Жас ана

Ұлы Отан соғысындағы даңқты
Жеңісіміздің он жылдығына арнаймын.
Автор

I
Жігіттің сүйген жары –
жап-жас, ана,
Кешіккен сағатымды өзің сана.
Ұядан көтерілді өлең құсы
Үйімнің төбесіне кеше ғана.
Қашаннан ыстықсың ғой жалын оттай,
(Кім сенің аулақ кетіп жаныңды ұқпай?!)
Сен үшін бала бөркін баса киіп,
Ұққанша ұзақ жүрдім бір тіл қатпай.
Тіл қаттым:
– Ей, қиындық, сығалама!
Кел! - дедім, онсыз жаным сынала ма?..
– Үзіліп кетер демде жас үміт,
– Сал, - дедім, - салмағыңды бұғанама!
Қолыма от сиялы қалам алдым,
Жалтақтап айналама қарамадым;
Сен үшін, сенім үшін, не істедім деп
Кеп-кеше әке сырын араладым.
Тілмарсып шеттен қарап жүрген болсам,
Орнымнан безер едім әлдеқашан...
Несіне осы өмірдің жігітімін,
Нұрынан махаббаттың кенде қалсам?..
Әрине, сен аспанда жұлдыз емес,
Бермейтін ашық көкте күндіз елес;
Жасарып жаңарады көз алдында
Өзен, тау, орман,дала, құмды белес.
Кешқұрым қиялына өзің еріп,
Қақпаңа сүйенерсің ізгі берік.
Сәби де қолындағы көрпесінен
Алысқа түйсінеді көз жіберіп.
Мезгілсіз шақырмаймын тіл иесін,
Ұқтыр деп ұлға өмір, күн жүйесін.
Өзің-ақ кең көшеде тұрсын оған
Көрсетіп жақсылықтың дүниесін.
Көп емес кәзіргішe жылдар мың сан,
Тапжылмай осы арада өзің тұрсаң,
Ұлыңды, ұл бақыты – маңдайыңды
Келер күн шапағына шомылдырсаң.
Көп емес әр ғасырдың әрі өзінше,
Артықша анамыз деп сені білсе,
Сол кезде заманымның жақсы ақыны
Өлең боп айналаңа келіп жүрсе.
Жалынды бет алдына оқта-текте
Телмірсе фотоаппарат күнгей бетте.
Соның да суреттерін сақтар адам,
Қараңғы қалтада емес, көкіректе.
Солғұрлым сөз қалмайды жазға кімнен?
Демеймін осы өлеңді бастадым мен,
«Советтік ана» деген шежіреге
Бес-алты бет қосамын дастаныммен.
Жасана! Нан сырыма, күдіктенбей:
Жасымнан кемшілікке келем көнбей.
Сонда да солғын, айқын кемшілігім
Қалмайды қайда барсам көлеңкемдей.
Ал бірақ, еш қанағат күтпе менен,
Алдыма дәптерім кеп төселмеген...
Жел үзген жапырақтай қара жерге
Ойым жоқ бір сыбырлап түсем деген.

