Өгіз бен есек

Бір диқан келіп хазірет Сүлейменге,
— Арза бұл айтатұғын, – деді менде.
Үйретсең хайуанаттың тілін, тақсыр,
Болар ем кездескендей көңілім кенге.
"Әлемнің әкімі" деп келіп тұрмын,
Жұрт сыйып жатқаннан соң сіздің жеңге.
Ол айтты: – Қиын емес бұл айтқаның,
Білесің Баһайымның тілін демде.
Өлесің өміріңнен бірақ бұрын,
Адамға егер сыр ғып айтсаң өңге.
Ант ішіп айтпасына, етті өтініш:
"Көз сал, – деп, – қайтсең-дағы мендей кемге".
"Болмас, – деп, – болса олай", – берді тағлым:
"Өкшеңе өкінбе, – деп, – кірсе шөңге".
Шат болып, шамадан тыс шалықтады,
Шыққандай бұлт шөгетін тау мен дөңге.
Үйіне айналмастан келді жетіп,
Көпестей көп асылды буған теңге.
Бар еді бір өгізі, есегімен,
Қорада қойған байлап сабан, жемге.
Есекке өгіз айтты: – Осы бүгін
Апарып қожайыным қосты жерге.
Шаң жұғып шала-жансар болып тұрмын,
Шомылып сүмелектеп бойым терге.
– Оттама, болса олай, – деді, есек,
Күрсініп, көзің жұмып, бойың кер де.
"Шығар,– деп, – шын зорыққан осы өгізім",
Тақ тұрар тәрбиешің, тұтып перде.
Мақұлдап су ішпеді, оттамады,
Түскендей тіксіндіре ішкі зерде.
Есекке ертеңіне мінбек болды,
Қожасы оны есітіп жатып төрде.
Тұрды да таң атқан соң деді: – Балам,
Өгізім ауырып тұр, есекті ерле.
– Жылын, – деп, – өз отыңа өзің жаққан,
– Шаршатып, шапты аямай ойдан өрге.
Болған соң өгіз үшін өзі өлетін,
Жалған еп жадына алды және дерге.
Өгізге есек айтты өңін бұзып:
– Сен үшін келді толып ішім шерге.
"Өгізім өлетұғын болып тұр", – деп,
Келді иең хабар айтып байтақ елге.
Қасапқа сойдыратын сияғы бар,
Жіліктеп қол-бұтыңды жүлге-жүлге.
Өкінді: "Еткен тәсіл — тап болды-ау, – деп,
Жол табам енді қалай басқан мөрге?"
Қорыққаннан өгіз оттап, жей бастады,
Жұлқынып жануардай болған делбе.
Шыдамай қожа бұған күліп еді,
Қатыны: – Толды ма , – деді, – ішің желге?
Күлкіңнің көп кешікпей себебін айт,
Болмаса бер рұқсат, жібер жөнге.
Араздық арасына араласты,
Айтылып едәуір сөз бармай демге.
Біле алмай не қыларын ойға қалды,
Кезігім кездесер, – деп, қайткенде емге.
Үш күнге рұқсат етті тәлпіш қатын:
– Айтпасаң айналма, – деп, біздің көңге.
Отырды үш күн диқан ұйықтамастан,
Өмірге қайғырмас кім, соқса сеңге?
Өлімге мойынсұнып отырғанда,
Тілегі қабыл болып тапты көмбе.
Құмарын тарқатпаққа қоқиланып,
Ұмтылды ата қораз мекиенге.
Қоразға ит қызарақтап ашуланды,
– Зәредей жоқ екен, – деп, – ақыл сенде.
Баярың отырғанда өлейін деп,
Жөн бе еді жыртақтауың жаман көнге?
Қораз да қоқырайып итке қарап:
– Маған жөн сілтейтұғын, – деді, – сен бе?
Болғанмен бір уыс жүн, бас боп жүрмін,
Оншақты мекиен мен ерген төлге.
Оларға ашуланып айқайласам,
Кіреді қорыққаннан көрден-көрге.
Мен ғұрлы бір қатынды қорқытпаса,
Мейлі ғой, өле берсін қаңғып шөлге.
Табылар қатынға бай, біздерге жай,
– Елермей,– деді, – бел бу тәуекелге.
Қораздың қайрат болып осы айтқаны,
Қамшысын қыстырды ол енді белге.
Үйіне түйіп қабақ кіріп еді,
Қатыны: – Келдің бе, – деді, біздің көнге?
Күйеуі тілге келмей төпей берді,
– Қарсылық қыласың, – деп, – қалайша ерге?
Қорыққаннан қол қусырып етті тоба:
"Шықпайын айтқаныңнан енді өмірде!"
Болған соң асылы әйел айқайласын,
Алысып әлі бар ма тіресерге?
Қатерден қатынды ұрып қалас болды,
Өнермен жайылды аты өзге жерге.
Басынар дұшпандарың бәрінді де
Көрсетсең өзіңді осал өңгелерге.
Сескентер сенің сыртты сұсың болса,
Дос күліп, жолай алмас дұшпан шенге.
"Жау қорқар — сен қорықпасаң" деген нақыл,
Байқасаң бар ғой, бектер, ережеңде.
Кең ойлы кемеңгерге көп өтініш:
Неқолай сөздерімнің жерін өнде.
Кен көріп көңілімді, келіп әркім,
Өтіне еткеннен соң: "Бер, – деп, – бөлме".
Жастарға "жаттаңдар" деп жазып бердім,
Назымның нашын артық білмесем де.
Жазушы Тұрмағамбет Ізтілеудің,
Ат-ісмім артық болмас білдіргенге.

---