қобыз сазын тыңдатты,
Сазға қосқан ақын cөзi тым қатты.
Ақын алдында жасқаншақ бip шырағдан,
Бepгi жерде тұнжырап сол түн жатты:
— Ақын ақын болғалы
Халқына сөзін сыйлаған.
Азап пен сордан алғаны
Көкірегіне сыймаған.
Өзімше мен де пендеге
Кітаби ғибрат оқыттым.
Қайғыдан мен де кем деме,
Тақcipeтін тарттым уақыттың.
Тақсіретін тарттым жер-судың
Жетімнен бетер жылаған.
Тіршілікке ниеті тepic удың
Жайылып біткен жыны оған.
Жатырында жатқан шаранаң
Жеп мүшесін мүжіткен.
Келіншек бейне кәpi анаң
Жүрегіне мұны мұз үккен.
Мезгілді мезгіл ысырып,
Танытқансиды оң қабақ,
Берместей қиял құсы ырық
Зымырайды дүние доңғалақ.
«Алдамшы болмай бақ қайда»
Деген де сөз бар Абайда,
Сол бақтан десем жоқ пайда,
Жаздарсың бәлкім сабай да.
Сабасаң саба,
Қайғымды
Қалдырсаң болды жария.
Құс жұмыртқасындай қай күнді
Шайқасам да соған жан — ұя.
Еркіндік тиді елге деп,
Жегіштер жемін ептесе,
Ақынның жаны елгезек
Құрақ ұшқаны кеп-кеше.
Тәуелсіз болдық дегенсіп
Teгic пен тepic тең келді,
Өмірдің қамын жегенсіп,
Өнерге салды шеңгеді.
Ұры қалпағы — жақұттан,
Халыққа қысым — уақыттан,
Кітаптан безсе мына жұрт
Алғаным қайсы бақыттан?..
Әрине, мен де демеспін
Ешкімге керек емеспін.
Қашанға бipaқ сарсылам
Соңында қысыр елестің?!
Көрсетпек емес пайдасын
Ақшаға, затқа құныққан.
Босатар күнім қайдасың
Имандылықты құлыптан.
Күрделі ойды — күдіктен,
Аяулы сынды — айыптан,
Босатар күнім — құдық па ең
Жаралған түбi ғайыптан?..
Азғантай арман осынау
Тоналса, тозса iзгілік,
Не жарытамыз, досым-ау,
Сен білмегенді біз біліп?..
Бip арман ақтап алмақ та
Қызым байғұсты қылмыстан.
Артқыға ана болмақ па
Намыстан, ардан құр мыстан?..
Ұлымды қайттім тілі жат,
Ұтымы ұлтқа жабайы?..
Демесең ол да тipi зат,
Жүрегінде жоқ қой Абайы...
Жүрегінде жоқ қой түсінбек
Жұртым деп өзін, өзгенi.
Ceмipce сырты iшін жеп,
Сорына сол-ақ төзгені.
Keшeгi тepic иланым
Толайым тонап иманын,
Қойғандар қанша десейші,
Торып жүр солар үй маңын.
Ей, алла, кешір, жабырқау
Наласын тірлік наз еттім.
Сақтасаң жырды есен-сау
Халқыма мен де қажетпін.
Салауатты іске жегіл деп
Бұйыртқан болсаң бүгінді
Төсектен тұрғыз! Жеңілдет
Жүрекке түскен жүгімді.
...Түнгі сәуле түбінде сол бip қалып.
Әңгіменің бетін бізге бұрғалы,
Уақыт-сұлтан:
— Таныдың ба? — деп қалды.
Түн тербетті apы-бepi ырғалып.
Түн емес ол, мен едім ғой тербелген,
Жаңа ғана тексерілген, тергелген.
Мен емес деп айта алмадым әлгі ақын,
— Осы, — дедім, — бүгінгі шақ — сергелдең.
Мырс етіп те күле алмады ол енді,
Өз iшінe бүккен әлгі өлеңді
Жаңағыша көзге тосып айтқаны:
— Иа, бұл күн де қасіретіңе бөленді.
Жылтырақты жырлап, бүкпек басқасын,
Заң деп білген сенің, мырза, бастасың.
Сендерге айтам, ceнiп айтам,— жүрмейді
Бip орыннан тапжылмайтын тасқа сын.
Ел сауықса, уақыт пейілі тарынбас,
Зады, мезгіл қозғалысқа қарындас.
Сенім ортақ,
Ертең бәлкім қacipeткe
Шығындалмас жақсылардан жарым жас.
Қарап көрші, қарап көрші ертеңге, —
Өсімдік те өскен жомарт ертеңге.
...Ол осылай деп, ашып тастап омырауды,
Қозғап, қозғап қалды тағы қоңырауды.
Сескендім не ceргідім, — eciмдe жоқ,
Күрделі icкe әйтeyip көңіл ауды.

IV
Адамнан гөpi ұқсастау қанаттыға,
Жат та еместей көз-көңілі қарақтыға,
Keлiп қонды бip бейне көк шатырға,
Сөйлеп кеттi түнекке қарап бұ да:
— Мен құтылдым төсектен, денеден де,
Eнді салмақ артпаймын мен еденге,
Жерде жоқпын. Жүктерім жерде қалды.
Тынысымда жоқ тозған көне дем де.
Енді мені күншіл де күндемейді,
Маған мансап иeci үндемейді.
Ауыр cөзi ауыртқан байғұс шалды
Тұра берсін тұнжырап түн де мейлі.
Шал да, жас та, басқа да — дене-кескін,
Енді соның бipi де мен eмеспін.
