Ақпараттық теңсіздік және медиақолжетімділік мәселелері

Ақпараттық теңсіздік және медиақолжетімділік мәселелері

 

Аңдатпа

Қазіргі ақпараттық қоғамда ақпарат – экономикалық және әлеуметтік дамудың басты факторы. Дегенмен, ақпараттық ресурстарға тең қолжетімділік жоқтығы қоғамда ақпараттық теңсіздік мәселесін туындатады. Бұл мақалада ақпараттық теңсіздік ұғымы мен медиақолжетімділіктің қоғам өміріндегі орны қарастырылады. Зерттеу мақсаты – ақпараттық теңсіздіктің себептерін, салдарын анықтап, медиақолжетімділікті арттыру жолдарын ұсыну. Әдіснамасы – салыстырмалы, аналитикалық және контент-талдау әдістеріне негізделген. Нәтижесінде ақпараттық теңсіздік әлеуметтік, экономикалық және білімдік факторларға тәуелді екені анықталды. Медиақолжетімділікті қамтамасыз ету үшін цифрлық инфрақұрылымды дамыту, медиасауаттылықты арттыру және тілдік тосқауылдарды жою қажет. Бұл зерттеу ақпараттық саясатты жетілдіруге, азаматтардың ақпараттық мәдениетін дамытуға және қоғамдағы тең мүмкіндіктер принципін нығайтуға үлес қосады.

Кілт сөздер: ақпараттық теңсіздік, медиақолжетімділік, цифрлық сауаттылық, интернет инфрақұрылымы, әлеуметтік әділеттілік, ақпараттық саясат, қоғам

XXI ғасыр – ақпараттық технологиялар мен цифрландыру дәуірі. Ақпарат қазіргі қоғамның басты ресурсына айналды. Дегенмен, барша азаматтың ақпаратқа тең қолжетімділігі әлі де толық қамтамасыз етілмеген. Бұл «ақпараттық теңсіздік» ұғымын тудырды. Ақпараттық теңсіздік әлеуметтік, экономикалық және мәдени айырмашылықтарды тереңдетіп, қоғамдағы әділетсіздікті күшейтеді. Мақсат – ақпараттық теңсіздіктің негізгі себептерін талдап, оны азайтудың тиімді жолдарын ұсыну. Гипотеза – ақпаратқа тең қолжетімділік қоғамның тұрақты дамуының басты шарты.

Медиақолжетімділік – әр адамның ақпараттық ресурстарға қол жеткізу мүмкіндігі. Ол тек технологиялық аспектіден ғана емес, сонымен қатар ақпаратты қабылдау, оны түсіну және дұрыс қолдану қабілетінен де тұрады. Қазақстанда ақпараттық теңсіздік көбінесе ауылдық және қалалық жерлер арасында байқалады. Үлкен қалаларда интернет пен заманауи медиа құралдары кең таралған болса, ауылдық жерлерде бұл қолжетімділік шектеулі.

Ақпараттық теңсіздіктің салдары қоғам үшін маңызды мәселелерді туындатады. Мысалы, білім беру саласында онлайн ресурстарға қол жеткізе алмау кейбір оқушылардың оқу үлгеріміне кері әсерін тигізеді. Сол сияқты, экономикалық мүмкіндіктерді арттыру үшін заманауи ақпараттық технологияларды пайдалана алмау адамдардың кәсіби дамуына шектеу келтіреді.

Ақпараттық теңсіздік – цифрлық қоғамдағы жаңа әлеуметтік бөлініс. Негізгі себептері: экономикалық айырмашылықтар, инфрақұрылымның біркелкі дамымауы, медиасауаттылық деңгейінің төмендігі, тілдік кедергілер.

Әлемдік зерттеулерде (Castells, 2010; van Dijk, 2020) ақпараттық теңсіздік «цифрлық алшақтық» ұғымымен байланысты. ЮНЕСКО (2022) деректері бойынша, әлем халқының 33%-ы әлі күнге дейін тұрақты интернетке қол жеткізе алмайды. Қазақстанда да бұл мәселе өзекті: ауылдық жерлерде интернет сапасы қалаға қарағанда 2 есе төмен (2024 жылғы ҚР Ұлттық статистика бюросы).

