Мен сөзден қорқам

(«Қазақ әдебиетi» газетiнiң қызметкерi, сыншы Әмiрхан МЕҢДЕКЕМЕН сұхбат)

— Өткен жылы қазақ халқының тарихында мәңгi қалатын ұлы оқиға болды. Астана Ақмолаға көштi. Осы оқиғаның айналасында әр түрлi әңгiмелер айтылды. Айтылып та жүр. Соның бiрi: Ақмолаға таза әкiмшiлiк көштi, ал мәдениеттiң рухани тiрегi болып саналатын iргелi мәдениет, әдебиет, өнер ошақтары Алматыда қалып қойды, деген сөздер. Осыған Сiздiң көзқарасыңыз?

Шынында да астананың Ақмолаға көшуiне байланысты күпiлдеген де, гуiлдеген де көп сөздер болғаны рас. Әсiресе, көп айтылғаны: экономиканың осындай тұралап тұрған кезiнде, әлеуметтiк жағдайдың қиын кезеңiнде астананың көшуi асығыс емес пе деген сөздер. Бiрақ, бiзге асықпауға бола ма? Бiз қазiр шапшаң, шұғыл шешiмдер заманында өмiр сүрiп жатырмыз. Оны ешкiм де жоққа шығара алмайды. Олай болса, бiзге асығыс қимыл-қарекеттер аса қажет. Кешiгiп, кешеңдеп қалмасымыз үшiн қажет. Бұл көштiң, бәрiмiз жақсы бiлемiз, ұлы стратегиялық мәнi бар. Сондықтан әлдекiмдердiң кекесiн күлкiсiне де, күлкiлi сөзiне де мән бермеген абзал. Не болғанда да бұл көш — ұлы көш, ұлы оқиға. Ал, Ақмолаға таза әкiмшiлiк көштi, мемлекеттiң рухани тiрегi болып саналатын iргелi мәдениет, әдебиет, өнер ошақтары Алматыда қалып қойды деген сөздер негiзсiз емес. Рас. Егер, осы қазiргi принцип сақталып қалар болса, қаншама сұлу ғимараттар, қаншама әсем сарайлар салынғанымен Ақмола рухани өте жүдеу, мәдени өте жадау болып шығады. Бiреулер, «ел iшi — өнер кенiшi» деп, ол жерде де ән айтатын, сурет салатын, кiтап жазатын адамдар бар десе, онда олардың келте ойлағаны. Олай ойлау — шын мәдениет пен әдебиеттi жәбiрлеу. Профессионалдық деңгейдегi өнердiң құнын арзандату. Сондықтан Ақмола биiк профессионалдық деңгейдегi мәдениет, әдебиет, өнер қайраткерлерiмен, бiрден болмаса да, бiртiндеп толығу керек деп бiлем. Бұл — мемлекеттiк мәселе. Бiр сөзбен айтқанда, Ақмолада қуатты рухани институттардың орнығуы, оның қуатты рухани орталыққа айналуы қажет-ақ.

— Осыған байланысты туындайтын тағы бiр сұрақ. Көп адам, тек әлгiндей мәдениет, әдеби, өнер орындары ғана емес, өкiметке оппозициялық күштер де, түрлi партиялар мен қозғалыстар да Алматыда қалып қойды. Бұрын да Қазақстанда оппозиция әлсiз едi, ендi одан да әлсiрей түсетiн болды деген пiкiрлер айтады. Бұл пiкiрлерге не дер едiңiз?

— Алдымен, Қазақстанда оппозиция әлсiз деген пiкiр туралы. Осы сөз тым көп айтылады. Мен Қазақстанда оппозиция әлсiз деген пiкiрдi мүлде түсiнбеймiн, сонан кейiн мүлде қабылдамаймын. Өйткенi, мен өз басым, Қазақстанның оппозициялық күшi аса күрделi деп бiлем. Қазақстандағыдай оппозициялық күшi бар дүние жүзiнде бiр де бiр мемлекет жоқ, егер бар болса бiрен-саран ғана. Тағы да Қазақстандағы оппозицияның күрделi болатыны — ол оппозиция өкiметке емес, негiзiнен, мемлекетке оппозиция ғой. Олай дейтiнiмiз, бiздiң тәуелсiздiгiмiздi iштей мойындағысы келмейтiн, мемлекеттiк тiлiмiздi ашықтан ашық қабылдамайтын жүз мыңдаған, тiптi миллиондаған адамдар бар емес пе? Қане, кiм оны жоққа шығара алар екен? Тiптi, өкiметке ғана оппозициямын деп жүргендердiң сөздерiн зер салып, құлақ қойып тыңдасаңыздар, олар көбiне-көп, сол тәуелсiздiгiмiздi iштей мойындай қоймайтындардың, мемлекеттiк тiлiңдi қабылдамайтындардың сойылын соғып, қамшысын үйiрiп жүргендерiне көзiңiз жетедi. Олардың iшiнде аса қадiрлi қазақ азаматтары да бар...

