Оқу-зерттеу жұмысы кіші мектеп оқушы тұлғасының рухани-адамгершілік қасиеттерін дамытудың қуатты құралы ретінде

Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университетінің
педагогика ғылымдарының магистрі Нурдаулетова Нурзила Беркинбаевна
оқытушысы Бакирова Индира Дарханқызы

Қазақстан Республиксының азаматының рухани-адамгершілік дамуы мен жеке басын тәрбиелеу тұжырымдамасында білім беру стандартына сәйкес негізгі ұлттық құндылықтар көрсетілген. Олар: Отанына деген махаббат, әлеуметтік ынтымақтастық, азаматтылық, отбасы, еңбек және шығармашылық, табиғат, адамзат. Осы негізгі құндылықтардың барлығы "Рухани жаңғыру" бағдарламасының мазмұнында ашылады.

Бүгінгі таңда әлемдегі заманауи жағдайды, оның даму тенденцияларын, жан – жақты және жемісті ынтымақтастықтың ашылған мүмкіндіктерін ескермей, адам мен қоғамның, оның ішінде мектеп пен педагогиканың әлеуметтік және рухани дамуының өзекті мәселелерін қоюға және шешуге болмайды. Ынтымақтастық, кеңейтілген байланыстар әлемдік қоғамдастық пен жекелеген елдердің жетістіктерін игеріп қана қоймай, өзіміздің әлеуетті мүмкіндіктерімізді ашып,  ұқсас проблемалардың оңтайлы шешімін іздеуді ынталандыруға мүмкіндік береді. Патриотизм – қоғамдық тұрақтылықты, мемлекеттің тәуелсіздігі мен қауіпсіздігін сақтаудың маңызды рухани-адамгершілік факторы.

Мектептің педагогикалық ұжымының алдында қандай факторлардың әсерінен білім алушыларда жеке бас бостандығы, азаматтық тең құқылық ертеңгі күнге деген сенімділік ұғымдары қалыптасатын, яғни азаматтық ұстаным дағдылары және тәрбиеленуші тұлғасының азаматтық қасиеттерін дамыту үшін жағдай жасау міндеті тұр.

Жеке тұлғаның азаматтық қасиеттерін қалыптастырудың барлық кезеңдерінде педагогикалық басқару өте маңызды. Демек, патриоттық тәрбиенің маңызды мақсаты – қоршаған әлемді тану. Ал бұл дегеніміз:

– балаларға әлемді өзгертуге болатын дүниені көрсету: топ, отбасы, мектеп, шағын аудан, ел, аймақ, әдемі және бай планетамыз;

– балаларды проблемаларды шешу жолдары мен құралдарын іздеуге тарту және барлық адамдар үшін өмірді жақсарту жөніндегі жұмысқа қатыстыру;

– ұғынуға көмектесу үшін, не жаман, не жақсы;

– жақсылыққа жақсылықпен жауап қайтаруға үйрету, содан кейін әр адамға, топқа қажетті өзгерістерге қалай көмектесуге болатынын түсіндіру.

Оқу қызметі:

– оқу іс-әрекетінде адам өзін саналы түрде өзгертеді. Демек, оқу іс-әрекетінің объектісі оның субъектісі болып табылады, ал оның жеке басының кейбір қасиеттері түрлендірілетін тақырып болып табылады

– оқу іс-әрекетінің мақсаты-білім, қызмет әдістері, шығармашылық тәжірибесі, құндылық қатынастары түрінде ұсынылған әлеуметтік тәжірибені игеру оқу іс-әрекетін жүзеге асыруда ғылыми-зерттеу іс-әрекетінде қолданылатын таным құралдарының бір түрі қолданылады;

– оқу іс-әрекеті процесі дайын, "қалыптасқан" әлеуметтік тәжірибені дамытуды қамтиды. Білімді ұсыну логикасы (мұғалім, оқулық авторы) жалпы жағдайда ол алынған зерттеу логикасына сәйкес келмейді. Сондықтан оқытуда тұрғын үй алу тәсілдеріне қарамастан, логикалық ұйымдастырылған білімді ұсыну және есте сақтау/түсіну басым болады

– оқу іс-әрекетінің өнімі болып субъекті алған жеке тұлғалық қасиеттер табылады: хабардарлық (білімге ие болу), танымдық және практикалық дағдылар кешенін меңгеру және оларды қолдану тәжірибесі ("құзыреттілік"), ғылыми дүниетанымдық көзқарастар.

