Ғашық дүние

Жерлесіміз Сәкен Иманасов өзінің жаңа кітабын жинақтың екінші бөліміндегі "Ғашық дүние" деген өлең тақырыбымен атапты. Автордың жырлар жинағын осылайша атау себебін аталмыш өлеңнің өзінен іздейік:

Дүние-ай,
қадіріңді құрт ұқтырып,
Барасың күннен-күнге ынтықтырып,
Көлбеген көк белдерге,
Көк пен жерге
Қараймын көздің жасын сүртіп тұрып...

деп, өткен өмірінің тереңіне үңіле қараған Сәкен, өзін дүниеге келтірген бұл өмірге берері мол болып, беріп үлгергеніне қанағат тұтпайтын ізденімпаздығын білдіріп:

Дүние-ай,
Қуанып та,
Небір күле,
Енді ұқтым өзіңді де, өзімді де,
Алдыңа ақтарыла кеткісі кеп,
Аңқылдап ашық тұрған көңіл міне! —

Замандастар мен қаламдастар деген шумақтарымен жалан өкініштің құлы болып қалмай, адамзат алдындағы ақындық парызын өтеуге әрдайым әзір екендігін ашып айтады. Сәкеннің бұл өлеңінен оның өзіне тән айнала дүниеге сырттан қызықтап қана қарамай, жан дүниесімен толқитын ақындық арынын байқаймыз. Жыр жинағындағы басқа өлеңдерінде де ақынның осы қасиеті сезіліп өзіне тартып отырады.

Сәкеннің өз сөзімен айтсақ "ақын парызы-өнегелі өмірді, батырлық пен даналықты дәріптеу". Осы тұрғыдан қараған да ақынның жаңа кітабындағы Отан, Коммунистік партия, совет жастары жайлы жырлары өз тақырыбын дал тауып, оқырман көңіліне күмәнсіз ұялайтын жолдар демекпіз. Әсіресе кітаптың беташары болған "Бүгінгілер атынан" атты ақын толғауы бүгінгі замандас тұлғасын, оның образы мен портретін суреттеуде Сәкен өзіндік үн, соны ізденіс байқатады.

Мен сөйлейін!...
Сөйлеуге хақым да бар,
Сөйлемеуге қоймайды тақымдап ар,
Жауап алса жұртынан Отан мына —
Сот алдына алдымен ақын барар!

Ешбір көлгіреусіз шын көңілден шыққан осы жолдардан қоғам өміріндегі ақынның алар орны, оның адамзат алдындағы үлкен парызы оқырманына да ой салады. Ел алдындағы өз міндетін осылайша мүлтіксіз түсінген ақын замандастары жайлы:

...Ертеректеу өмірге келмедім деп,
Біздің ұрпақ кімдерден кем көрінбек?
Әр ісін кейінгілер ардақ тұтар
Ту ұстап, тұлпар мінген ерлерім көп, —

деп шалқыта жырлайды.

Сәкеннің туған жеріне еліне, алыстағы ауылына деген ыстық махаббаты, сазды сағынышы жинақтағы "Хат келмеді", "Ауылға сәлем", "Апарайын ел жаққа", "Талдықорғанға барар жолда", "Алакөлге айтар сыр" сияқты өлеңдерінде ыстық сезіммен өріліп жатыр.

Ақынның туған жер туралы жыр топтамаларындағы өлеңнің бірінде ойындағы жарқын жандар жайлы ойлана сөйлеп, ауылдастарына баға берсе, екіншісінде арнасынан аса шалқып кетеді. Ол туған жеріне деген өлшеусіз махаббатын да өз өлеңдерінде айқын аңғартады.

Әзірлеп отыр екен ат ағайын,
Жүрші дос, Алакөлге апарайын.
Ол жақта өзгешелеу атады таң,
Әйтеуір өзгешелеу батады айың.

Қыр көлеңкесінен көрінбей-ақ қалатын алақандай ауылыңның бейнесі осы сәт әлемдегі ең бір әсем де, құдіретті жер екенін сезінесің.

Бұта жоқ мен сүйінбес бір тал мұнда,
Сүйемін қырынды да, қырқаңды да,
Туған жер.
Саған ұқсау керек екен,
Қызармай жүру үшін жұрт алдында! —

деп аяқталатын "Талдықорғанға барар жолда" атты өлеңінде азаматтық үн, терең жауапкершілік жатыр.

Сәкеннің бұрындар жарық көрген кітаптары да адалдық, достық, махаббат туралы ашыла сөйлеп, бүкпесіз сыр шертісетін жырларға айтарлықтай орын берілетін. "Ғашық дүние" деп аталған тақырыптағы өлеңдер тобы кітаптың едәуір бөлігін иемденіп жатыр. Бірақ, бұл өлеңдерден бұрынғы кітаптардағы жырларға ұқсас бір сарындылық байқалмайды. Айтары бір болса да, үні бөлек, сарыны басқа жырлар. Көкірегін айқара ашып, оқырман алдына жайып салып отырғаны күнделікті өмірдегі сыр. Әйткенмен, ақынның айтпағы сені де өз өміріңе үңіле түсуге жетелеп, кейбір іс-әрекеттеріңе бағдарлай қарап, баға беруіңе жетелейді. Айналадағы адамдарды сын көзбен сынай қарап, олардың ішінен адалы мен әлі де болса арамызда жоқ емес "арамын" ажырата білуге тәрбиелейді.

Дардай қылып атымды, атағымды,
Жүретін "дос" көбейтіп қатарымды.
...Осал жерің осы ма?" дегендей-ақ
Дәлдеп тұрып жүректен ата білді.

деп, бір өлеңінде адалдықтан танған "бұрынғы досына" налыса, енді бірде!

Бүгінгіге бұлтақсыз жеткеніндей,
Жүр ғой талай жақсылар жоққа еміңбен
Аңқылдап-ақ жүрген бір ағайын бар,
Жарлымын ба, жоқпын ба?" —

деп те білмей, деп ақ жүрегін ашып салады.

Сәкен "Жұлдыз" журналының 1975 жылғы 8 санында басылған поэзия жайлы мақаласында "Нағыз ақынның соқпағы қилы-қилы қиындықтан тұрады. Ол соқпақ бірден емес, біртіндеп өрлеп, біртіндеп биіктейді..." деген еді. "Ғашық дүниедегі" кейбір жырлардағы орынсыз мұңлы жолдардың кездесуі ақын өміріндегі қиын-қыстау кезеңдерде туған сезім ырғақтары деп қана түсінгіміз келеді.

Қорыта келе айтарымыз, Сәкеннің жаңа жыр жинағы, өлеңдерінің дені оқырман көңілінде нәзік сезім, азаматтық парызды оятып, ойландырар дәрежеге көтеріліп қалғаны қуантады. Бірақ, оқырмандардың ақын творчествосынан күтері әлі де көп екендігін есіне түсіре келіп:

Жалын ата жалтырап терден дене,
Ұмтылып қал — ұрымтал өр көмбеңе.
Болғанға да не жетсін өз биігің,
Сол биікке бір шығып көргенге де?! —

деген ақын толғауына қосылып: "Шығар белесің биіктей берсін" дейміз.

"Октябрь туы" газеті, 6 тамыз 1977 жыл