Өркениеттi басқа мемлекеттердегi оппозициялардың қай-қайсысы да өкiметке ғана оппозиция. Өз мемлекетiне оппозиция емес. Бiздегi оппозицияның аса күрделi, қиын болатын содан.

Сондықтан Қазақстанда оппозициялық күш әлсiз деген сөз — әншейiн көз байлау үшiн айтылған сөз. Ол сөздiң арғы мақсаты — Қазақстандағы жағдайды ушықтыра беру, орнықтылықты, тұрақтылықты болдырмау. Қазiргi экономикалық, әлеуметтiк қиын жағдайда ол пiкiрдiң жиi айтылуы да содан болса керек.

Ендi астананың Ақмолаға көшуiне байланысты оппозициялық күштер де, түрлi партиялар мен қозғалыстар да Алматыда қалып қояды, яғни олардың өздерiн азат еттi деген сөз де — бос сөз. Егер бiздiң жоғарыда айтқан пiкiрiмiздi ескерер болсаңыз, мемлекеттiк басшы аппаратты да, өкiмет те оппозицияның ең күрделi, ең қиын қалың ортасына барды. Тағы да олар қазақ халқының болашығы үшiн сол аса күрделi қиындықты бiле тұра барды деп бiлем. Әр нәрсенi өз атымен атаған жөн. Бұл — Президентiмiздiң жеке ерлiгi.

Сондықтан бiз Қазақстандағы оппозициялық күш әлсiз екен, оны қалай күшейту керек деп емес, қайта оны қалай әлсiретуге болады деп бас қатыруымыз керек шығар. Әрине, күшпен емес, саяси әдiс-тәсiлмен, бiлiм-iлiммен, төзiм-сабырмен...

— Бұл сөздерiңiзге қарағанда бiздiң өмiрiмiзге кiре бастаған демократияға да өз көзқарасыңыз бар сияқты ғой...

— Мен жалпы демократияға қарсы емеспiн. Бiрақ, менi кiм қалай түсiнсе, олай түсiнсiн, демократияның барлық принциптерiнiң Қазақстанға түгел бiрден кiргiзiлуiне қарсымын. Егер Қазақстанға демократияның барлық принциптерi кiрер болса, онда ол тұншығып, қақалып қалады. Оған бiздiң елiмiздiң iргетасы төтеп бере алмайды. Сондықтан көп-көп мәселе, ең алдымен, заңның қатал қадағалауында, мемлекеттiң жiтi бақылауында болу керек. Мәселен, сөз бостандығын қолдай тұра, мемлекеттiң абыройына кiр келтiретiн, ұлттың жанын жәбiрлейтiн бейпiлдiкке қатаң тыйым салынғанын қалаймын. Өйткенi, бейпiлдiктен, көп бәле туып жатыр. Сондай-ақ бiреулер демократия принципiн алға тартып, жергiлiктi облыс әкiмдерi Жарлықпен тағайындалмау керек, сайлану керек деп жүр. Мен бұған мүлде қарсымын. Тоқсан проценттен астамы бiр ұлтты құрайтын Ресейдегi губернаторлар сайлауы қаншама саяси сапырылыстар мен әлеуметтiк тартыстар тудырып жатқанын көрiп отырған жоқсыз ба? Демократия дегеннiң жөнi осы екен деп, оны бiзде қолданып көрiңiзшi. Онда, бiрлiгiңнiң бөлiнiп, ынтымағыңның ыдырап жүре беретiнiне мен кепiл. Сонан кейiн тәуелсiздiгiңiз тәлкекке ұшырайды. Мемлекеттiң iргесi шайқалады. Сондықтан, мен өз басым, қаншама ғасырлар бойы ендi ғана қолымыз жеткен тәуелсiздiгiмiзге нұқсан келтiрiп, мемлекетiмiздiң iрге тасын шайқалтатын не нәрсенi де, соның iшiнде ұлы мәртебелi демократияны да, ондай тұста қабылдай алмаймын. Өйткенi, маған қандай бiр демократияңыздан да тәуелсiз қазақ мемлекетi қымбат.

