ҰБТ және білім: сынақ па, мүмкіндік пе?

    Қоғамда «Ұлттық бірыңғай тестілеу» (ҰБТ) дегенде көбіне уайымға толы түндер, тест дәптерлері және ұйқысы қанбаған түлектер елестейді. Иә, ҰБТ — түлектің өміріндегі маңызды кезең. Дегенмен ол тек сынақ қана емес, жастардың білімін бағалап, болашаққа жол ашуға мүмкіндік беретін жүйе. ҰБТ-ны кейде қорқынышпен қабылдаймыз, себебі қоғамда «ҰБТ-дан өтпесең, болашағың жоқ» деген түсінік қалыптасқан. Алайда шындығында бұл жүйенің мақсаты — оқушының білім деңгейін объективті бағалау және оқу орындарына түсу үшін тең жағдайда іріктеу ұйымдастыру.  

Ресми дерекке сәйкес, 2025 жылы негізгі ҰБТ-ға қатысуға шамамен 210–216 мыңға жуық талапкер өтініш берген немесе тестілеуге қатысқан деп хабарланды (әртүрлі есептерде көрсетілімдер айтарлықтай жоғары немесе төмен болуы мүмкін, себебі бір талапкер бірнеше рет тестілеуге қатысуы мүмкін және ресми статистика әр дереккөзде әртүрлі тәсілмен есептеледі). Сондықтан нақты жыл сайынғы сандарды келтіргенде ресми Ұлттық тестілеу орталығының немесе Ғылым және жоғары білім министрлігінің хабарламаларына сүйенген дұрыс.  

2024 жылы да ел бойынша ҰБТ-ға қатысуға өтініш білдіргендер саны жүз мыңдаған адамға жеткен — әртүрлі ресми және медиа есептерде 180 мыңға жуық көрсеткіштер айтылды. Бұл — жыл сайынғы конкурстың көлемін көрсететін маңызды индикатор.  

Сонымен қатар, 2024–2025 оқу жылы үшін мемлекет тарапынан бөлінген гранттардың жалпы саны ресми хабарламаларда көрсетілген — мысалы, 2024–2025 оқу жылына шамамен 94 250 мемлекеттік білім беру гранты бөлінген. Осыдан грант алу мүмкіндігі шектеулі екенін және түлектер арасында бәсекенің жоғары болатынын көруге болады. Сондықтан көп түлек грантты мақсат етеді, алайда «қатысушылардың нақты пайыздық үлесі (мысалы, 65%)» туралы нақты және сенімді ресми дереккөздер табылмай қалды — сол себепті осындай нақты пайыздық мәлімдеме мақаладан алынған.  

ҰБТ-ның артықшылығы — барлық түлекке тең мүмкіндікті ұсынуы: тест арқылы объективті іріктеу, бейіндік пәндер бойынша өзара салыстыру, және ең үздік нәтижелер негізінде грант конкурсына қатысу мүмкіндігі. Дегенмен практикада кейбір оқушылар тест сұрақтарын жаттап, шынайы білімнің тереңіне үңілмей қалатын жағдайлар кездеседі. Сондықтан білімнің мәні — тек нәтижеге емес, ойлау, талдау және алған білімді өмірде қолдана білу болып қала береді. Осы мәселелер туралы мамандар мен бұқаралық ақпарат құралдары да жиі пікір білдіреді.  

  ҰБТ — көпшілік үшін сынақ та, мүмкіндік те. ҰБТ-ны білімнің «соңы» деп емес, жаңа жолдың бастауы деп қабылдау маңызды. Тест нәтижесі маңызды, бірақ шынайы жетістік — үздіксіз білім іздеу мен алған білімді қолдана білу.

«Journiverse» білім беру орталығының оқушысы: Ақұлпа Ғанибекқызы