Оқушылардың зерттеу қызметі – шығармашылық, зерттеу мәселесін алдын-ала белгісіз шешіммен шешуге байланысты және ғылымда қабылданған дәстүрлерге сүйене отырып, ғылыми салада зерттеуге тән негізгі кезеңдердің болуын болжайтын қызмет: мәселені шешу, осы мәселеге арналған теорияны зерттеу, зерттеу әдістерін таңдау және оларды практикалық игеру, өз материалдарын жинау, талдау және жалпылау, ғылыми түсініктеме, өз тұжырымдары.

Оқу-зерттеу қызметі оқушының да, мұғалімнің де белгілі бір дайындығын талап етеді. Бұл бірлескен жұмыста сәттілік оның әр қатысушысының дайындығына байланысты. Жауапкершіліктің негізгі үлесі бұл жағдайда жетекші, тәжірибелі қатысушы рөлін атқаратын жұмыс жетекшісіне жүктелетіні табиғи нәрсе. Ұсынылған ұсынымдар аталған проблемаларды толық қамтитын шешуді талап етпейді, бірақ мектепте оқу-зерттеу жұмысын дайындау мен жүргізудің негізгі сәттеріне әсер ететін сияқты және оқушылар мен мұғалімдердің аталған қызметінде бағдар бола алады.

Оқушылардың жалпы зерттеушілік біліктері мен дағдыларын дамыту әдістемелері.

1. Проблемаларды көру дағдыларын дамыту

Мәселе – қиындық, белгісіздік. Мәселені шешу үшін, ең алдымен, осы проблемалық жағдайға байланысты барлық нәрсені зерттеуге бағытталған әрекеттер қажет. Мәселелерді табу оқушы үшін қиын міндет. Мәселені табу көбінесе оны шешуден гөрі қиын және пайдалы. Орындай отырып, бұл бөлім зерттеу баламен жұмыс істеу керек икемділік танытуға болмайды міндетті түрде талап етуге анық түсіну және тұжырымдау, проблемаларды нақты белгілеу мақсаттары. Оның жалпы, шамамен сипаттамасы жеткілікті.

Мәселелерді көре білу-адамның ойлауын сипаттайтын интегралды қасиет. Ол ұзақ уақыт бойы әртүрлі қызмет түрлерінде дамиды. Міне, осы қиын педагогикалық мәселені шешуге көмектесетін бірнеше тапсырмалар.

2. Гипотеза жасау дағдыларын дамыту

Гипотеза-құбылыстардың табиғи байланысы туралы негіз, болжам, пайымдау. Балалар жиі көретін, еститін, сезінетін нәрселер туралы әртүрлі гипотезаларды айтады. Көптеген қызықты гипотезалар өз сұрақтарына жауап іздеуге тырысу нәтижесінде пайда болады. Гипотеза-бұл оқиғаларды болжау. Бастапқыда гипотеза дұрыс емес және жалған емес-ол жай анықталмаған. Егер ол теріске шығарылса, ол гипотезадан жалған болжамға айналып, өзінің өмір сүруін тоқтатады.