Оның үстiне, толыққанды демократия болу үшiн, ұлттық сана әбден кемелiне келiп қалыптасу керек. Сонда ғана демократия қауiпсiз. Ал бiзде ұлттық сана қалыптасқан деп айта аламыз ба? Айта алмаймыз ғой. Ұлттық санамыз балаң ғой. Бiзде көп адамдар партиялық мүдденi ұлттық мүддеден әлдеқайда артық қояды. Бұл да бiз үшiн қатерлi. Өркениеттi елдерде алдымен ұлттық мүдде тұрады. Сондықтан ұлттық санамыз балаң қалпында тұрғанда демократияға қарай жүгiру, азулының аузына жем болам деп жүгiргенмен бiрдей.

Тағы бiр түсiнiп алар мәселе, бiз демократияға емес, демократия бiзге, яғни тәуелсiздiгiмiзге, мемлекетiмiздiң нығюына қызмет ету керек қой. Ал бiз болсақ, демократияның көңiлiн қалай табамыз деп әлекке түсемiз. Қателiктiң бәрi осыдан туындауда.

Не болғанда да, оған бiздiң демографиялық тепе-теңдiгiмiз де, ұлттық санамыз да, тiптi мәдениетiмiз де дайын емес.

— Ендi әңгiмемiздi әдебиет мәселелерiне қарай бұрсақ. Кезiнде әдебиеттегi алпысыншы жылдар туралы Сiздiң ойыңызды және ол жылдарға берген бағаңызды жақсы бiлемiз. Сiз ол кезеңдi — алтын кезең деп атағансыз. Сiздiң ол ойыңызды мүлде қарама-қайшы келетiн пiкiрлер бар екенiн өзiңiз жақсы бiлесiз. Бiр пiкiрдi бiр пiкiр жоққа шығарып, бiр пiкiрдi бiр пiкiр мойындатып жатқан заман ғой. Сол пiкiрлер Сiздiң ойыңызға өзгерiстер енгiзген жоқ па?

— Жоқ. Мұхтар Әуеұзовтен басталып кеңес өкiметi құлаған тұсқа дейiн жалғасатын әдеби кезеңдi, алтын кезең деп атағам, солай атай берем. Тағы да бұлай ойлайтын жалғыз мен емес. Бiреулер сол алпысыншы жылдарда дүниеге келген аса тегеурiндi ұрпақты «әкесi соғыста өлген жетiм ұрпақ» деп кемсiтсiн, «күшiгiнен таланған ит оңбас» деп қорласын, мейлi, алпысыншы жылдардың аты — Алпысыншы жылдар! Сол жылдары әдебиетке келген ұрпақты кемсiтiп қорлап сөйлеген азамат, келесi сөзiнде басқаша құбылмай, әңгiме арнасын мүлде басқа жаққа бұрмай, түлкi бұлаңға салмай одан да сол ұрпақтың алдында кешiрiм сұрау керек едi. Өйткенi, өзiн-өзi сыйлайтын, өзiнiң кеудесiн ешкiмге бастырмайтын ол ұрпақ әлгiндей қорлық сөздi ешуақта ұмытпайды. Тек кешiрiм сұрау ғана ұмыттыруы мүмкiн. Әңгiме менде емес, маған не айтса соны айтсын. Әңгiме — тұтас бiр ұрпақта, сол ұрпақ бiтiрген, халқымыздың игiлiгiне айналған рухани қазынада.

