«Қазақ даласының ғажайып табиғаты»

Қазақ даласының ғажайып табиғаты

Қазақстан – ұлан-байтақ, төрт түлік малға жайлы, табиғаты бай, ауасы таза, кең де көркем дала. Қазақ халқы ежелден табиғатпен үндесіп, оның әр тасын, әр бұлағын киелі санаған. Бұл кеңістікте шөл мен орман, тау мен жазық, өзен мен көл, шөпті дала мен қарлы шың – барлығы тоғысқан. Қазақ даласының табиғаты – бұл тек көркем көрініс емес, бұл – халықтың рухы, болмысы, өмір сүру салты.

Алайда бүгінгі күнмен салыстырғанда, қазақ даласының табиғи келбеті мен экологиялық жағдайында үлкен айырмашылықтар бар. Уақыт өткен сайын адамзаттың табиғатқа жасаған әсері айқын көрініс тауып отыр. Осы мақалада біз қазақ даласының ғажайып табиғатын сипаттап, оны қазіргі жағдаймен салыстырып, қандай өзгерістер орын алғанын талдаймыз.

---

Қазақ даласының географиялық байлығы

Қазақстанның аумағы 2,7 миллион шаршы шақырымды алып жатыр. Бұл – әлем бойынша тоғызыншы орын. Осындай кең байтақ жерде табиғи аймақтардың алуан түрлілігі кездеседі:

• Алтайдың орманды таулары – флора мен фаунаның мыңдаған түрінің мекені;

• Бетпақдала мен Қызылқұмның шөлейттері – ерекше климаттық аймақтар;

• Сырдария мен Ертіс өзендері, Балқаш, Алакөл, Зайсан көлдері – су ресурстарының негізі;

• Жайық, Торғай, Сарыарқа жазықтары – қазақтың дәстүрлі мал шаруашылығына қолайлы дала белдеуі.

Факт: Қазақстанда 6 мыңнан астам өсімдік түрі бар, соның 500-ден астамы – тек осы өңірге тән эндемиктер.

---

Табиғат пен халықтың байланысы

Қазақ халқының тұрмысы табиғатпен тығыз байланысты болды. Олар жыл мезгілдеріне қарай көшіп-қонып, шөптің жайлылығына, судың тұнықтығына қарай мал бақты. Халық ақындары мен жыраулары табиғатты жырға қосып, әр тауды, әр өзенді қасиетті санаған.

Мысал: Шоқан Уәлихановтың жазбаларында ол Жетісудың табиғатына ерекше тәнті болғанын баяндайды. Ал Абай Құнанбайұлының өлеңдерінде табиғат көріністері терең философиялық оймен өрілген: "Жаздыгүн шілде болғанда, Көгорай шалғын бәйшешек..."

---

Қазіргі жағдай: табиғаттың тозуы

Алайда соңғы 100 жыл ішінде қазақ даласының табиғатына адамзат қолымен жасалған өзгерістер кері әсерін тигізуде. Өнеркәсіптік даму, шектен тыс урбанизация, климаттың өзгеруі, ормандардың кесілуі, судың ластануы, жердің тозуы сияқты факторлар салдарынан табиғи тепе-теңдік бұзыла бастады.

Арал теңізі – экологиялық апаттың символы

Кеңес дәуірінде мақта шаруашылығына арналған суармалы жүйе Арал теңізінің суын бірнеше есе азайтты. Соның салдарынан әлемдегі төртінші ірі көл қазір шөлге айналып отыр.

Факт: 1960 жылдары Арал теңізінің аумағы 68 мың км² болса, бүгінде оның тек 10%-ы ғана сақталған. Бұл – экологиялық, әлеуметтік және экономикалық апат.

Орман мен жайылымдардың азаюы

Семей орманды алқабы мен Тянь-Шань жоталарындағы ормандар соңғы жылдары күрт қысқаруда. Бір жағынан заңсыз ағаш кесу, екінші жағынан орман өрті бұл жағдайды ушықтырып отыр.

Факт: Қазақстанда соңғы 10 жыл ішінде 2 миллион гектардан астам орман алқабы зардап шеккен. Бұл Еуропадағы кейбір мемлекеттердің аумағымен тең.

---

Қоршаған ортаның қазіргі жағдайы

Бүгінгі таңда экологиялық тепе-теңдікке қауіп төндіріп отырған негізгі мәселелер мыналар:

• Ауаның ластануы – ірі қалаларда, әсіресе Алматыда ауа сапасы жылдан-жылға төмендеуде;

• Пластик пен қалдық мәселесі – елде тұрмыстық қоқыс сұрыпталмайды, бұл да табиғатты ластауда;

• Су ресурстарының азаюы – климаттың жылынуына байланысты өзен-көлдердің көлемі кеміп барады;

• Жануарлар мен өсімдіктердің жойылуы – Қазақстандағы Қызыл кітапқа енген түрлердің саны 400-ден асады.

---

Болашақ үшін не істеу керек?

Табиғатты сақтау – тек мемлекет міндеті емес, әрбір азаматтың борышы. Мектеп оқушысынан бастап, үкімет басшысына дейін қоршаған ортаға жанашырлықпен қарауы тиіс.

Шешімдер мен ұсыныстар:

• Экологиялық білім беруді күшейту – мектеп бағдарламасына экологияны терең енгізу;

• Ағаш отырғызу, жасыл аймақтар көбейту – әр азамат жылына кем дегенде 1 ағаш отырғызса, үлкен өзгеріс болар еді;

• Қалдықтарды сұрыптау және қайта өңдеу – пластик, әйнек, қағаз бөлек жиналып, зауыттарға жіберілуі керек;

• Қорықтар мен ұлттық парктерді сақтау – қазіргі 10 қорық пен 13 ұлттық паркті кеңейту және бақылау қажет.

---

Қорытынды

Қазақ даласының табиғаты – тек тарихи мұра емес, ол – болашақ ұрпаққа аманат. Өткен ғасырда біз осы ғажайып табиғатты аялай білдім бе деген сұраққа жауап беру үшін қазіргі жағдайға назар аударуымыз қажет. Кеш болмай тұрғанда, табиғатпен қарым-қатынасты қайта қарап, жаңашырлықпен қарау – әр азаматтың міндеті.

Бүгін біз табиғатты қорғасақ, ертең табиғат бізді қорғайды. Ұлы даланың ғажайып табиғаты ұрпақтан ұрпаққа сақталуы үшін — қазірден бастап әрекет етейік.

---