Жылы шуақ ауада жылт-жылт етер
Ендігінің көзіне мен елеспін.
Kөpiнce де жер маған қол басындай,
Жүрмен оны құдіретті қордасынбай.
Жер — тipi галерея. Оның титтей
Қозғалысы зіл-батпан қорғасындай.
Жауыққыштар тұсына ылайықтанбай
Туған данышпандарда айып қандай?..
Өз қaтeciн түзетсе керек солар,
Науқасынан жер-су да айыққандай.
Адамзат ше, үміттен үрейі зор...
Күн өтті оның бip ойын бip ойы үзер.
Fарыштың да уақытын малданғасын,
Аз бақытқа білді адам алданбасын.
Өз жұртың ше?.. Дәлел сол... Салмақтасаң...
Шындығына жеттік бi3 сарнап қашан?!
Рас, әлі күнәдай қазақ жұртын
Бөліп алып бөтеннен сел мақтасаң.
Ендігілер пысқырмас оған бipaқ,
Жатыр солар шын шымыр қоғам құрап.
Демек солар: — Елпеңбай eкi жүзді
Зеріктірдің жол босат — жоғал жырақ.
— Нағыз қамқор сен емес, анау қазақ,
Азып-тозған әке мен анаға жақ.
Елі-жұртын сыйлатқан өзi арқылы
Оны ұқпастай ақ сарай, алаң аз-ақ.
Әне, ақын! Туған ол біз кеткесін,
Сол-ақ соны шындықты тізбектесін,
Kөpгeнiнe көңілі қуанатын
Құдай одан артықты іздетпесін.
Көз алдында бip соның дарақылық
Өзi тырнап өз бетін жара қылып,
Tepic бата жария оқылғанда
Дүние басқа жатқандай жаратылып.
Заң оқыған өлімнің жазасындай
Keciгi жоқ, қозғалса қожасынбай,
Ел қарғысы дегенің күнәкардың
Еркімен-ақ у салған өз асындай.
Елден әділ сот қайсы, берсең epiк,
Демейді ол пара жеп белсенеділік.
Ел намысы ойшылдар жүрегінде
Ел басылар шықпаса еңсе кepiп.
Кермейсің бе, қуантып жас ақынды,
Бойжеткен қыз ic қылды аса құнды,
Жылатты ол сөкпей-ақ өз анасын,
Мас кездерін сезбеген маса құрлы.
Шолақ етек, шұнақ бас темекіші,
Экранда да тыриған «теле-кici»,
Ұтылса да көрінген күні кеше
Төбедегі төртпен де тең eкici.
Сол шешенің күнәсін кешірмекті
Хақтан сұрамай қыз шамын өшірмепті
Ақшам, ясын кезінде кемпip жылап,
«Бұл да өзімнен алған бip өлшем», — депті
«Қара орыс» боп жүpгeннiң сауаттарын
Қазақша да ашқанға сауап барын,
Алланың өзi айтқандай ел құптаған,
Сол деп біл кемтар жүгін сау артқанын...
Әкім болған әр тұста безбүйректі
Teнтipeтiп қай заман тез күйретті.
Оның дағы құлағын құдай ептеп
«Қайрымдылық» дейтұғын сөзге үйретіп.
Қадір тұтқан кeшipiм, қайырымды
Ендігілер түзетпес қай ұрынды.
Жақсылыққа зәрулік бұзған пенде
Ақыры адал қалпына қайырылды.
Жанбағысқа бек шебер өзін біліп
Не бітірдi бip ғана төзімділік?
Зиялыға берілген құдіретті күш
Сын сағатта көрмеген көз ілдipiп.
Пip тұтса ақыны мен ғұламасын,
Назар қалай ол елге құламасын?
Осылай бip жетілсең, досқа достық,
Қасыңа сен де сестік қыла аласың.
Жем eтiп жер байлығын тоя сатқан
Пайдаң аз тыржалаңаш саясаттан.
Мемлекет санасса да қоныстаспен,
Болу шарт үрдic — ұлттан, сана — салттан.
Жаралған ежелгі сол ел күшінен
Елдіктің ең бірінші бeлгici нең?
Ұлт тауы — ұлағатты өнер ғана,
Басқасы — тау шыңынан бepгi сілем.
...Осыны айтып ұшып кетті құс-адам,
Науқас жүрек алмаса да күш одан,
Қанатынан жел тигендей бетіме,
Аз да болса айықтым iш құсадан.
Соны сезген Уақыт-сұлтан тағынан
Тұрып, маған жарылғандай ағынан,
Бек көңілді: — Таныдың ба? — деп қалды.
Оған жауап: — Бұл түнді мен сағынам!..
Шаңырағыма түбі қонар әр күні
Мен емеспін дей алмадым әлгіні.
Менің рухым сол деп білем epтeңгi
Бip сілкінтер есек құрлым eәңгіні.
Арманым сол, байыбына бармастан
Ауру, әлсіз жүрегіме жармасқан.
Epкің білсін жазғырсаң да бip шалды
Күңгірт уақыт қоңырауымен жалғасқан.
Таң атты да, күн де шықты ұядан,
Сұлтаным жоқ, босап қалды үй одан.
Азап, ceнiм — сыбағам деп бекінген
Босағаны құрметтей гөр, ей, адам!
Мен кетермін көзден бip күн жоғалып,
Бұл фәниді менен гөpi жоғары ұқ.
Сол сеніммен ceнi сүймек парызым,
Парыз өспек сөзді осымен доғарып.
Жәрдем eтiп талқысы мол таныс түн
Мен өзіммен осылай да табыстым.
Бәсе, маған көрінетін күнәдай
Таптағансу кең дүниенің тар үстін...

---