Егер бiз бүгiнде әдеби терминге айналып бара жатқан алпысыншы жылдар деген ұғымға кеңiрек қарайтын болсақ, онда ол ұғым өзiнiң мағынасына алпысыншы жылдары әдебиетке келген ұрпақ шығармаларын ғана емес, сол алпысыншы жылдары ұлттық мақтанышымызға айналған алдыңғы ұрпақтың сүбелi-сүбелi шығармаларын да қосып алады. Сол жылдары жұртшылық қолына тиген, елдi елең еткiзiп қана қоймай, ұлттың рухына айналып кеткен Хамза Есенжановтың «Ақ жайығы», Зейiн Шашкиннiң романдары, Iлияс Есенберлиннiң «Қаһары», Тахауи Ахтановтың «Бораны», Әбдiжәмiл Нұрпейiсовтың «Қан мен терi», Тәкен Әлiмқұловтың «Ақбоз аты», Сафуан Шаймерденовтың «Мәжнүн талы», Сәуiрбек Бақбергеновтың повестерi, Бердiбек Соқпақбаевтың «Өлгендер қайтып келмейдi», Садықбек Адамбековтың «Атылған қыз туралы аңыз», Жұбан Молдағалиев, Сырбай Мәуленов, Қуандық Шаңғытбаев, Ғафу Қайырбеков, Тоқаш Бердияров, Iзтай Мәмбетов, Мұзафар Әлiмбаевтардың тамаша жыр-дастандары, Зейнолла Қабдолов, Серiк Қирабаев, Рахманқұл Бердiбаев, Тұрсынбек Кәкiшев, Нығмет Ғабдуллиндердiң т.б. зерттеу, танымдық-тағылымдық еңбектерi қазақ халқымен бiрге жасай беретiндерi сөзсiз. Сондықтан алпысыншы жылдар туралы абайлап сөйлеген жөн... Егер алпысыншы жылдар туралы сөйлесек, сол алпысыншы жылдар жөндеп зерттелмей жатыр деп сөйлейiк. Өйткенi, Алпысыншы жылдар бiздi үздiксiз рухтандырып, қуаттандырып тұратын, қанаттандырып ұшыратын Алып Алтын рухани қазынамыз. Сондықтан әлгiндей түкке арзымайтын, қауқары жоқ әлжуаз пiкiрлер бұрынғы ойыма өзгерiстер енгiзбек түгiлi, титтей көлеңке де түсiре алмайды. Өйткенi ол пiкiрлер — тұлғасы жоқ елес пiкiрлер.

— Кейiнгi кезде әдебиеттегi ұлттық рух, ұлттық дәстүр және дәстүр жалғастығы туралы әр түрлi ойлар айтылып жүр. Осы ұғымдар туралы пiкiрiңiз?

— Шынында да кейiнгi кезде әсiресе, әдебиеттегi ұлттық рух туралы аз айтылып жүрген жоқ. Олардың бiреулерi тым атүстi жадағай, екiншi бiреулерi тым кiтаби. Тiптi кейбiреулерi ұлттық рухани болмысты тұрмыстық заттардан iздеп, Рух атты ұлы ұғымды соншалықты қарабайландырып, тортөбелендiрiп жiбередi.

Сондай-ақ, ол пiкiрлердi айтқандардың көбi, ең басты мәселеге әдебиеттегi ұлттық рухтың ең басты мiндетi не деген сұраққа жауап бере алмай ма деп қорқам.

Бiздiң ойымызша, ұлттық рухтың ең басты қасиетi — өз ұлтына деген ұлы сүйiспеншiлiк. Ақын мен жазушы жан жүрегiнiң жылуы арқылы шығарманың тұла бойына сiңген өз ұлтына деген ол сүйiспеншiлiк оқырман қауымның да сүйiспеншiлiгiн, ыстық ықыласын, махаббатын тудырары сөзсiз. Сол ғана ұлттық рух бола алмақ.

Ұлтына деген сүйiспеншiлiк тудыра алмаған жерде — ұлттық рух та жоқ.

Жалпы рух қолмен ұстап бiлетiн атрибуттардың жиынтығы емес, ол — жан мен жүрек құбылысы.

Ақын мен жазушы ұлтына деген сүйiспеншiлiктiң отты ұшқынын өткен күннен де, бүгiннен де тұтатып ала алады. Ол — тылсым құбылыс. Яғни, оны айтыстың тақырыбына айналдыру — бос әлек.

Бұл жерде сүйiспеншiлiк деген сөздi бiржақты түсiнiп қалуға болмайды. Өз ұлтының бойындағы жағымсыз қасиеттердi қан жылап, қайғыдан у iшiп отырып көрсеткен Абайды өз ұлтыньсүймейдi дей аласың ба? Сүйгенде қандай! Қазақта Абайдан өткен рухты тұлға жоқ. Өйткенi — Абай рухы қазақ ұлтының қайғы-қасiретiнiң көз жасына шомылған рух. Ал ұлттың көз жасы сiңген рухтан өткен рух бола ма?

