Абай қарасөздеріндегі публицистикалық ой-пікірлер

   Қазақ руханиятында Абай Құнанбайұлының орны ерекше. Оның қарасөздері – қазақ әдебиетінің ғана емес, ұлттық публицистиканың да асыл қазынасы. Қарасөздерінде халықтың тұрмыс-тіршілігі, мінез-құлқы, әлеуметтік мәселелері терең талданып, қоғамдық ой-пікірдің дамуына ықпал етті. Ғалым М. Мырзахметовтың пікірінше, «Абайдың қарасөздері — халық санасын тәрбиелеуге бағытталған ғибратты, ағартушылық сипаттағы публицистикалық еңбек».

Қарасөздердің публицистикалық сипаты

Абайдың қарасөздері публицистикаға тән үш негізгі қырды қамтиды:

• Қоғамдық сын. Абай рушылдықты, жалқаулықты, надандықты сынап, олардың халық дамуына кедергі екенін дәлелдейді. Академик С. Қирабаев: «Абайдың қарасөздері – ұлттық мінездің кемшіліктерін көрсетіп, оны түзетуге шақырған алғашқы публицистикалық ойлардың бірі» деп бағалаған.
• Ағартушылық идея. Абай білім мен ғылымды өркениетке жетелейтін басты құрал деп санады. Ол халықты «мал үшін емес, ғылым үшін оқуға» шақырды.
• Қоғамдық үндеу. Қарасөздерде халыққа тікелей қарата сөйлеу, сұрақ-жауап әдісін қолдану арқылы ойды өткір жеткізеді. Бұл – публицистикаға тән тәсіл.

Ғалымдардың көзқарастары

Профессор Қ. Бекхожин Абай қарасөздерін «ұлттық публицистиканың қалыптасуына жол ашқан құнды мұра» деп бағаласа, әдебиет зерттеушісі Р. Нұрғали: «Абайдың қарасөздері – ұлт санасын оятқан идеялық бағдаршам, кейінгі қазақ публицистикасына бағыт берген қайнар көз» деп тұжырымдайды.

Ұлттық публицистика бастаулары

Абай қарасөздері кейінгі қазақ зиялыларының публицистикасына зор ықпал етті. Ахмет Байтұрсынұлының ағартушылық мақалаларынан, Міржақып Дулатұлының отарлық саясатқа қарсы жазбаларынан Абай идеясының жалғасын көруге болады. Демек, Абайдың қарасөздері – ұлттық сананы оятқан публицистикалық ойдың іргетасы.

Абай қарасөздері – қазақ публицистикасының алғашқы үлгілерінің бірі әрі халық санасын тәрбиелеудің қуатты құралы. Оларды тек әдеби туынды ғана емес, қоғам дамуына қызмет еткен публицистикалық мұра ретінде бағалау қажет.

Қолданылған әдебиеттер:

1. Абай Құнанбайұлы. Қара сөздер. — Алматы: Жазушы, 1993.
2. Бекхожин Қ. Қазақ баспасөзінің даму жолдары (1860–1930). — Алматы: Мектеп, 1981.
3. Мырзахметов М. Абай және ұлттық идея. — Алматы: Санат, 1994.
4. Қирабаев С. Әдебиетіміздің ақтаңдақ беттері. — Алматы: Білім, 1995.
5. Нұрғали Р. Қазақ әдебиетінің алтын ғасыры. — Алматы: Қазақ университеті, 2002.

Досмахан Айгерім Бахытқызы, ҚазҰУ-дың 1 курс студенті. Ғылыми жетекші: фил.ғ.к., доцент Р.С. Жақсылықбаева