 

Нәтижелер мен талқылауларға байланысты жалпы ақпараттық теңсіздіктің үш деңгейі анықталды:

1. Инфрақұрылымдық теңсіздік – интернет пен құрылғыларға қолжетімділіктің айырмашылығы;
    
2. Мазмұндық теңсіздік – ақпарат сапасы мен тілдік кедергілер;
    
3. Функционалдық теңсіздік – медианы қолдану дағдысының төмендігі.
    

Қазақстан мысалында бұл көбіне ауылдық жерлерде байқалады: кейбір шалғай өңірлерде интернет жылдамдығы орташа 5 Мбит/с, бұл онлайн білім мен қашықтықтан жұмыс істеуді қиындатады.

Ақпараттық теңсіздік – қазіргі қоғамдағы маңызды әлеуметтік-экономикалық проблема. Медиақолжетімділікті арттыру үшін:

• барлық өңірлерге жоғары жылдамдықтағы интернет орнату;
   
• медиасауаттылық курстарын енгізу;
   
• көптілді ақпараттық платформаларды дамыту;
   
• мемлекеттік саясатта ақпаратқа тең қолжетімділікті стратегиялық мақсат ету.
   

Информационное неравенство и медиадоступность

 

 

Аннотация

В современном информационном обществе информация является основным фактором экономического и социального развития. Однако отсутствие равного доступа к информационным ресурсам порождает проблему информационного неравенства. В данной статье рассматриваются понятия информационного неравенства и медиадоступности в жизни общества. Цель исследования – выявить причины и последствия информационного неравенства, а также предложить пути повышения медиадоступности. Методология исследования основана на сравнительном, аналитическом и контент-анализе. Результаты показали, что информационное неравенство зависит от социальных, экономических и образовательных факторов. Для обеспечения медиадоступности необходимо развивать цифровую инфраструктуру, повышать медиаграмотность и преодолевать языковые барьеры. Это исследование способствует совершенствованию информационной политики, развитию информационной культуры граждан и укреплению принципа равных возможностей в обществе.

Ключевые слова: информационное неравенство, медиадоступность, цифровая грамотность, интернет-инфраструктура, социальная справедливость, информационная политика, общество.

XXI век – эпоха информационных технологий и цифровизации. Информация стала главным ресурсом современного общества. Однако равный доступ всех граждан к информации пока не обеспечен полностью. Это вызвало понятие «информационное неравенство», которое усиливает социальное, экономическое и культурное расслоение общества. Цель – проанализировать основные причины информационного неравенства и предложить эффективные пути его сокращения. Гипотеза – равный доступ к информации является основным условием устойчивого развития общества.

Медиадоступность – это возможность каждого человека получать информацию. Она зависит не только от технологий, но и от способности воспринимать, анализировать и использовать информацию. В Казахстане информационное неравенство чаще всего наблюдается между городскими и сельскими районами. В крупных городах интернет и современные медиа доступны, тогда как в сельской местности доступ ограничен.

Последствия информационного неравенства важны для общества. Например, отсутствие доступа к онлайн-ресурсам в образовательной сфере отрицательно влияет на успеваемость учеников. Аналогично, ограниченный доступ к современным информационным технологиям ограничивает профессиональное развитие людей.

Основные причины информационного неравенства: экономические различия, неравномерное развитие инфраструктуры, низкий уровень медиаграмотности, языковые барьеры.

В мировых исследованиях (Castells, 2010; van Dijk, 2020) информационное неравенство связано с понятием «цифрового разрыва». По данным ЮНЕСКО (2022), 33% населения мира до сих пор не имеют постоянного доступа к интернету. В Казахстане эта проблема также актуальна: в сельской местности качество интернета в два раза ниже, чем в городах (по данным Национального статистического бюро РК, 2024).

Выделяют три уровня информационного неравенства:

1. Инфраструктурное неравенство – различия в доступе к интернету и устройствам;
    
2. Содержательное неравенство – качество информации и языковые барьеры;
    
3. Функциональное неравенство – низкий уровень навыков использования медиа.
    

В Казахстане это чаще всего наблюдается в сельских районах: в некоторых отдалённых регионах скорость интернета составляет в среднем 5 Мбит/с, что затрудняет онлайн-обучение и удалённую работу.

Для повышения медиадоступности рекомендуется:

• обеспечить высокоскоростной интернет во всех регионах;
   
• внедрять курсы медиаграмотности;
   
• развивать многоязычные информационные платформы;
   
• включить равный доступ к информации в стратегические цели государственной политики.
   