Ұлттық дәстүр туралы кезiнде көп сөз болды. Ол да ұлттық рухпен үндес. Мен тек дәстүр жалғастығы туралы кезiнде айтқан бiр ойымды қайталап кеткiм келiп тұр. Дәстүр жалғасы, яғни оның мұрагерi — өз ұлтының рухани байлығы мен әлем әдебиетiнiң үздiк үлгiлерiн бойына жинақтап, оларды өзiнше игерiп, өзiнше қорытқан, өз уақытының үнi бола бiлген, өз заманының әлеуметтiк мәнiн ашып көрсете аларлық қуатқа ие, немере Жаңалық! Абай, Мағжан, Iлияс т.б. классиктердiң шығармалары маған осындай қорытынды жасатты.

— Бүгiнгi таңда қолына қалам алып шығарма жазған адамды қатты қинайтын түйiндi мәселелер — кiтап шығару және оны тарату болса керек...

— Дәл айтасыз. Қазiр ақын-жазушыларды қатты қинайтын мәселелер — осы мәселелер. Әрине, кiтап шығару мәселесi мүлде тоқтап қалды десек, онда бетiмiз шылп етпей өтiрiк айтқан болып шығар ек. Кiтап құдайға шүкiр, шығып жатыр. Менiң ойымша, баспасөз министрлiгi бұл жұмысты белгiлi дәрежеде жүйеге түсiрiп келедi деуге болады. Әрине, ойдағының бәрiн олар да қамти алмай жатқан болу керек. Өйткенi, барлық жердегiдей, ол жерде де қаржы тапшылығы қол байлау болып тұр. Бiз ол министрлiкпен қоян-қолтық жұмыс iстеуге кiрiстiк. Олар бiздi өздерiнiң жылдық жоспарларымен таныстырып, ұсыныс-пiкiрлерiмiздi тыңдап отырады. Сондықтан да дәл қазiр ол министрлiкке тағар кiнәмiз жоқ. Әрине, жаңа айттым ғой, қаржы тапшылығынан бәрiн қамту мүмкiн болмай жатыр. Өйткенi, бес-алты жылдан берi кiтаптарын шығара алмай жүрген жазушылар аз емес.

Әрине бұл жерде айтылар проблемалар жетерлiк. Әдебиетке алты айқайласа атасы қосылмайтын сұрқай шығармалар толқыны толастар емес. Оларды қалталы азаматтар ақшаның күшiмен шығаруда. Аш құрсақ отырған баспалар да ондай ақшалы азаматтардан бас тарта алмайды. Осыдан барып сүреңсiз дүниелердiң әдебиеттi былғап жатқаны рас.

Кiтап тарату мәселесi — тұралап жатып қалған проблема. Капитализмге келдiк, ендi өз тауарыңды өзiң сат дейтiн болды. Капитализмнiң барлық принциптерiн көздi жұмып жiберiп қабылдай берудi, мен өз басым түсiнбеймiн. Жеке мемлекет болғаннан кейiн, оның өз мүддесi, өз ерекшелiгi, өз қасиетi, өз мiнезi болмай ма? Мен не болғанда да мына суықта көше-көшенiң бұрышында, аяқтарын аяқтарына соғып, айқайлап кiтаптарын сатып жүрген Шерхан Мұртаза мен Мұхтар Мағауаиндi, Қадыр Мырза Әлi мен Тұманбай Молдағалиевтi көз алдыма елестете алмаймын. Басқалар да елестете алмас. Олай болса кiтап тарату iсiне мың жерден капитализм келсе де мемлекеттiк қамқорлық керек. Мемлекеттiк қамқорлықсыз бұл тығырықтан шығу қиын.

— «На атеистическом фундаменте не была построена еще не одна культура!» Бұл — Достоевскийдiң сөзi. Демек шын әдебиет, шын мәдениет Аллаға ғана мойынсұнып, Ақиқатқа жүгiрген ортада ғана адамға құлшылық ету жойылып, Құдайға құлшылық ету жөнге қойылғанда ғана жасалады. Ал бiздер болсақ дiнсiз өстiк. Дiнсiз өсiп келемiз. Дiнсiз әдебиет жасадық. Дiнсiз әдебиет жасау үстiндемiз. Осы жөнiнде не айтар едiңiз?