II
Жас ана! Көз алдымда күнде менің
Баяғы қыз тұлғаңды бір көргенім,
Қырманнан қайтқанында тілхат үшін
Қиырдан зорға жетіп үлгергенмін.
– Мен ақын емес едім, ғапу, досым
Қалайша ық жағымнан өлең тостың?
Сен оны ұқпадың ба, ұйқасты емес,
Әншейін жүрегімді әнге қостым.
Өзіңнен (жаңа ғана шырқап салған
Тәтті әні көкешіме қона қалған) –
Тып-тыныш кешке салым кең далада
Жауабым осы-ақ болды күтіп алған.
– Көзіңнен бір ғажайып от алдым да
Көп тұрдым...
Енді қусам жете алдым ба?..
Сен бейне хикаядай ұзақ жолмен
Асығыс кете бардың бет алдына.
Асығыс кете бардың... Ұттың... Ұттың,
Жанымнан аулақ жерден ауа жұттың.
Айтылмай сол сағатта кейін қалған
Сөзімді менен емес, алдан күттің.
«Япырым-ау, осы сезім құдіретін,
Қай жақтан келіп мені бүгін елтті?» –
Деп едің, көп ойнаған кешегі доп
Алдыңнан әлденеше ырғып өтті.
Солайша басын шалып тас қиянын
Жаңылтпаш бола берді жас қиялың.
Сонда да алтын дала кең аспанын
Аққудай мың айналды жастық әнің.
Айқара нан жамылып жатқан жердің
Ол сәтте топырағын қалай көрдім?!
Көрмедім, сабағымнан мен де толқып,
Сен жаққа бір зерікпей қарай бердім.
Самалы келіп маған кешкі қырдың,
Аузымнан лебін алды терең сырдың.
Көзімнен сенің қараң үзілгенше,
Білмеймін, күбірледім, не деп тұрдым?
Ең ыстық өмір деп от деп ұқсақ,
Қып-қызыл орамалын соған ұқсап,
Үйіңе алыстағы кеттің еніп,
Қалды ма сол сағатта алдым босап?..
Немесе тіледім бе түн пердесін?..
Мылқау ма ертегідей менің кешім?..
Дыбысын тыңдадым ба үрген иттің,
Жамылып тілсіз жартас көлеңкесін?..
Өйтпедім, көз алмады күн де менен,
(Төңірек қайтсе-дағы көнген ем мен).
Сен кеттің - болашақтың мол теңізі
Алдымда толқып жатты көлденеңнен.
Білмеймін қанша уақыт тұрған едім.
Әйтеуір саған деген бір ғана едім:
Өзімше махаббаттың қорғаушысы,
Немесе соның шыны құрбаны едім.
Ұқты ма есепші деп мың ойлаған,
Баяғы төрт амалдан бір аумаған, –
Әйтеуір ақ қалпағын алшы киіп,
Еңістен қарай берді біреу маған.
Бәлкім, ол танып өтті реңімді
Көргенсіп төңіректе жер, егінді.
Мен бірақ сол мезетте ұқпай қалдым
Күндеп тыңдап жүрген жүрегімді.
Өсірген әр аптаны, әр айды ұғын:
«Жар» деуге аузым әрең жарайтұғын;
Бұл сәтте «ана» деуден ауыспады, –
Хақым бар ертеңіме қарайтұғын.
Білдім де өз антымды бұзбасымды,
Асығыс «ана» дедім қызбасыңды.
Ол кеште өзің тұрмақ сол үніммен
Оятып кетам дала, құз - тасыңды.
Майда жел айтқанымды ыстық лепті,
Аузымнан қағып алып қайда әкетті?..
Болған жоқ жаңғырықпен еш жұмысым,
Жалғыз серт жүремнен орын тепті.
Ант етем: ойламадым ашық түнде
Қалқаны бір сүймекке асықпын деп.
Өзімнің қасиетті идеялым
Одан да тұр жоғары, ашық гүлдеп.
Сенің де жүретұғын жастан аяп
Жүрегің қатты соқты жасқанбай-ақ.
Дүрсілі сені алдады, бір қолсағат
Астында жастығыңның жатқандай-ақ.
Сол жұмыр бір жапырақ етті шикі,
Махаббат сезіміне еттің ұйтқы.
Әзелден бірге түнеп жүруші еді,
Көрпеңді серпіп тастап жоғалды ұйқы.
Білмейсің, қайран ұйқы қай тарапта?
Іздеп бақ от денеңді қайта жаппа!
Баяғы өзің жатқан қарт бесіктің
Жанына бармады ма ойда жоқта?!
Бесікке барған болса кімді күтіп?
Күткені кешігер ме? Кім біліпті...
Он екі ай, бәлкім, күтер, яки бес жыл,
Бәрібір мақсатынан күнде үмітті.
Мен мұны айта алмадым, ол маңайда
Болмадым, ұзап кетам әлдеқайда.
Сонда да елес беріп көз алдында
Жоғалған ұйқы орнына болдым пайда.