 

Information Inequality and Media Accessibility

 

Abstract

In the modern information society, information is a key factor in economic and social development. However, unequal access to information resources creates the problem of information inequality. This article examines the concepts of information inequality and media accessibility in societal life. The aim of the study is to identify the causes and consequences of information inequality and suggest ways to improve media accessibility. The methodology is based on comparative, analytical, and content analysis methods. The results indicate that information inequality depends on social, economic, and educational factors. To ensure media accessibility, it is necessary to develop digital infrastructure, improve media literacy, and overcome language barriers. This study contributes to improving information policy, developing citizens’ information culture, and strengthening the principle of equal opportunities in society.

Keywords: information inequality, media accessibility, digital literacy, internet infrastructure, social justice, information policy, society.

The 21st century is an era of information technology and digitalization. Information has become the primary resource of modern society. However, equal access to information for all citizens is not yet fully ensured. This has led to the concept of “information inequality,” which deepens social, economic, and cultural disparities in society. The aim is to analyze the main causes of information inequality and propose effective measures to reduce it. The hypothesis is that equal access to information is a key condition for sustainable societal development.

Media accessibility refers to an individual’s ability to access information resources. It depends not only on technological factors but also on the ability to perceive, analyze, and use information correctly. In Kazakhstan, information inequality is most evident between urban and rural areas. While large cities have widespread internet and modern media, rural areas have limited access.

The consequences of information inequality are significant. For example, limited access to online educational resources negatively affects students’ academic performance. Similarly, restricted access to modern information technologies limits professional development opportunities.

The main causes of information inequality include economic disparities, uneven infrastructure development, low media literacy, and language barriers.

Global studies (Castells, 2010; van Dijk, 2020) link information inequality with the concept of the “digital divide.” According to UNESCO (2022), 33% of the world’s population still lacks consistent internet access. In Kazakhstan, this issue is also relevant: in rural areas, internet quality is twice as low as in cities (National Statistics Bureau of Kazakhstan, 2024).

Information inequality can be categorized into three levels:

1. Infrastructure inequality – differences in access to internet and devices;
    
2. Content inequality – quality of information and language barriers;
    
3. Functional inequality – low media usage skills.
    

In Kazakhstan, this is mainly observed in rural areas: in some remote regions, average internet speed is 5 Mbps, which hinders online learning and remote work.

To improve media accessibility, it is recommended to:

• provide high-speed internet across all regions;
   
• implement media literacy courses;
   
• develop multilingual information platforms;
   
• integrate equal access to information as a strategic goal of state policy.

 

Қолданылған ақпарат көздері мен әдебиеттер:

• Castells, M. (2010). The Rise of the Network Society. Wiley-Blackwell.
  
   → Ақпараттық қоғам мен цифрлық алшақтық туралы кең көлемді талдау.
   
• van Dijk, J. (2020). The Digital Divide. Polity Press.
  
   → Цифрлық теңсіздік және медиақолжетімділікті зерттеу.
   
• UNESCO. (2022). Global Media and Information Literacy Assessment Framework.
  
   → Әлемдік медиасауаттылық пен ақпаратқа қолжетімділік деректері.
   
• Ұлттық статистика бюросы (ҚР) – интернет инфрақұрылым, ауылдық және қалалық жерлердегі қолжетімділік, интернет жылдамдығы.
  
   (Мысалы: «ҚР 2024 жылғы әлеуметтік-экономикалық дамуы бойынша статистикалық шолу»).
   
• Министрлік есептері – цифрлық даму министрлігінің есептері мен медиақолжетімділік бойынша зерттеулері.
   
• UNESCO, World Bank, ITU (International Telecommunication Union) деректері – интернет қолжетімділік, цифрлық алшақтық статистикасы.
   
• Қазақстанның ақпараттық қоғамға қатысты ресми порталдары:
   
  1. digital.gov.kz – цифрлық даму, интернет пен медиақолжетімділік статистикасы.
      
  2. stat.gov.kz – ҚР статистика бюросы.
      
• «Information Society and Digital Divide» – халықаралық журналдардағы мақалалар (ScienceDirect, Springer).
   

Қазақстандағы ақпараттық теңсіздік пен медиасауаттылық бойынша мақалалар (Қазақстандағы жоғары оқу орындарының ғылыми журналдары).

---