— Сен өте үлкен сұрақ қойып отырсың. Бұл сұрақ — бұрын көп қойылмаған сұрақ. Ә, дегенде кiмдi болсын абыржытып қоятын сұрақ. Өйткенi бiз атеистiк қоғамда өстiк. Отызыншы жылдардағы «ұр да жық» кезеңiнде, тiптi, мешiттер дiнге қызмет еткен орындар қиратылды. Дiни адамдар қуғын-сүргiнге түстi, айдалып, атылды...

Дегенмен, бағамдап қарайықшы, «ұр да жық» кезеңнен берi қарай жылжыған сайын жұрт ашық болмаса да дiнге бет бұра бастағанын, жаппай болмаса да, бес уақ намазы мен құран-сауабына қайтқанын жоққа шығармайық. Жасырын болса да балалар, мұсылманшылықтың бiрiншi белгiсi сүндетке отырғызылып жатты. Сенi мен бiз бет сипап өстiк. Сонымен бiрге, тағы да сол Алпысыншы жылдардан берi қарай бұрын дiнге қызмет еткен белгiлi-белгiлi орындардың бәрi тарихи-ескерткiштер ретiнде мемлекеттiк қамқорлыққа алына бастады. Сол жылдары мүлде тас қапаста, қамауда жатқан тарихи дастандарымыз азаттық алды. Сол жылдары құдайдай табынған — жеке адамға табыну жойылды. Яғни сол кезеңде аға буын да, кейiнгi ұрпақ та халықтық рухты бойына шұғыл сiңiрiп алды. Ал халықтық рухты құрайтын элементтердiң iшiнде, сөз жоқ, дiни әпсаналар, дiни аңыз-әңгiмелер барлығын ешкiм жоққа шығара алмас. Оның үстiне бiз Абайдың «алланың өзi де рас, сөзi де рас» сөзiн көңiлiмiзге түйiп өскен ұрпақпыз. Сондықтан идеология қанша дiнсiз болса да, әлгiндей ортада өскен ұрпақ мүлде басқа тәрбиеде болғанын, дiнсiздiктi iштей қабылдамағанын ұмытпаған жөн. Содан болса керек, бiздегi үлкен белгiлi жазушылардың бiр де бiреуiнiң шығармаларынан дiнге қарсы бiр де бiр сөз таба алмайсыз. Қайта ол шығармаларды кейде алыстан орағытып, кейде астар-ишарамен бiлдiретiн қасиеттi орындарға яғни дiнге деген iштей ықылас, жақсы пейiл жатпаушы ма едi? Әрине, дiни дүмшелiктi келеке ететiн образдар аз емес. Ал дүмшелiкке қай уақытта да қарсы күресу керек. Әсiресе, осы кезде. Ол ендi басқа әңгiменiң жосығы...

Не болғанда да мен қазақ әдебиетiн дiнсiз әдебиет, яғни имансыз әдебиет дей алмаймын. Өйткенi бұл әдебиет — адам бойына имандылық қасиеттердi орнықтыруға талмай қызмет етiп келе жатқан әдебиет. Оның үстiне қанша ұлы болса да Достоевскийдiң көзқарасы — бiр адамның ғана көзқарасы. Оны да естен шығармаған жөн.

— Тағы бiр томпақтау сұрақ. Марқұм Асқар Сүлейменовтiң мынадай сөзi бар: «Ғабит Мүсiреповтiң о жақ бұ жағынан табылатын жазушылар бiзде бесеу-алтау ғана». Қазақстан Жазушылар одағының мүшелерi 600-ден асатыны белгiлi. Ал шын жазушыларымыздың саны қанша деп ойлайсыз? Жалпы, осы мәселенi нендей өлшемдермен анықтаймыз, айқындаймыз? Санмен бе, сапамен бе, жоқ әлде...