III
Әмірі заманымның:
– Жасшылықта
Адал сүй, жақындама жат құлыққа,
Жарқ етіп біз туғанда бірге туған
Не жетсін жанға сая жақсылыққа?!
Әркімдер арнап жүрген асыл сезді
Жақсылық той үстінде қосты бізді.
Жырлар ем сол тойымның тамашасын,
Сұрапыл сезімімді бұлттай бұзды.
Аттандым!.. Басқыншыға қарсы кеттім!
Күлкі емес, қабатыма қар түнеттім.
Кім айтар, бақытымдай бидайымның
Орнына қай уақытта қан тіліппін?!
– Ашуға лық толушы ед біздің кеңсе,
Жапанда жалғыз мая шөп өртенсе.
Не болар жалын, түтін көкке сыймай,
Күйіктің ортасында адам елес?!
Жоқ, жолдас! Өртетпейді Отан ісін,
Бөтенге дарымаған даңқты күшім.
Жаназа бізге арналып жазылған жоқ.
Өлемін мың жылда да өлмеу үшін.
Жай кезде пейіл шағын, бой да кіші,
Өртенсе өсер адам ой, намысы.
Жақсы елден жарып шыққан бір мен емес,
Әркімнің осы болды ойдағысы.
Аттандым! Басқыншыға қарсы кеттім,
Сен қалдың, мен айшылық жерге жеттім.
Бәрібір от жалындай орамалды
Біз туған босағадан желбіреттің.
Көп көрдім түсімде де босағадан,
Кей уақыт кетеді екен босап адам,
Сонда да алға жүрдік, аямадық,
Бір солдат кейін басқан болса қадам.
Ғапу ет, өзімді айтып барады екем,
Мені де көрмеген соң бала бөтен,
Жоғалсын жақындамай кемшілігім,
Орным жоқ бұл өлеңде анамен тең.
Жас ана, мінімді осы түзеткенім:
Сен босқа босағаны күзетпедің.
Қайнатып көк құрышты, аяғыңнан
Тік тұрдың ұзақ таңға, міз етпедің.
Әжімнің маңдайында баспалдағы
Жанына танымас ем барсам-дағы.
Тік тұрдың тізе бүксең - сол зауыттың
Түсердей жерге құлап бар салмағы.
Әр сәтте шығарына есік дайын,
Тоқтау жоқ жауға атылар оққа дәйім.
Санап та қала алмадың минутына
Жарқ етіп неше атылды найзағайың?!
– Деміңді ал! Кезегіңе мен тұрайын,
Жалғасын еңбегіңнің жандырайын, –
Деді кім? Егде ме әлде, ересек пе? –
Бәрібір... (оған да оқ жондырайын).
Жемдедің үй маңында қояныңды,
Суғардың cәбізіңді, қиярыңды,
Салдырлап сағат сайын өткен пойыз
Жол жаққа тарта берді қиялыңды.
Үйде де еш тыныштық таба алмадың,
Сезбедің: желінбеді таба наның.
(Шіркін-ай, осындайда бір соқпады-ау,
Баяғы көңілің жай табар әнің!..)
...Құмартып суық шайды қайта ұрттадың,
Тек соны тілегендей ыстық жаның;
Дүние көз алдында дөп-дөңгелек,
Секілді өзің жайған дастарқаның.
Көзіңе елес беріп әр минутта
Окоптан бүлкілдейді бір пилотка.
Болған ба жасырынғыш, әлде бүгін
Атарға сүйгеніңнің оты жоқ па?
– Жоқ, қате! - дейсің тағы, - көктің ері,
Тау-тасты түгел тінтіп кетті бірері.
Әлемнің аспанына сол жігіттің
Даңқын ап көтерілді шет тілдері.
«Ешкімге өртетпейді Отан ісін
Бөтенге дарымаған даңқты күшім!
Өлмеймін!» деген еді кетерінде,
Оралар мен үшін де, сәби үшін.
Уа, сәби! - Құрсағыма бітпегенің!
Саған деп шайы көрпе бүктегенім.
Қай сағат әкең сені тыңдар еді,
Келмейді құлағыма түк дегенің.
Білмеймін қай сағатта үйге енерсің,
Қаз тұрып қай бұрышқа сүйенерсің?!
Сөйтсе де елестетші сол күніңді,
Ыстық жан сүйе берсін, сүйе берсін!..
...Мұны ойлап суық шайды қайта ұрттадың,
Тек соны тілегендей ыстық жаның.
Ал кенет ой өзгерді, кенет суық...
Жаңағы қайда сенім?.. Қайда жалын?..
Өзгерді ойын кенет жаңағыдан,
Есіңде жақсы түстей қалып арман,
Елестеп жел ысқырған айлы түн мен
Шулады көз алдында қалын орман.
Мейлің сен оны тағы неше жыл күт, –
Секілді өз үмітің алдамшы үміт:
Аударып ай жүзіне алақанын,
Шалқалап мәңгі ұйқыға жатыр жігіт.
Өзгелер мейлі кетсін, мейлі келсін...
Күзетте қарт қарағай, жел еңсесін,
Толқытса, ол қаралы ту секілді
Төндірді жас өлікке көлеңкесін.
...Осынша ойға батты жанын мінсіз,
Терезең тек бозарды, әлі күнсіз.
Жылар ма деген жандай үй ішінде
Көзіңнен тамшы күтіп мезгіл үнсіз.
Сен бірақ қайғы бұлтын күндей түстің,
Ежелгі әдетінше коммунистің.
Үйде де үй торыған қасірет емес,
Құрышпен бірге балқып, бірге пістің.
«Мен ақын емес едім!» деген достым,
Болған соң өмір - дастан жыр боп өтсін.
Басы жоқ, аяғы жоқ күнделікке
Былайша өз жаныңнан өлең қостың:
«Мезгілім! Күтпе менің жүдерімді!
Ол, бәлкім, қорғап әлі жүр елімді.
Немесе күліп тұрып елің кетті,
Бер маған сондай үлкен жүрегіңді.
Туады тек сол жүрек аса құнды,
Талантты генералды, жақсы ақынды.
Олардың ортасында орным шұғыла,
Жақындат ана деген жақсы атыңды!»
Жас емес, жалын болып шыққан шалқып
Осы өлең бүгін де тұр ыстық тартып.
Ал енді, әбден қара, мезгіл – өзен
Әкетті қай шамаға жүгіңді артып?!
Көрдің бе ұйтқып кетті ұл қолында;
Көрпеден демін тыңда! Демін тыңда!
Айтпақшы, бұл сағатта арманы жоқ
Баяғы сенен безген ұйқының да!..
...Енді ойла: жартас суға бас ұра ма?
Сәулесін күн теңізге батыра ма?
Қиялдың тереңінде жоғалды ма,
Баяғы елес күйі батыр ана?!
Өзің-ақ тыңдап қара! Бұл сағатта
Жүрегің баяғыдай қолсағат па?
Мадақтап көкірегіңнің түкпірінен
Тұра ма әлде біреу, қол соғат та?!

---