Инфлюенсерлердің қоғамға зияны

Influencer сөзі әлеуметтік желілердегі атақты және әсер етуші дегенді білдіреді. Әлеуметтік медианы кеңінен қолданумен бұл сөз жиі пайда бола бастады. Осы себепті көптеген адамдар «әсер етуші» нені білдіреді? және «әсер етуші» дегеніміз не? — ол өз сұрақтарына жауап алуға қызығушылық танытады. Бұл термин іс жүзінде әлеуметтік желілерде белгілі бір беделге ие болған адамдарға қатысты. Әрине, әсер етушілердің көптеген түрлері және әсер етуші болудың әртүрлі тәсілдері бар. Бұл мақалада біз әсер етуші деген не деген сұраққа жауап береміз және сізге әсер етуші болу үшін не білуіңіз керек екенін айтамыз.

Әсер етушілер — бұл идеялары бағаланатын, әлеуметтік медиа платформаларында көптеген ізбасарлары бар кез-келген саладағы қоғамдық пікір көшбасшылары.

Әрбір әсер етуші бір-бірінен ерекшеленеді. Кейбір адамдар өздерінің білімдері мен ерекше көзқарастары арқылы құндылыққа ие болғанымен, кейбіреулері жай ғана көңілді, қызықты немесе көңілді болуымен ерекшеленеді. Сән, ғылым, макияж, әдебиет, компьютерлік ойындар және адамдарды қызықтыратын көптеген басқа тақырыптар үшін мазмұн жасайтын әсер етушілер бар. Қазіргі уақытта компаниялар өз өнімдері мен қызметтерін ілгерілету үшін ықпал етушілермен жиі ынтымақтасады. Бұл жарнамалық акциялар демеушілік мазмұннан бастап бірлескен жарияланымдарға дейін әр түрлі формада болуы мүмкін. Әсер етушілер қатысатын мұндай жарнамалық науқандар әсер ету маркетингі деп аталады. Әсер етушілерді жазылушылар санына және олар жасайтын мазмұн түрлеріне байланысты екі түрлі жолмен жіктеуге болады.

Есесіне әлеуметтік желідегі танымал адамдардың жарнамасына сеніп, миллиондаған қаржысынан айырылып қалғандар көп болды. Осыдан кейін Ақпарат және қоғамдық даму министрлігі мен Парламент депутаттары онлайн-жарнама арқылы пайда табатындар да заң алдында жауапкершілікті сезі­ніп, салық төлеулері қажет екенін алға тартты. Заң жобасы әзірленіп, Мәжіліс қарауына жіберілгеннен кейін құжат бірден қабылданды.

Интернет-жарнаманың әлемдік экономикадағы қарқыны күн­нен-күнге артып келеді. «eMarketer» мәліметтеріне сүйенсек, жыл сайын интернет-жарнамаға әлемдік шығын орта есеппен 15 пайызға өсіп келеді, ал 2025 жылы өсім 2020 жыл­мен салыстырғанда 100 пайыз­дан асады деп болжанып отыр. Мәселен, 2021 жылы интернет желісінде тауарларды ілгерілетуге 491,7 миллиард АҚШ доллары жұмсалған. Қазақстан да бұдан шет қалмайды және интернеттің отандық сегментінде барлық негізгі көрсеткіштің өсуі бай­қалады. Ал елімізде олардың жұмыс істеуі үшін заңнамалық негіз тиісті түрде әлі қалыптастырылмаған. Инфлюенсермен бірге көптеген жаңа ұғым пайда болды. Нативті жарнама, таргеттелген жарнама, яғни нақты мақсаты бар жарнамалардың барлығына қатысты арнайы баптар енгізілген. Осының негізінде мемлекеттік органдар тиісті топтармен, мүдделі ұйымдармен жұмыс істейді.

Құқық қорғау органдарының мәліметіне қарасақ, өткен жылы интернетте жалған ақпарат тарату оқиғаларына қатысты 5,5 мыңнан астам қылмыс жасалған. Сонымен қатар қазір кейбір азамат халықтан млрдтаған қаражатты қайырымдылыққа жинап жатады. Ал қаржының қайда кеткенін ешкім есептемейді, салық та төленбейді. Осы орайда жаңартылған заңда онлайн-платформаларда жалған ақпаратты орналастыруға және таратуға тыйым салынады. Онда қасақана емес, абайсызда таратылған ақпарат үшін 20 айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде айыппұл салу көзделген. Ал егер мұндай әрекет қайталанса, айыппұл көлемі еселенеді. Мұндай жауапкершілік заңды тұлғаларға да қатысты.

Енді интернеттен пайда тауып отырғандар салықтан жалтарып кетпейді, өйткені заңда көрсетілгендей егер салық төле­мейтін жағдайлар болса, интернет платформа иесі тиісті мем­лекеттік органдар алдында жауап береді. Сондай-ақ онлайн платформаларда құқыққа қайшы контент анықталған жағдайда оның заңды өкіліне ақпаратты жою қажеттігі туралы хабарлама жіберіледі. Егер бұл талап орындалмаса, онда уәкілетті орган онлайн-платформаның қызметін шектеуге құқылы. Сонымен қатар онлайн платформаның, мәселен әлеуметтік желідегі белгілі бір парақшаны қолданушылар саны асқан соң, парақша иесі бірқатар мәселеге жауапты болады. Соның бірі — мемлекеттік тілді қолдануға қатысты.