— Жарықтық Ас-ағаң, не нәрсенi де өңменiнен өткiзiп, сүйегiңе жеткiзiп айтатын кiсi едi ғой. Бұл сөзiнде де сол мiнез көрiнiп тұр. «Ғабит Мүсiреповтiң о жақ бұ жағы» деген өлшем — классиктер ғана жүретiн деңгей ғой. Ал тұтас әдебиеттi тек классиктер жасамайтыны белгiлi. Жақсы ақын-жазушылар құдайға шүкiр, бар. Бiрақ, Ас-ағаңның айтып отырғаны негiзсiз дей алмаймын. 600-ден астам жазушының бәрi — жазушы емес, әрине. Соның тең жартысы жазушы болса да тақиямызға тарлық етпес едi... Нансаңыз ол мүшелердiң iшiнде ғұмыры аты есiтлмеген, ешкiм танымайтын, кезiнде көңiл жықпастықпен бе, тамыр-таныстықпен бе, әйтеуiр өтiп кеткен адамдар жүр. Қарап отырып күйiнесiз. Ал аттестация жасап, оларды сұрыптап, iрiктейiн десең, ол белгiсiз адамдарға кепiлдеме бергендердiң негiзi, белгiлi-белгiлi қаламгерлер. Яғни, ол сұрыптауымыз бiтпейтiн дау, өнбейтiн iске айналатынын бiлiп отырмыз. Сондықтан бiз осы жұмысқа келген бойда, былтырғы жылға мүшелiкке ешкiмдi қабылдамау жөнiнде маратория жариялап, сол сөзiмiзден шықтық. Жақында әдеби жанрлар кеңестерiнiң басшыларымен бас қосуда мен мынадай ұсыныс айттым: Белгiлi бiр атаулы күн қарсаңында жылына бiр-ақ рет мүшелiкке қабылдауды әбден елеп-екшеп отырып бес адамнан асырмау керек. Кеңестер басшылары бұл ұсынысты мақұлдады. Ендi ол ұсынысты мен секретариаттың алдына қоймақпын. Сөйтiп мүшелiкке қабылдауды барынша шектеп, оны белгiлi бiр күнi оқиға етiп өткiзбекпiз. Бұл жерде мен белгiлi ақын-жазушыларға мүшелiкке кепiлдеме беруге тым жомарт бола бермеңiздер деп айтқым келедi. Сондықтан бiз сапа үшiн күреске шықтық дей аламын.

— Итiң ұры десе намыстанатын, намыс қылатын халықпыз ғой. Сiз өз басыңыз ненi намыс көресiз? Неге намысыңыз келедi?

— Дарақылыққа және ынжықтыққа намысым келедi.

— Сiз қазiр неден қорқасыз?

Сөзден қорқам. Сөзден кеше де қорыққам, бүгiн де қорқам. Әрине, өзiмнiң атым айтылған сөзден емес, елдi аралап жүрген iрiткi тудыратын зымиян сөздерден. Сөз деген бүгiнгi таңда аса қауiптi, қатерлi болып кеттi. Менiң қазiр есiме Шортанбай, Дулат, Мұрат Мөңкеұлы, Әубәкiр Кердерiлермен замандас, солармен қатар тұратын Қашаған ақынның бiр өлеңiнiң мазмұны түсiп отыр.

Күндердiң бiр күнiнде айдалада ұшып жүрген бiр торғай құтырады. Құтырған торғайдың аты — құтырған торғай ғой. Ол аспанда қалқып ұшып жүрген бүркiтке шабады. Бүркiт кесек еттей торғайды неғылсын. Бiр-ақ қылғытады. Бiрақ ол құтырған торғай ғой. Ендi бүркiт құтырады. Бүркiт құрлықтағы мақұлықтарды мiсе тұтпай теңiзде жотасы көрiнiп жүзiп жүрген алып жайынға түседi. Алып жайын оны құйрығымен бiр қағып, бiр-ақ жұтады. Ендi жайын құтырады. Құтырғаны сонша теңiзге сыймай жағаға шығып кетедi... Жағадағы ел таңертең әлi де әлсiз ғана аузын ашып-жұмып жатқан дөңкиген алып жайынды көредi. Оның құтырып жағаға шығып кеткенiн қайдан бiлсiн. Толқынмен шығып қалған деп ойлайды ғой. Бүкiл ел алыстағысы бар, жақындағысы бар — таласып-тармасып әлгi алып олжа жайынның етiн бөлiп алып кетедi. Ендi құтырған жайынның етiн жеген ел құтырады...

Мiне, сөз де солай құтыраған бiр торғайдай бүкiл елдi дүрлiктiрiп, бөрлiктiрiп жiберуi мүмкiн. Әсiресе, бiз осы бiр қиын-қыстау кезде, әр сөзiмiзге абай болуымыз, әр сөзiмiзге қарауыл қойып сөйлеуiмiз қажет сияқты... Сөз түзелмей ештеңе түзелмейдi.

---