Гипотезаны тудыратын бірінші нәрсе-бұл мәселе. Гипотезаларды тексеру әдістері әдетте екі үлкен топқа бөлінеді: теориялық және эмпирикалық. Біріншісі логикаға және осы гипотеза ұсынылған басқа теорияларға (қолда бар білімге) сүйенеді. Гипотезаларды тексерудің эмпирикалық әдістері бақылаулар мен эксперименттерді қамтиды. Гипотезаларды құру-зерттеу, шығармашылық ойлаудың негізі. Гипотезалар теориялық талдау, ақыл-ой немесе нақты тәжірибелер барысында олардың ықтималдығын бағалауға мүмкіндік береді. Осылайша, гипотезалар мәселені басқа жағынан көруге, жағдайға басқа жағынан қарауға мүмкіндік береді.

3. Сұрақ қою дағдыларын дамыту

Зерттеу барысында, кез-келген білім сияқты, сұрақ негізгі рөлдердің бірін атқарады. Сұрақ, әдетте, мәселені білдіру формасы ретінде қарастырылады, сұрақпен салыстырғанда, проблема күрделі құрылымға ие, бейнелеп айтқанда, толтыру қажет Бос орындар көп. Сұрақ баланың ойлауын жауап іздеуге бағыттайды, осылайша білімге деген қажеттілікті оятады, оны ақыл-ой жұмысымен таныстырады.

4. Жіктеу дағдыларын дамыту

Жіктеу дегеніміз-ұғымдарды белгілі бір негізде қиылыспайтын сыныптарға бөлу операциясы. Жіктеудің негізгі белгілерінің бірі-бөлу принципін (негізін) көрсету. Жіктеу белгілі бір тәртіпті белгілейді. Ол қарастырылып отырған нысандарды топтарға бөліп, оны көрінетін етіп жасайды. Жіктеу біздің ойлауымызға қатаңдық пен дәлдік береді.

Қорытындылай келе, өз бетімен тапқан жауап – бұл баланың күрделі табиғи әлемді білудегі кішкентай жеңісі, оның мүмкіндіктеріне сенімділік береді, жағымды эмоциялар тудырады, оқу процесіне бейсаналық қарсылықты жояды. Оқушының білімнің кішкене түйірін өз бетінше ашуы оған үлкен рахат сыйлайды, өз мүмкіндіктерін сезінуге мүмкіндік береді, оны өз көзімен көтереді. Оқушы өзін тұлға ретінде көрсетеді. Оқушы бұл эмоциялардың оң ауқымын жадында сақтайды, тағы да аман қалуға тырысады. Сонымен, қызығушылық тек тақырыпқа ғана емес, таным процесіне неғұрлым құнды – танымдық қызығушылық, білімге деген мотивация. Зерттеу қызметінің бұл жеке компоненті құзыреттілік тұрғысынан өте маңызды, өйткені бұл тәсілде адамның қоғамда табысты болуына мүмкіндік беретін жеке қасиеттерін қалыптастыру бірінші орындардың бірі болып табылады. Бұл ретте жобалау-зерттеу қызметі оқу-зерттеумен салыстырғанда неғұрлым кең даму әлеуетіне ие, өйткені ол практикаға неғұрлым бағдарланған болып табылады.

Пайдаланған әдебиеттер:

1. Баранников А.В. Содержание общего образования. Компетентностный подход - М.: ГУ ВШЭ, 2002.

2. Леонтович А.В. В чем отличие исследовательской деятельности от других видов творческой деятельности // «Завуч», № 1, 2001. Савенков А.И. Психологические основы исследовательского подхода к обучению. – М.: «Ось-89», 2006. – 480 с.

3. Савенков И.А. Учим детей выдвигать гипотезы и задавать вопросы // Одаренный ребенок. 2003. №2. С.76-86.

4. Сергеев И.С. Как организовать проектную деятельность учащихся: практическое пособие для работников общеобразовательных учреждений. – М.: АРКТИ, 2003.

5. Хуторской А.В. Ключевые компетенции. Технология конструирования - М.: Педагогика, 2003, №5. Якиманская И.С. Личностно-ориентированное обучение в современной школе. – М., 1996.

---