Әсер етушілерді ізбасарлар санына қарай келесі жолдармен жіктеуге болады:

— Мега-әсер етуші

— Макро-әсер етуші фактор

— Микро әсер ету факторы

— Нано-әсер етуші фактор

Әлеуметтік желілердегі аккаунттарында миллиондаған ізбасарлары бар әсер етушілерді мега-әсер етушілер деп атайды. Негізінде, мега-әсер етушілер атақты адамдарға, телехикаялар актерлеріне, суретшілерге және т.б. жақын танымалдылыққа ие. Мега-әсер етушілер мен атақты адамдарды бөлетін сызық басқа әсер етушілер санаттарымен салыстырғанда өте жұқа. Тіпті бір сәтте бұл екі санат біріктіріледі деп айтуға болады. Көптеген мега-әсер етушілер телехикаяларда, фильмдерде ойнай алады және қарапайым атақты адамдар болып саналса да, көптеген атақты адамдар өздерінің әлеуметтік медиа аккаунттарын әсер ету көзі ретінде пайдалана алады. Әдетте, тек ірі компаниялар маркетингтік мақсаттар үшін мега-әсер етушілерге жүгінеді. Өйткені мега-әсер етушілердің демеушілік жазбасы жүздеген мың долларға, тіпті миллиондаған долларға тұруы мүмкін.

МЕГА-ықпалды емес, бірақ әлі де микро-ықпалды деп санауға тым көп ізбасарлары бар әлеуметтік медиа құбылыстары макро-ықпалды деп аталады. Әдетте макро - әсер етушілер миллионнан аз, бірақ әлеуметтік желілерде 150 000-нан астам ізбасарлары бар адамдар. Әрине, ізбасарлардың өзара әрекеттесу деңгейі және макро әсер етуші ретінде қарастырылуы керек ізбасарлар саны олар жұмыс істейтін орынға байланысты өзгеруі мүмкін. Ірі компаниялар, орташа компаниялар, кейде тіпті шағын бизнес макро деңгейдегі әсер етушілермен ынтымақтаса алады.

Әдетте макро-әсер етушілер өз салаларында білімді және құрметке ие сарапшылар немесе кең аудитория байқай бастаған актерлер, суретшілер болуы мүмкін.

150 000-нан аз, бірақ 10 000-нан астам ізбасарлары бар ықпалды адамдарды микро-әсер етушілер деп атауға болады. Тұтастай алғанда, бұл әлеуметтік медиа құбылыстары өз елдерінде танымал, бірақ олардың атаулары белгілі бір салалардан тыс аз адамдарға белгілі адамдар. Микроинфлюенсерлерді тіпті белгілі бір тақырып бойынша ақпараты мен идеялары құрметке ие немесе адамдар ойын-сауық мақсатында бақылайтын қарапайым адамдар деп атауға болады.

Микро-әсер етушілердің көпшілігі тұрақты жұмыс ретінде әлеуметтік медиа феноменімен айналыспайды. Олар мұны негізінен өздерінің ойын-сауықтары үшін жасайды және олар алатын табыс қосымша табыс табу сипатында болады. Күнделікті жұмысы мен мансабын жалғастыра отырып, олар бір жағынан әлеуметтік медиа аккаунттары арқылы табыс таба алады. Бірақ олар келесі деңгейге көтерілмейінше, бұл табыс олардың қалыпты мансабын алмастыра алатын деңгейге жете алмайды.

Жаңадан құрылған брендтер мен шағын бизнес өз брендінің хабардарлығын арттыру үшін микро әсер етушілермен серіктес бола алады. Бұл әсер етушілер көпшілікке белгісіз болғанымен, олар өз саласында өте танымал және сенімді бола алады.

Әсер етушілерді ізбасарларының санына және олардың әсеріне қарай жіктеу мүмкіндігінен басқа, оларды өздері жасаған мазмұнға сәйкес жіктеуге де болады. Әрине, әсер етушілер өз саласынан тыс басқа мазмұн жасай алатынын ұмытпауымыз керек. Басқаша айтқанда, YouTube бейнелерімен танымал адам блог жазбасын да жаза алады, подкасттармен танымал адам YouTube бейнелерін де түсіре алады. Шын мәнінде, Facebook, Instagram және TikTok сияқты әлеуметтік медиа платформалары үшін мазмұнды негізгі мазмұн түрлерінен басқа барлық танымал әлеуметтік медиа пайдаланушылары жасайды. Осы себепті, мазмұн түрлері бойынша жіктеу кезінде адамдар арасында ең танымал мазмұн түрі мен платформасына назар аудару маңызды.

Бүгін сіз бес түрлі айдар бойынша әсер етушілер жасаған мазмұнмен таныса аласыз:

— Блог жазбалары

— Ұзын бейнелер

— Қысқа бейнелер

— Подкасттар

— Әлеуметтік желілердегі жазбалар

Бейнелер, подкасттар және блог жазбалары болып табылмайтын барлық әлеуметтік медиа жазбаларын бір тақырыпқа жинау арқылы бағалауға болады. Instagram сияқты әлеуметтік медиа аккаунттарындағы фотосуреттермен және басқа да жазбалармен бөлісумен танымал әсер етушілер — бұл әлеуметтік медиа жазбаларымен ерекшеленетін әсер етушілер. Бұл өз өмірімен бөлісетін әсер етушілер, сондай-ақ фан-беттерді басқаратын адамдар немесе мазмұнды тек белгілі бір тақырыптар бойынша бөлісетіндер болуы мүмкін.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 

1. Ефанов А. А. Деконструкция образа инфлюенсера в современном медиапространстве // Мониторинг общественного мнения: экономические и социальные перемены.

2. Martin Gerecke. Gefährliche Posts. Werbekennzeichnung im Influencer-Marketing. — In: c’t. Nr. 26/2018, S. 126—128.

---

Әлеуметтік желілерде бөлісіңіз: