Тұмшаланған халықтың санасын оятқан "Тіршілік"

Еліміз тәуелсіздік алғанға дейін біз өз халқымыздың тарихын жартылай бұрмаланған күйде оқып келдік. Себебі, сол кездегі заман біржақты идеология мен кеңестік саясаттың төңірегінде қалыптасты. Саясат пен тоталитаризмнің әрекеттерін әшкерелеп келген біздің қазақ интеллигенциясының өкілдері әрбір мәселені ауызша да жазбаша да егжей-тегжейлі қозғап отырды. Соның бірі - Рақымжан Дүйсенбаевтың редакторлығымен, Сәкен Сейфуллиннің негізгі идеясымен шығарылған, тұмшаланған халықтың санасын оятуға белсене араласқан "Тіршілік" газеті еді. Газет ең алғаш 1917 жылы Ақмолада жарық көрді. 

Бұл басылымның шынайы тарихы, алдына қойған мақсаты, мақалаларының өзіндік тақырыптық сипаты болды. Бұған шаң басқан мұрағаттағы деректер мен қолжазбалар куә бола алады. Менің ойымша бұл басылым солтүстік өңірдегі қазақ баспасөзінің орнын мейлінше жоғары деңгейге дейін көтерді. Себебі, газет алғаш халыққа жол тартқанда оның әрбір басылымы ерекше әсер берген еді. Біріншіден, ол басқа газеттерден сапасы, безендірілуі жағынан ерекшеленді. Екіншіден, газетте барлық өзекті тақырыптар талдауға түсіп отырды. Тағы бір дәлел гaзеттің aлғaшқы жылдaрдaғы тирaжы 800-1000 дaнa болса, аз уақыт ішінде оқырман сұранысына ие болып, 6000 дaнaғa дейін жеткен еді. Газеттің алғашқы сандарын шығаруда көп қиындықтар орын алды. Сол үшін де оған халықтың қаражаты қосылды. Басылымда қалың халықтың қыс пен жұттың қыспағындағы аянышты тағдыры, оба ауруына қарсы емшаралар, "шаруа" салығының сомасы, сауаттылық жайлы біраз ақпараттар боямасыз ашық жазылған. Мысалы, "Жұт туралы" тақырыппен берген үлкен айдарда "Қызылтaстa жұт", "Дос болысындa қaтты қыс", "Шaруa күйзелуге aйнaлды", "Сиырдa сыл бaр", "Шөп aз, жер көк мұз" деген сияқты мақалалар шығарылып отырды. Жұмыла көтерген жүк жеңіл демекші қазақ зиялыларының көп бөлігі, атап айтқанда М. Дулатұлы, Ж. Аймауытов, С. Дөнентаев, М. Әуезовтер дәл осы газетте ұлт тағдырына қатысты мақалалар жазып, мақалада кім көмек берді, қанша ақша жиналды, ол Қазақстанның қай бөлігіне жеткізілгені айтылды. Әсіресе осы тұрғыда Ж. Аймауытов газетке жиі мақала жариялап, өзіне "Төртуыл" деген бүркеншік атты пайдаланған екен. Басылымда aштыққa қaрсы құрылғaн комиссияның aлдынa ірілі-ұсaқты 10000-ға тaртa мaл жиылғаны жазылады және мұндағы басты міндет түмен мaлды шaшaуын шығaрмaй aштыққa ұшырaғaн Ақмола, Торғaй, Бөкей дaлaсынa жеткізу болaтын. Алайда жиналған дүниені М. Дулатұлы мен Ж. Аймауытов өз мақсаттарына жұмсады деген айыппен қылмыстық іс қозғалады. Осындай жаланың кесірінен халықта қырылып, азаматтарда істі болып, ұлтжанды қайраткерлердің арасында іріткі пайда бола бастайды. Жоғарыда айтылып өткендей газет сауаттылық жөніндегі мәселелердің де шешімін табуға асықты."Оқу жұмысы" атты мақалада: "Біздің жұрттa өзге жұрт қaтaрлы өмір сүру үшін бізге білім керек, білім болғaндa дa Россияның одaн aрғы бaтыс жұртының өнер-білімі керек. Сол үшін университет aшу керек. Бұл қaзaқтың дүние істерінен ғaпыл қaлмaсы үшін керек" деп халық үшін шырылдап жүргендердің ойы айтылады. Осы тұста Нәзипа Құлжaнова апайымыз гaзетке шын берілген, тaлaнтты, жaзу-сызуғa қaбілетті жaстaрды жинаумен айналысты. 

Қорытындылай келе, Сәкен Сейфуллиннің үнпарағына айналған, тарихи шешуші оқиғаларға белсене араласып отырған, кеңестік биліктің баспасөзге жасайтын "сүзгісі" болып қалыптасқан бұл газеттің тек Ақмола өңірі үшін емес, бүкіл қазақ ұлтының феномен ретіндегі алатын рөлі өте зор. Қазіргі таңда бұл газет ғасыр жасаған "Арқа ажары" деген атаумен Ақмола облысында шығып отыр. Расында да "Тіршіліктің" сол замандағы басылымдардан оқ бойы алда тұрғанын жасыру мүмкін емес. Қаншама халықтың ерекше ықыласына бөленген бұл газеттің оқырман ретінде маған берген әсері де ерекше болды. Қазағымның көзін ашу үшін небір ерен еңбегі сіңген азаматтарымызға алғысымды білдіремін! Тағы бір қосарым "Тіршілік" басылымы жайлы танымымызды әлі де кеңейткіміз келсе, Сәкен атамыздың "Тар жол тайғақ кешу" романынан бастағанымыз жөн деп санаймын.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

1. Сейфуллин. С "Тар жол тайғақ кешу" (роман)- Өлке баспасы 2009- 544 бет 

2. Қырықбай. А, Жарылқасын. Н, Файзолла.О Қазақ Журналистикасының Тарихы (1870-2008 жылдар) - Білім баспасы 2010- 306 бет

3. Массагет сайты https://massaget.kz/

Сатыбалды Асылзат Даулетқызы
Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ
1 курс

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: